XXI-ე საუკუნის მედიცინა - მკურნალი.გე

ეკა ჭავჭავაძე

• ხელოვნური გული

ხელოვნურ ორგანოებს აღარ ვითვლით, 21-ე საუკუნის დასაწყისის უდიდეს მიღწევად ავტონომიური ხელოვნური გული მიიჩნევა, ანუ ორგანო, რომელსაც ორგანიზმში ყოველგვარი დახმარების გარეშე, დამოუკიდებლად ფუნქციობა შეუძლია.

ხელოვნური გული მე-20 საუკუნეში შეიქმნა, მაგრამ ავტონომიური გულისგან განსხვავებით, ის მილებისა და სადენების მთელი სისტემა იყო, რომელიც გულის მუშაობისთვის აუცილებელ დანამატს წარმოადგენდა, მისი დახმარებით სიცოცხლე გრძელდებოდა, თუმცა, სრულფასოვანი ცხოვრება ვერ ხერხდებოდა.

ახალი თაობის იმპლანტი ჯერ კიდევ საჭიროებს დახვეწას, რათა გაიზარდოს მისი ექსპლუატაციის ვადა.

• 3D პრინტერი

3D პრინტერის შექმნა არა მხოლოდ მეწარმეებისა და მეკონდიტრეებისთვის, ექიმებისთვისაც რევოლუციური აღმოჩნდა.

რატომ არის იგი ასეთი მოსახერხებელი? – პასუხი მარტივია, ყველაფერს განსაზღვრავს მათი სიზუსტე და ინდივიდუალიზაცია. ყველაფერი მილიმეტრის სიზუსტით ისაზღვრება და შესაბამისად „დაბეჭდილი“ ორგანოები პაციენტისთვის მაქსიმალურად კომფორტულია.

ასეთი გზით უკვე შექმნილია ღვიძლი, კუჭქვეშა ჯირკვალი, საკვერცხეები – ეს სრული ჩამონათვალი როდია, სპეციალისტები ქმნიან იმპლანტებს, მკურნალობენ დამწვრობებს, გარდა ამისა, 3D ბეჭდვით შესაძლებელია სახსრებისა და პროთეზების ნაწილების შექმნა.

მკვლევარები ამ სფეროში სრული სვლით მუშაობენ, ბეჭდვით ყველაფრის დაბეჭდვა შესაძლებელია, აი, როგორ ჩაინერგოს ის ორგანიზმში, მოხდეს მათი ადაპტირება, ამას, ალბათ, განსაკუთრებით გონიერი მეცნიერები მალე შეძლებენ.

• ღეროვანი უჯრედები

როგორი წარმატებულიც უნდა იყოს 3D ბეჭდვა, ის მაინც ვერასდროს შეძლებს საკუთრივ ადამიანის ორგანიზმის, უფრო ზუსტად კი ღეროვანი უჯრედების შეცვლას.

სწორედ ამიტომ, 21-ე საუკუნეში მეცნიერი-ექიმები აგრძელებენ მათ კვლევას. რამდენიმე ათეული წლის კვლევის შემდგომ შესაძლებელი გახდა ადამიანის კანიდან ჩანასახოვანი ღეროვანი უჯრედების გამოყოფა, მიიღეს მასალა, რომლიდანაც შესაძლებელი იქნება ახალი ორგანოს გაზრდა, ისე, რომ შესაფერისი დონორის ძებნაზე არ დაიკარგოს ესოდენ ძვირფასი დრო. ამასთან, ასეთი გზით გაზრდილი ორგანო უკვე სხეულის ნაწილია და მას ორგანიზმიც გაცილებით ადვილად მიიღებს.

• კამერიანი აბები

კიბოს საწინააღმდეგო უნივერსალური წამალი ჯერ მეცნიერებს არ შეუქმნიათ, მისი განვითარების რისკების მინიმალიზება კი უკვე შესაძლებელია ადრეული დიაგნოსტიკით.

თანამედროვე მკვლევარები, ინჟინრები და ანალიტიკოსები მუდმივად მუშაობენ ახალი მექანიზმების შესაქმნელად და მათ უკვე შექმნეს კამერიანი აბი საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის ენდოსკოპიისთვის.

