თინათინ გოცაძე

თანამედროვე ფლორა ზამბახის 300-მდე სახეობას იცნობს. დეკორატიული მებაღეობა წვრილყვავილოვან ციმბირულ და იაპონურ ზამბახებს ამრავლებს. ეს ყვავილები ადრე გაზაფხულზე იშლება და შუა ზაფხულამდე იზრდება. ისინი ფართოდ გამოიყენება დეკორატიულ ლანდშაფტში. ზამბახის ყვავილები ნაირფერია, ცისარტყელას ყველა ფერში გადაწყვეტილი. თუმცა ყველაზე გამორჩეულ და ელეგანტურ ყვავილებად ითვლება ცისფერი და ლურჯი ზამბახები. რაც მთავარია, ეს ყვავილები ფართოდ გამოიყენება მედიცინასა და კულინარიაში კერძების, ჩაროზების, სასმელების არომატიზაციისა და მორთვისათვის.

საინტერესო ფაქტები

არსებობს ლეგენდა, რომლის თანახმადაც პირველი ზამბახი რამდენიმე მილიონი წლის წინ აყვავდა. ის იმდენად თვალწარმტაცი იყო, რომ მისი სილამაზით დასატკბობად ყველა ცხოველი და ფრინველი მოვიდა, და არა მხოლოდ ისინი, არამედ ქარი და წყალიც კი. ქარმა შემდეგ ზამბახის თესლები მთელ დედამიწაზე მიმოფანტა და დღეს ამ მშვენიერებით მთელი მსოფლიო ნეტარებს. რომაელები ფლორენციას იმიტომ უწოდებენ საყვარელ ქალაქს, რომ მის გარშემო ოდესღაც მხოლოდ ზამბახები ყვაოდა. ლათინურიდან სიტყვასიტყვითი თარგმანით ფლორენცია „აყვავებულს“ ნიშნავს. მას შემდეგ ფლორენციული ზამბახი ქალაქ ფლორენციის გერბს ამშვენებს.

ზამბახის გამოყენება პარფიუმერიასა და კულინარიაში

ზამბახის ყვავილებისაგან მიიღება ძვირფასი ეთერზეთი, რომელიც გამოიყენება მაღალი ხარისხის პარფიუმერული პროდუქციის წარმოებაში. ზამბახის ზეთი ძალიან ძვირად ფასობს. ამიტომაც მას ხშირად ხელოვნური სინთეზური ირონით და სხვა არომატიზატორებით ანაცვლებენ. ზამბახებს სპეციალურად აშენებენ პარფიუმერიაში გამოყენების მიზნითა და სანელებლების მისაღებად.

კულინარიაში გამოიყენება ზამბახის წვრილად დაფქული ფესვები. მას საკონდიტრო ნაწარმს უმატებენ, იყენებენ როგორც არომატიზატორს. მცირე რაოდენობით შედის ის აგრეთვე სანელებლების შემადგენლობაში.

სომხეთში ზამბახის ფოთლებისგან მურაბას ხარშავენ. მცენარის ფესურებისგან კი კოსმეტიკური ნახევარფაბრიკატი მზადდება. ზამბახის გამომშრალ ფესურას საოცარი არომატი აქვს. მას სანელებლის სახით ამატებენ მზა საკვებსა და სხვადასხვა კერძს. ზამბახის თესლებისგან ამზადებენ ყავის სუროგატს. სასმელების, კერძოდ ლიქიორების, წარმოებაში ზამბახი ასევე საუცხოო არომატიზატორია.

ზამბახის გამოყენება მედიცინაში

მედიცინაში გამოიყენება მკრთალი, გერმანული და ფლორენციული ზამბახის ფესვი, სახელწოდებით „იის ფესვი“. ხალხური მედიცინა იყენებს ზამბახის გამომშრალი (გამხმარი) ფესვების ნა­ხარშს, როგორც ამოსახველებელ, შარდმდენ და სისხლის გამწმენდ საშუალებას. აღნიშნული ნახარში კარგ ეფექტს იძლევა პაპილომური შარდის ბუშტისა და ანაციდური გასტრიტის მკურნალობაში.

ზამბახის ფესურები მეტად პოპულარულია ჰომეოპათიაში. ფხვნილის სახით შედის სხვადასხვა მისაფრქვევის შემადგენლობაში. ფესურების წყლიანი ნახარში რეკომენდებულია შიშისა და კუჭის კატარის (ანთების) დროს.

ფესურები გამოიყენება მედიცინაში როგორც ოფლმდენი, ამოსახველებელი და საფაღარათო საშუალება.

ძველად მიაჩნდათ, რომ ზამბახი სიყვარულის სამეფოში გამცილებელი, მაცდუნებელი და ტკბილი დაპირებების ყვავილია. შესაბამისად, უძველესი დროიდან ამ ყვავილის დაფქული ფესვი ვნების გამამძაფრებელ საშუალებად იყო აღიარებული. არომათერაპიაში ზამბახის ეთერზეთები დღესაც გამოიყენება როგორც დამამშვიდებელი და მომადუნებელი საშუალება.

რამდენიმე რეცეპტი ხალხური მედიცინის საუნჯიდან

• მწვავე ჰეპატიტის დროს – აიღეთ ერთი ჭიქა მდუღარე წყალი. მოათავსეთ მასში 7-9 გრამი წვრილფოთლოვანი ზამბახის თესლი, დაბალ ცეცხლზე ადუღეთ 5 წუთი. შემდეგ გააჩერეთ 2-3 საათი და გადაწურეთ. დალიეთ დღეში სამჯერ საკვების მიღებიდან ერთი საათის შემდეგ ჭიქის ერთი მესამედი მოცულობა.
• ძვლების ტუბერკულოზის დროს – აიღეთ ნახევარი ჩაის კოვზი წვრილად დაქუცმაცებული წვრილფოთლოვანი ზამბახი. დაასხით ერთი ჩაის ჭიქა ცივი წყალი. შემოდგით ნელ ცეცხლზე და ნელ-ნელა მიიყვანეთ ადუღებამდე. ამის შემდეგ ადუღეთ 10 წუთი. მიღებული ნახარში გააჩერეთ ერთი საათი და გადაწურეთ. დალიეთ სამჯერ დღეში ჭიქის ერთი მესამედი მოცულობა ჭამამდე ნახევარი საათით ადრე.