ნევროზისა და დეპრესიის ფსიქოლოგიური საფუძველი
დეპრესიით დაავადებული თითქმის ყოველი ადამიანი მუდმივად უხალისო, უიმედო და გაღიზიანებულია. თუ ადამიანს ქვემოთ ჩამოთვლილ სიმპტომთაგან ოთხი ან მეტი ორ კვირაზე მეტხანს უგრძელდება, მან ექიმს ან ფსიქოლოგს უნდა მიმართოს:
- მადის ცვლილება, რასაც თან სდევს წონის დაკლება ან მომატება;
- ძილის დარღვევა - წყვეტილი ძილი, ჩაძინების გაძნელება, დილით ადრე გაღვიძება ან ზედმეტი ძილი;
- ენერგიის დაქვეითება, ადვილად გადაღლა;
- უიმედობა;
- ყურადღების კონცენტრაციისა და აზროვნების გაძნელება, გაუბედაობა;
- თვითმკვლელობაზე ფიქრი ან მცდელობა;
- მელანქოლია (ძლიერი მწუხარებისა და მოწყენილობის შეგრძნება), გაღვიძებისთანავე უხალისობა, მოძრაობის შენელება;
- ფიზიკური სიმპტომები: თავის, მუცლის... ტკივილი, წვა, ჩხვლეტა და სხვა უსიამოვნო შეგრძნებები.
დეპრესიის დროს ამ უსიამოვნო ფსიქიკურ და ფიზიკურ განცდებს თითქოს ბოლო არ უჩანს. მათ არც სასიამოვნო ამბები აქარწყლებს. ზოგი იმდენად სასოწარკვეთილია, რომ არც ექიმთან მისვლა მიაჩნია საჭიროდ და არც რაიმე შედეგის იმედი აქვს. დეპრესიული ადამიანი არ ითვალისწინებს სხვათა რჩევებს და უარყოფს დახმარებას. დეპრესია ადამიანს ნებისმიერ ასაკში შეიძლება დაემართოს. ზოგს ცხოვრების მანძილზე შეიძლება მხოლოდ ერთი შეტევა ჰქონდეს, სხვას - რამდენჯერმე გაუმეორდეს, ზოგს კი დაავადება უხანგრძლივდება და ქრონიკულად მიმდინარეობს. თუ ადამიანს დეპრესიის გამკლავება და თავისი მოვალეობების შესრულება შეუძლია, მაშინ საფიქრებელია, რომ მას ექიმის დახმარება არ დასჭირდება.
დეპრესიას უამრავი რამ განაპირობებს - სხვადასხვა სახის კონფლიქტები ოჯახში, სამსახურში... გარშემომყოფებთან უსიამოვნებები, ოცნებების მსხვრევა, იმედგაცრუება, ხანგრძლივი ემოციური და ფიზიკური დატვირთვა, ცუდის მოლოდინი. არსებობს უსაფუძვლო დეპრესიაც. ბავშვებში დეპრესია ხშირად გამოიხატება ქცევის აშლილობით - გამომწვევი ქცევით, კონფლიქტურობით, ხეტიალისადმი მიდრეკილებით. დეპრესია უმეტესად სუსტი ნებისყოფის ადამიანებს იპყრობს. ისინი ადვილად ექცევან სტრესის ქვეშ, მათზე ძლიერ მოქმედებს მათდამი უარყოფითი დამოკიდებულება, ცინიკური მოპყრობა, ზოგჯერ მდგომარეობიდან გამოდიან უბრალო ხუმრობის გამოც. ასეთებს უნდა აგრძნობინონ, რომ მათ გვერდით არის ადამიანი, რომელიც თანაუგრძნობს, გაიზიარებს მათ წუხილს. უნდა შეეცადონ, არ დაუმძიმონ მდგომარეობა. ყველაზე მთავარია დავუბრუნოთ ასეთ ადამიანს სიცოცხლის ხალისი.
ნევროზები
ნევროზები ფსიქოგენო-რეაქტიულ დაავადებათა ჯგუფს განეკუთვნება. მათ საფუძველს წარმოადგენს უმაღლეს ნერვულ მოქმედებათა დარღვევები, რომლებიც წარმოიქმნება სხვადასხვა ძალისა და ხანგრძლივობის სტრესული (პათოგენური), ასევე ნერვული სისტემის დამასუსტებელი მავნე ფაქტორების (სომატური დაავადებები, გადაღლა, იძულებითი გამოუძინებლობა, ენდოკრინული დარღვევები, ალკოჰოლიზმი და სხვა) ზეგავლენით. ნევროზების ძირითად კლინიკურ ფორმებს წარმოადგენს: ნევრასთენია, ისტერიული ნევროზი და აკვიატებულ მდგომარეობათა ნევროზი.