„თვალებიანი“ აბი ჩვეულებრივი კაფსულის მსგავსია, რომელშიც კამერაა ჩამონტაჟებული, მისი დახმარებით უმაღლესი ხარისხის გამოსახულების მიღებაა შესაძლებელი.

კამერიან აბებს, რა თქმა უნდა, ხარვეზებიც აქვს: კამერას შესაძლოა გამორჩეს რომელიმე ადგილი, აკუმულატორს დიდი დამტენი ეფექტი არ აქვს, შესაძლოა აბი ნაწლავში გაიჭედოს, მაგრამ მთავარი ის არის, რომ ამის გამოსწორებაზე მიმდინარეობს მუშაობა და შედეგიც აუცილებლად დადებითი იქნება.

• კიბოს სკრინინგი

ადრეული დიაგნოსტიკა რომ გადამწყვეტია, ეს ყველამ ვიცით, თუმცა, რამდენიმე სახის კიბოს ადრეულ დიაგნოსტიკასთან დაკავშირებით ბევრი რამ ისევ კვლევის ეტაპზეა.

• როგორ შევძლოთ სიმსივნის არსებობის დადგენა ბიოფსიისა და სხვა ინვაზიური, მტკივნეული მეთოდების გვერდის ავლით?

სწორედ ამ საკითხების კვლევისას, მეცნიერმა, ვადიმ ბექმანმა, შეიმუშავა ფილტვის კიბოს სადიაგნოსტიკო უჩვეულო ტესტი. მისი უჩვეულობა ის არის, რომ კვლევის სინჯს პაციენტის ლოყის შიგნითა ზედაპირიდან იღებენ. ერთი შეხედვით უცნაურია, თუ რა კავშირი შეიძლება იყოს ლოყასა და სუნთქვის ორგანოს შორის, მაგრამ აღებული მასალა უჯრედულ დონეზე აჩვენებს ცვლილებას, რომელიც ფილტვის სიმსივნისთვისაა დამახასიათებელი.

შექმნილია სპეციალური მიკროსკოპიც, რომლითაც მიიღება იმ ხარისხის გამოსახულება, რომელიც საკმარისია კიბოს პირველადი დიაგნოსტიკისთვის.

ბექმანის ტესტი საკმარისად სწრაფი და ზუსტი განმსაზღვრელია ფილტვის კიბოს დაწყებითი სტადიის. თუ ის დადებითია, მაშინ პაციენტი იგზავნება შემდგომი კვლევისა და დიაგნოსტიკისთვის შესაბამის დაწესებულებაში.

• ტარგეტული თერაპია

„ტარგეტი“ ინგლისურად „მიზანს“ ნიშნავს. ტარგეტული, დამიზნებითი თერაპიაა, რომელმაც განვითარება 21-ე საუკუნის დასაწყისში დაიწყო.

რას ნიშნავს დამიზნებითი?

ზოგიერთი დაავადების მკურნალობისას გამოყენებულ პრეპარატებს გააჩნიათ გვერდითი ეფექტები, რომლებიც ზოგჯერ თავად დაავადებაზე არანაკლებ დამაზიანებელია, ამიტომ მოლეკულურ-დამიზნებითი თერაპიისას ხდება გარკვეულ ნაწილზე, ორგანოზე ან უჯრედთა ჯგუფზე მოქმედება და ამით საგრძნობლად მცირდება გვერდითი ეფექტები.

ტარგეტული თერაპია გამოიყენება ავთვისებიანი სიმსივნეების მკურნალობისას – გამოყენებული სამკურნალო საშუალებები ამოიცნობენ და ზემოქმედებენ იმ სპეციფიკურ მოლეკულებზე, რომლებიც მონაწილეობენ კიბოს უჯრედის ზრდა-გავრცელებაში. ამგვარი მოლეკულები წარმოიქმნება კიბოს უჯრედის ზედაპირზე და უჯრედის შიგნით.

დღეისათვის ცნობილია ტარგეტული პრეპარატების ორი ჯგუფი: მონოკლონური ანტისხეულები და დაბალმოლეკულური ნაერთები.

