წონის პრობლემები ქალებში
ჯერ კიდევ ჰიპოკრატე აღნიშნავდა კავშირს სიმსუქნესა და რეპროდუქციული ფუნქციის დარღვევას შორის. სიმსუქნე ახალგაზრდა ქალებში ინვალიდობის საწინდარია. ის 7-10 წლით ამცირებს სიცოცხლის ხაგნრძლივობას და ქმნის თანმხლები დაავადებების განვითარების საშიშროებას. ეს შეიძლება იყოს მენსტრუალური და რეპროდუქციული ფუნქციის დარღვევა, ონკოდაავადებები (ენდომეტრიუმის, საშვილოსნოს ყელის, საკვერცხეების, სარძევე ჯირკვლების კიბო) და სხვა. მსუქან გოგონებს მენსტრუაცია უფრო ადრე ეწყებათ. მათ აქვთ ნაადრევი სქესობრვი მომწიფების ალბათობა. ცხიმოვანი ქსოვილის მოცულობაზეა დამოკიდებული პირველი მენსტრუაციის მოსვლის დრო.
- არსებობს თუ არა რაიმე კავშირი საკვერცხეების პოლიკისტოზსა და სიმსუქნეს შორის?
- არსებობს მონაცემები, რომ საკვერცხეების პოლიკისტოზური სინდრომის მქონე ქალების 60%-ს აქვს ჭარბი წონა ან სიმსუქნე, პოლიკისტოზური საკვერცხეები კი არარეგულარული მენსტრუაციის, ენდოკრინული უშვილობის, ჰირსუტიზმის (თმის ჭარბი ზრდა), ალოპეციის (თმის ცვენა), სებორეისა და აკნეს ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია. სიმსუქნის დროს პოლიკისტოზის განვითარება, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს ცხიმოვანი ქსოვილის უჯრედებში ესტროგენების ანდროგენებად გაძლიერებულ გარდაქმნას, რასაც თან სდევს ანდროგენების - მამაკაცური ჰორმონების - ჭარბი გამომუშავება; მეორე მხრივ, სიმსუქნის დროს ვითარდება ინსულინრეზისტენტობა და კომპენსირებული ჰიპერინსულინემია. როგორც ცნობილია, ინსულინი მარტო გლუკოზის დონეს კი არ არეგულირებს სისხლის შრატში, არამედ მრავალფეროვან ზემოქმედებასაც ახდენს ჰიპოფიზ-საკვერცხეების სისტემაზე. მისი ზემოქმედებით ძლიერდება სასქესო სტეროიდული ჰორმონების გამომუშავება საკვერცხეებში. შესაბამისად, იმატებს მამაკაცური სასქესო ჰორმონების პროდუქცია. ინსულინის სიჭარბე, რაც მსუქანი ქალებისთვის არის დამახასიათებელი, ბლოკავს ღვიძლში იმ ცილების გამომუშავებას, რომლებიც სასქესო სტეროიდულ ჰორმონებს ბოჭავს. სწორედ ამის გამო იმატებს ანდროგენების დონე, რაც ჰირსუტიზმს და კოსმეტიკურ პრობლემებს იწვევს.
- როგორ აისახება სიმსუქნე უშვილობაზე?
