უსინათლოთა და ყრუ-მუნჯთა ფსიქოლოგიური პრობლემები
აწვდიან მას სასიცოცხლოდ აუცილებელ შთაბეჭდილებებს. საყოველთაოდ ცნობილი ხუთი გრძნობის (სინამდვილეში, როგორც ამბობენ, მათი რიცხვი გაცილებით მეტია) ორგანოები ორგანიზმისთვის გარესამყაროდან აგროვებენ ინფორმაციას სინათლის, ფერის, ხმის, სუნის, გემოს, ტემპერატურის, შეხების სახით. რომელიმე მათგანის უკმარისობა ამ ვარიანტის შიმშილს იწვევს. ამიტომ, ბუნებრივია, ადამიანს გარესამყაროსთან დამაკავშირებელი ყოველი არხის დაკარგვა უდიდეს ტრაგედიად მიაჩნია.
გრძნობის ორგანოს დაკარგვით მხოლოდ რომელიმე ნაწილი კი არ ამოვარდება განცდათა სპექტრიდან, არამედ გარდაიქმნება მთელი პიროვნება, მთელი მისი დამოკიდებულება ცხოვრების, გარშემო მყოფი ადამიანების მიმართ. იცვლება ყველაფერი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სიბრმავე, სიყრუე, სიმუნჯე არა მარტო ფიზიოლოგიური ან თუნდაც ფსიქოლოგიური მდგომარეობაა, არამედ განსაკუთრებული სოციალური როლიც, რომელიც როგორც შემსრულებლისგან, ისე ირგვლივ მყოფთაგან სრულიად განსაკუთრებულ ქცევას ითხოვს. თუმცა, ისეთი ტრაგიკული მოვლენაც კი, როგორიც მხედველობის ან სმენის დაკარგვაა, სხვადასხვა პიროვნების მიერ სხვადასხვაგვარად განიცდება.
ადამიანი, რომელსაც ინფორმაციის გადაცემის ბგერითი არხი "გამორთული" აქვს, მოკლებულია სამყაროს ადეკვატური აღქმის უნარს. მას არ შეუძლია, მთელი სისავსით ჩასწვდეს რეალობას, ადამიანთა ურთიერთობას, რომელზე წარმოდგენასაც მხოლოდ სიტყვა იძლევა.
სმენის დარღვევა მეტყველების განვითარების შეფერხებას იწვევს. თუ ადამიანს ბგერები, სიტყვები არ ესმის, ვერც გაიმეორებს მათ. დაბადებიდან ყრუ, რომელსაც არ ესმის სხვისი ლაპარაკი, ვერც თავად სწავლობს ლაპარაკს - მუნჯი რჩება. ყრუ-მუნჯები ერთმანეთთან ჟესტების საშუალებით ამყარებენ ურთიერთობას. ჟესტები მშობლიური ენის კალკს წარმოადგენს.
ხელოვნური ენა აკმაყოფილებს ადამიანის მოთხოვნილებას გადასცეს ინფორმაცია, მაგრამ ეს გამარტივებული ენაა. ის ძალზე ლაკონურია. ჩვენი ყოველდღიური სამეტყველო ენა ასეთი ადამიანებისთვის უცხო ენის ტოლფასია.
სმენის არმქონეთათვის არსებობს ურთიერთობის სხვა საშუალებაც. ეს დაქტილოლოგიაა - თითების საშუალებით ფიგურების აგება. ეს ფიგურები ანბანის ასოებს შეესატყვისება.
სპეციალისტების აზრით, სმენადაქვეითებულ და ყრუ ბავშვებთან ურთიერთობისთვის ყველა ხელმისაწვდომი და შესაძლო მეთოდი უნდა გამოვიყენოთ, პიროვნების განსავითარებლად. მშობლების, აღმზრდელებისა და პედაგოგების მთავარი ამოცანა ასეთი ბავშვებისთვის სიტყვიერი მეტყველების განვითარება უნდა იყოს, მაგრამ ეს დროულად უნდა გაკეთდეს - შეირჩეს შესაფერისი სასმენი აპარატი, ურომლისოდაც აუცილებლად დაირღვევა მეტყველება.