მონოკლონური ანტისხეულები მოქმედებენ კიბოს უჯრედის ზედაპირზე არსებულ რეცეპტორებზე ან უჯრედგარე არსებულ ზრდის ფაქტორებზე. დაბალმოლეკულურ ნაერთებს უნარი აქვს, შეაღწიოს უჯრედში და იქ მოახდინოს მოლეკულისშიდა მექანიზმების ბლოკირება.

ტარგეტული თერაპიისას პრეპარატი ისე „მონიშნავს“ სიმსივნურ უჯრედს, რომ ორგანიზმის იმუნურმა სისტემამ ამოიცნოს და გაანადგუროს იგი. ზოგი პრეპარატი კი თვით იმუნური სისტემის გაძლიერებაზე მუშაობს, რომ შეებრძოლოს და დაამარცხოს კიბოს უჯრედი.

ტარგეტული თერაპიის დროს პრეპარატი შეიძლება დაინიშნოს როგორც მონოთერაპიის (მკურნალობა ერთი ჯგუფის მედიკამენტით) შემთხვევაში, ისე მკურნალობის სხვა მეთოდებთან – ქირურგიულ, ქიმიოთერაპიულ და სხივურ მკურნალობასთან კომბინაციაში.

ამგვარად, ადრე უკურნებელ დაავადებებად ცნობილი პათოლოგიები უკვე კონტროლირებად ჯგუფში გადადიან, რადგან შესაძლებელია მათი ხარისხიანი და ეფექტური მკურნალობა.

• ტვინის ბიოდამშლელი გადამცემი

ბიოლოგიური თვალთვალი – ასე ყველაზე უკეთ ხასიათდება ელექტრონული გადამცემი, რომელიც თავის ტვინშიდა ტემპერატურასა და წნევას ზომავს.

გადამცემით მიღებული ინფორმაციით მკურნალ ექიმს შეუძლია საკმაოდ დიდი ხნის მანძილზე ისე ადევნოს თვალი ამ მახასიათებლებს, რომ ხშირი ოპერაციული ჩარევები საჭირო არ არის. ტარდება ერთჯერადი ოპერაცია, რომლის დროსაც გადამცემი ტვინში თავსდება, ინერგება, მოგვიანებით კი, თავად ნადგურდება ორგანიზმში ისე, რომ არაფერს აზიანებს და გვერდით ეფექტებსაც არ იწვევს.

• გადამტან-მობილური ტექნოლოგიები

მედიცინა, მეცნიერების სხვა დარგების მსგავსად, ცდილობს, განვითარდეს კომპაქტურად და მობილურად, გადამტანი დიაგნოსტიკა კი დღეს გამოგონებათა უზარმაზარი ველია.

მაგალითად, მობილური ეკგ აანალიზებს ადამიანის გულის მუშაობის რეჟიმს იმ ადგილას, სადაც პაციენტი იმყოფება, ის პრობლემის არსებობისას დროულად ახდენს მათ დიაგნოსტიკას.

მეორე მაგალითია VetCam ვიდეოსისტემა, ვეტერინატული ოპერაციების ჩამწერი სისტემა, რომელიც საკმაოდ მორგებულია, მცირეგაბარიტულია და საექიმო გასვლებისა და სწრაფი დათვალიერების საშუალებას იძლევა.

დღეს კვლავ აქტიურად მუშავდება კომპაქტური ზომის უნივერსალური სისტემები, რომელიც სხვადასხვა ტიპის დიაგნოსტიკის საშუალებას მოგვცემს.

• გენთა მოდიფიკაცია

XXI-ე საუკუნეში მავანნი იცვლიან სახელებს, გვარებს, სქესს, მავანს კი გენების შეცვლის სურვილი აქვს, როგორ?

მეცნიერებმა ისწავლეს დნმ-ის ჯაჭვის რედაქტირება კლასტერულ განმეორებათა მეთოდის – CRISPR-ის დახმარებით.

დასაწყისში სისტემა ვირუსებისა და ბაქტერიებისგან დასაცავად შეიქმნა, რამდენადაც ის ააქტიურებს უჯრედთა იმუნურ სისტემას ინფიცირებული დნმ-ის მონაკვეთის ამოჭრის გზით.