- სიმსუქნის დროს 5-6-ჯერ ხშირია მენსტრუაციის ისეთი დარღვევა, როგორიც არის ოლიგომენორეა და ამენორეა. სხეულის მასის მკვეთრი მატება, რასაც თან სდევს მენსტრუალური ციკლის დარღვევები, ხშირად პირველადი და მეორეული უშვილობის მიზეზია. ევროპაში ჩატარებულმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ იმ ქალებში, რომელთაც მასის ინდექსი 30-ზე მეტი აქვთ, უშვილობა 2,7-ჯერ უფრო ხშირია, ვიდრე ნორმალური წონის მქონე ქალებში. სიმსუქნის დროს 3-ჯერ უფრო ხშირია ანოვულატორული უშვილობა და საგრძნობლად მცირდება ფერტილობის აღსადგენად მიმართული მკურნალობის ეფექტი. ეს ეხება როგორც ოპერაციულ ჩარევებს (საკვერცხეების სოლისებური რეზექცია ან კაუტერიზაცია, რაც მიზნად ისახავს მენსტრუაციის რიტმის რეგულირებას და დაორსულებას სპს-ის დროს), ასევე ოვულაციის სტიმულაციას. სიმსუქნის დროს გაცილებით ნაკლებეფექტურია ოვულაციის ინდუქტორები, მაგალითად, კლომიფენი (უფრო დიდი დოზა და ხანგრძლივი მიღებაა საჭირო), ასევე - დამხმარე რეპროდუქციული ტექნოლოგიები. ქალებს, რომელთაც აქვთ ჭარბი წონა ან ამა თუ იმ ხარისხის სიმსუქნე, არა მარტო მენსტრუაციის შეწყვეტა, არამედ საშვილოსნოდან სისხლდენაც აღენიშნებათ. ხშირია ენდომეტრიუმის ჰიპერპლაზია და კიბოსწინარე დაავადებებიც. ამრიგად, სიმსუქნე ქრონიკული დაავადებაა, რომელიც მჭიროდ უკავშირდება არა მარტო ექსტრაგენიტალურ, არამედ გინეკოლოგიურ დაავადებებსაც, რომლებსაც თან სდევს მენსტრუალური ციკლის დარღვევა, უშვილობა, პათოლოგიური ცვლილებები საკვერცხეებსა და ენდომეტრიუმში.
- მაგრამ თუ ასეთმა ქალმა წონა დაიკლო?..
- ცნობილია, რომ სხეულის მასის შემცირება იწვევს დარღვეული მენსტრუალური ციკლის აღდგენას, საკმარისია, სხეულის მასა 10-15%-ით შემცირდეს, რომ მსუქანი ქალების 60-70%-ს აღუდგება რეგულარული მენსტრუალური ციკლი, ხოლო დაახლოებით 50% ორსულდება ჰორმონული პრეპარატებისა და სხვა დამხმარე საშუალებების გამოყენების გარეშე.
- რა გავლენას ახდენს სიმსუქნე ორსულობაზე, რა გართულებაა ამ დროს მოსალოდნელი?
- თანამედროვე მონაცემების თანახმად, გესტაციური პროცესის გართულებები მსუქან ქალებში ასიდან 45-85 შემთხვევაში იჩენს თავს. იმატებს ორსულობის, მშობიარობის, ლოგინობის პერიოდის პათოლოგიური მიმდინარეობის, ახალშობილთა განვითარების სხვადასხვა დარღვევის ალბათობა, რაც პერინატალური დაავადებებისა და სიკვდილიანობის მატებას იწვევს. რაც უფრო მეტს იწონის ქალი ორსულობამდე, მით უფრო ნაკლები უნდა მოიმატოს ორსულობის დროს. როგორც ცნობილია, ფიზიოლოგიურად მიმდინარე ორსულობისას პლაცენტური ჰორმონები და პროგესტერონი დიაბეტოგენურ ზემოქმედებას ახდენს და ინსულინრეზისტენტობის განვითარებას იწვევს. ამის გამო სიმსუქნე, რომელსაც ისედაც ახასიათებს ინსულინრეზისტენტობა, გესტაციური დიაბეტის (ორსულთა დიაბეტი) განვითარების რისკის ფაქტორს წარმოადგენს. მსუქან ქალებში ორსულობის დროს შეინიშნება გამოხატული ჰემოდინამიკური დარღვევები: მომატებულია სისხლის შედედების უნარი, არტერიული წნევა, ირღვევა გულის მუშაობა. ორსულობა ხშირად რთულდება პრეეკლამფსიით (50-60%), პლაცენტური უკმარისობით (30-40%). სიმსუქნე არტერიული ჰიპერტენზიისა და მძიმე ფორმის პრეეკლამფსიის დამოუკიდებელ რისკის ფაქტორად განიხილება - ეს ორი გართულება მსუქან ორსულებში ყველაზე ხშირია. სიმსუქნის დროს პრეეკლამფსია ორსულობის ადრეულ ვადაზე იწყება. ამ ფონზე ხშირია პლაცენტური უკმარისობა, რასაც ინტრანატალურ ჰიპოქსიამდე და ნაყოფის განვითარების შეფერხებამდე მივყავართ. სხეულის მასის ზომიერი (25-28 კგ/მ2) მატება ორსულობის შეწყვეტის მნიშვნელოვანი რისკფაქტორია, რაც განპირობებულია როგორც საკვერცხეებში ანდროგენების გაძლიერებული წარმოქმნით, ისე ჰიპერინსულინემიითაც.