ყრუ-მუნჯი ბავშვების სიმრავლის მიზეზი მხოლოდ ობიექტური ფაქტორები კი არა, მშობლების დაუდევრობაც არის. თუ წლამდე ასაკის ბავშვს შესაფერის სასმენ აპარატს შეურჩევენ, ორი წლის ასაკში ის სხვა ბავშვებივით ალაპარაკდება, მაგრამ თუ სმენის კორექცია ხუთ წლამდე არ დავიწყეთ, მეტყველების რეაბილიტაცია ძალიან გაძნელდება.
სმენის დაქვეითება, მით უმეტეს - უქონლობა, აუცილებლად იქცევა ინტელექტუალური განვითარების ბარიერად. დროულად შერჩეული სმენითი აპარატი და დროულად დაწყებული კორექცია სმენადაქვეითებულ ბავშვს ასაკის შესაბამისად განვითარებასა და ცხოვრებასთან შეგუებაში ეხმარება. როდესაც სმენითი არხი დახშულია და მეტყველება დარღვეულია, ძნელდება კომუნიკაცია სხვა ადამიანებთან - მეტყველების ძირითადი ფუნქცია ხომ სწორედ კომუნიკაციაა. უამისოდ კი ადამიანი თავისი სოციალური წრის გამოცდილებას ვერ ითვისებს, კაცობრიობის მიერ შეძენილი ცოდნა თუ შემუშავებული ფასეულობები მის საკუთრებად ვერ იქცევა.
ამის კვალობაზე, როცა ადამიანს მეტყველება არ შეუძლია, მისი აზროვნებაც ჩამორჩენილია. მეტყველების გარეშე ლოგიკური აზროვნების აღმოცენება და განვითარება შეუძლებელია, ისევე როგორც შეუძლებელია ცნების ჩამოყალიბება სიტყვის გარეშე.
როცა მხედველობითი შეგრძნებები დარღვეულია ან არ არსებობს, ირღვევა აღქმაც, რადგან მის შინაარსს სათანადო შეგრძნებები ქმნიან. თუმცა უსინათლო ადამიანი სამყაროს თავისებურად აღიქვამს. არსებობს ერთი მნიშვნელოვანი კანონზომიერება: ჩვენს შეგრძნებებსა და აღქმაში ყველაფერი ყველაფერთან არის დაკავშირებული. ამიტომ არის, რომ ვლაპარაკობთ თბილ და ცივ ტონებზე, ტკბილ და მწარე მოგონებებზე... ყველაფერს, რაც ჩვენს ირგვლივაა, აქვს ფერიც და ხმაც, სუნიც და გემოც.
დაბადებიდან უსინათლო ადამიანებს საოცრად ძლიერი და ზუსტი აქვთ შეხების შეგრძნება, რადგან მხედველობის უქონლობის გამო გარემოს აღქმის პროცესში შეხების გამოყენება უხდებათ. ინფორმაცია, რომელსაც უსინათლო ამ შეგრძნებით იღებს, მრავალფეროვანია: სიმაგრე, სირბილე, ელასტიკურობა, ფხვიერება, წებოვანება, სიმახვილე, სინესტე, სისველე, სიმშრალე, სისადავე, ხორკლიანობა, სიცივე...
ყრუსთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ვიბრაციის შეგრძნება, რომლის მეშვეობითაც ის "ცნობს" მუსიკალურ ნაწარმოებებს, ტკბება მუსიკით, იგებს ადამიანის "ფეხის ხმას" და კარზე დაკაკუნებას. ასე რომ, თავის ტვინი სხვადასხვა აღქმის დეფიციტის კომპენსაციას სხვა შეგრძნებათა გამძაფრებით ახდენს.
უდიდესი მნიშვნელობა აქვს უსინათლო და ყრუ-მუნჯი ადამიანების ცხოვრებასთან ადაპტაციისთვის გარშემო მყოფთა მზრუნველობას, ყურადღებას, თანადგომას. იმისთვის, რომ ყრუმ სრულფასოვან ადამიანად იგრძნოს თავი, ახლობლები, მეგობრები უნდა დაეუფლონ ჟესტების ენას. უსინათლო ადამიანები უნდა მოვამარაგოთ ყველა საშუალებით, აუდიომასალები იქნება თუ სპეციალური, უსინათლოებისთვის შექმნილი ბრაილის შრიფტით დაბეჭდილი წიგნები, რათა მათ მაქსიმალური ინფორმაციის მოპოვება შეძლონ.