ნევრასთენია. ნევრასთენია, როგორც დამოუკიდებელი დაავადება, აუცილებლად უნდა გავარჩიოთ ნევრასთენიული სინდრომისაგან, რომელიც არცთუ იშვიათად შეიმჩნევა ცენტრალური ნერვული სისტემის ორგანული დაავადებებისას და შიზოფრენიის დროს. ნევრასთენიის საფუძველი ხშირად ხდება ხანგრძლივი გადაღლა, რომელსაც თან სდევს უარყოფითი ემოციური განცდები (ნერვიულობა, შიში, შფოთიანი მოლოდინი, მუდმივი სიჩქარე, ზიზღის გრძნობა შესასრულებელი სამუშაოს მიმართ და ა.შ.), ასევე ორგანიზმის დამასუსტებელი ფაქტორების არსებობა ძილისა და კვების რეჟიმის მუდმივი დარღვევის სახით, ქრონიკული ინტოქსიკაციები (ალკოჰოლის, სიგარეტის...), სხვადასხვა სახის სამუშაოზე ყურადღების გადანაცვლების მუდმივი აუცილებლობა. ნევრასთენიის ერთ-ერთი ნიშანია ე.წ. გამაღიზიანებელი სისუსტე, რომელიც გამოხატულია ცნს-ის მომეტებული აღგზნებადობითა და სწრაფი დაღლით, ღონემიხდილობით. ეს სიმპტომი ვლინდება ავადმყოფის ინტელექტუალურ, ემოციურ და ნებელობით სფეროებში. ავადმყოფები მცირედ შენიშვნაზე ან სხვა გარეგან გამღიზიანებელზე პასუხობენ მძაფრი მრისხანებით, ყვირილით, ლანძღვით, მაგრამ მაშინვე მშვიდდებიან, შემდეგ ხშირად ნანობენ მომხდარის გამო, ხდებიან დათრგუნულნი, ზოგჯერ ტირიან, კიცხავენ საკუთარ თავს თავშეუკავებლობის გამო, კარგავენ ინტერესს გარშემომყოფების მიმართ, ნაკლებადინიციატივიანები ხდებიან: ადვილად დაღლის გამო სულ უფრო და უფრო უქვეითდებათ შრომისუნარიანობა, განსაკუთრებით რთული ხდება მათთვის სამუშაო, რომელიც ყურადღების დაძაბვას მოითხოვს. ავადმყოფები ხშირად უჩივიან ცუდ მეხსიერებას. დარღვეულია ძილი, რის გამოც მას თან ახლავს უსიამოვნო სიზმრები;
ისტერია. ისტერიის გამოვლინებები სხვადასხვაგვარია, ზოგჯერ ის სხვა დაავადებების სიმპტომებს მოგვაგონებს. ისტერიის მთავარ გამოვლინებად ითვლება: ისტერიული შეტევა, ვეგეტატიური და სენსომოტორული მოშლილობა. ისტერიული შეტევა (გულყრა) ყოველთვის დაკავშირებულია რაიმე გარეგან გამღიზიანებელთან, განსაკუთრებით სიტუაციასთან, რომელიც ტრავმას აყენებს ავადმყოფის ფსიქიკას ან იწვევს წარსულში გადატანილი უსიამოვნო განცდების გახსენებას. ცნობიერება ამ დროს არასდროს არაა სრულად დაბინდული. ზოგჯერ შეიმჩნევა მეტყველების დარღვევა: მუტიზმი (სიმუნჯე), ენაბლუობა, აფონია (ხმის ჟღერადობის დაკარგვა) ან ყრუმუნჯობა. ისტერიული ავადმყოფის ხასიათი ძალიან ჰგავს ბავშვის ხასიათს. ბავშვებში თავის ტვინის ქერქი ჯერ კიდევ არასაკმარისად არის განვითარებული და მათ ქცევებში დიდ როლს თამაშობს ქერქქვეშა ნაწილი, მომატებულია ემოციურობა. ამიტომ ისტერიული ავადმყოფი ხელმძღვანელობს არა გონებით, არამედ გრძნობით;
აკვიატებულ მოქმედებათა ნევროზი. აკვიატებულ მოქმედებათა ნევროზი - ფსიქიკის სერიოზული ქრონიკული დარღვევაა, რომელიც შეიძლება იყოს გამოხატული მძიმედ ან მსუბუქად. მისით შეიძლება დაავადდეს ნებისმიერი ასაკის ადამიანი, მაგრამ ხშირად ის იწყება ბავშვობაში. დაავადებული ადამიანი მთლიანად მოცულია აკვიატებული აზრებით, მიუხედავად იმისა, რომ მან იცის მათი აბსურდულობა, ებრძვის კიდეც მათ, მაინც არ შეუძლია შეწყვიტოს გაუთავებელი (აკვიატებული) დაბანა ან კარებისა და გაზქურის შემოწმება. დაავადების ზოგიერთ შემთხვევაში აკვიატებები ისე იპყრობენ ადამიანს, იმდენ დროს ართმევს, რომ მისი ჩვეულებრივი ცხოვრების რიტმი ირღვევა: უჭირს მუშაობა, ოჯახსა და სოციალურ გარემოსთან შეგუება. ნევროზების მკურნალობა უნდა იყოს კომპლექსური: ფსიქოთერაპია, ფარმაკოთერაპია, ზოგადგამა-ჯანსაღებელი თერაპია. ნევროზების მკურნალობა რთული და ხანგრძლივი პროცესია და დიდ მოთმინებას მოითხოვს.