სულ ცოტა ხნის წინ კი, ამ მეთოდით დაინტერესება სხვა მიზეზმა განაპირობა: გაირკვა, რომ მისი დახმარებით შესაძლებელი იყო არა მხოლოდ ბაქტერიების, არამედ ცოცხალი ორგანიზმების გენომის რედაქტირებაც, ამან კი სპეციალისტებს საკმაოდ ბევრი ვირუსული და მემკვიდრული დაავადებისგან თავის დაცვის იმედი გაუჩინა.

თუმცა, მსგავს პროცესებს ყოველთვის ახლავს ეთიკური პრობლემებიც, შეგვიძლია კი, ჩვენ, ადამიანებს, ერთმანეთს სურვილისამებრ ვუცვალოთ გენეტიკური კოდი?

• რობოტული ქირურგია

თანამედროვე ქირურგი უკვე აღარ არის ადამიანი სკალპელით, იგი თითქმის სუპერმენია, შეიარაღებული ფანტასტიკური ფილმების ესკულაპებივით.

21-ე საუკუნეში რობოტული ქირურგიული ოპერაციები, სულ უფრო ხშირად ტარდება. რობოტის დახმარებით პირველი ქირურგიული ოპერაცია, გასული საუკუნის ბოლოს, ნეიროქირურგმა ვ. კვოჰმა ჩაატარა, რომელმაც ავტომატიზებული მანიპულატორის – PUMA-ს საშუალებით, თავის ტვინის პუნქცია განახორციელა.

დღეს რობოტული ქირურგიული სისტემები გაიგივებულია კომპანია Intuitive surgical-ის მიერ შექმნილ რობოტულ სისტემა და Vinco-სთან, მაღალფუნქციური ქირურგიული ტელემანიპულატორების სისტემასთან. მსოფლიოში უკვე დაახლოებით 5 ათასამდე ასეთი სისტემაა დანერგილი.

ღია ოპერაციებისას ადამიანის ხელს, ტრადიციულ ლაპაროსკოპიულ ინსტრუმენტებს და კუთხისმიერ შეტევებს არ აქვთ ისეთი ზუსტი მანევრირების უნარი, როგორც რობოტულ ინსტრუმენტებს.

და ვინჩის მანიპულატორებს, ადამიანის მტევნისგან განსხვავებით, მოქმედების 7 ხარისხი და მუშა ნაწილის მაღალი ამპლიტუდა აქვთ, მათ 90-გრადუსიანი ბრუნის შესრულება შეუძლიათ.

მართვის ბლოკში, ქირურგის ხელები ერგონომეტრიულად მდებარეობს სპეციალურ სათავსებში, რაც ფიზიოლოგიურ ტრემორს არ ითვალისწინებს.

მანიპულატორები, მტევნისა და თითების მოძრაობას, საოპერაციო ველზე, იუველირულ, დელიკატურ მოძრაობებად გარდაქმნიან.

მართვის ბლოკში მჯდომი ქირურგი დაცულია ფიზიკური გადატვირთვისგან, შესაბამისად, მრავალსაათიანი ოპერაცია მისთვის ბევრად დამზოგველი და კომფორტულია. პაციენტის საწოლზე, საოპერაციოში დამონტაჟებულია ხმის გამაძლიერებლები, რომლებიც უკავშირდება ქირურგის მიკროფონს, რაც უზრუნველყოფს მუდმივ აკუსტიკურ კავშირს ქირურგსა და საოპერაციოში მყოფმის ასისტენტებს შორის.

სამედიცინო კვლევები კვლავ აქტიურად გრძელდება, ამიტომ ვიმედოვნებთ, რომ სულ მალე ახალ მიღწევებს ვიხილავთ, რომლებიც საგრძნობლად გააუმჯობესებენ ადამიანთა სამედიცინო პრობლემების მართვას, ჯანმრთელობაზე ზრუნვას და მნიშვნელოვნად შეამცირებენ ჯანდაცვის სექტორში მატერიალურ დანახარჯებსაც.