- რა ხდება მშობიარობისა და ლოგინობის პერიოდში?
- სიმსუქნე ზრდის ნაადრევი მშობიარობის ალბათობას - ამ დროს ნაადრევი მშობიარობის სიხშირე 25-37%-ს აღწევს. მსუქან ქალებში ხშირია ორსულობის ვადაგადაცილებაც. ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული გართულებაა სანაყოფე წყლების ნაადრევი დაღვრა. მშობიარობის პროცესი ხანგრძლივდება. მშობიარობის ერთ-ერთი თავისებურებაა სამშობიარო მოქმედების სისუსტე, რომლის სიმძიმეც სიმსუქნის ხარისხის პროპორციულად იმატებს. სამშობიარო მოქმედების სისუსტის გამო ხშირად მიმართავენ ოპერაციას - საკეისრო კვეთას. ასეთ ქალებს მაღალი აქვთ მშობიარობის შემდგომი სისხლდენის, მშობიარობის შემდგომი ენდომეტრიტისა და თრომბოემბოლიური გართულების რისკი.
- რა გავლენას ახდენს ეს ყველაფერი ნაყოფზე?
- მსუქნებში ორსულობის ტიპობრივი გართულებაა ნაყოფის განვითარების შეფერხების სინდრომი, ნაყოფის ჰიპოქსია. დედის სიმსუქნე ნაყოფის წონაზე მოქმედებს. ჭარბწონიან და მსუქან ორსულებს ხშირად (20-44%) უჩნდებათ 4000 გ და მეტი წონის ბავშვები. დედის ჯანმრთელობის გართულებები ნაყოფის მდგომარეობაზე უარყოფითად აისახება - ხელს უწყობს ახალშობილებში ასფიქსიის მატებას. გარდა ამისა, სიმსუქნის დროს ხშირდება ნაყოფის ინტრანატალური სიკვდილიანობა, განვითარების მანკები, სამშობიარო ტრავმები, მათ შორის - მხრების დისტოცია და ლავიწის მოტეხილობა, აგრეთვე - სიკვდილიანობა სიცოცხლის პირველ წელს.
- მაშ, როგორ მოიქცეს ორსული? როგორი უნდა იყოს წონის ნამატი?
- ორსულის კვება ენდოკრინოლოგსა და მეანთან უნდა იყოს შეთანხმებული. სიმსუქნის დროს სამკურნალო-პროფილაქტიკური ღონისძიებების მიზანი ნივთიერებათა ცვლის პროცესების კორექტირება და უარყოფითი ენერგეტიკული ბალანსის შექმნაა. ეს შესაძლებელია კვების რეჟიმისა და ხასიათის დარეგულირებით, ანუ საკვების კალორიულობის დაქვეითებით და ფიზიკური აქტიურობის გაზრდით. ცხიმების წარმოქმნასა და ორგანიზმში მათ ჩალაგებაში უდიდეს როლს ასრულებს ნახშირწყლების ცხიმებად გარდაქმნა, ამიტომ საკვების კალორიულობა უნდა შემცირდეს ნახშირწყლების ხარჯზე დღეში 2300-2500 კკალ-მდე. ნახშირწყლები უპირატესად მცენარეული უჯრედისის - პურის, ბოსტნეულის, კენკრის სახით უნდა მივიღოთ. შაქრის, მურაბის, კანფეტების, თაფლის რაოდენობა მკვეთრად უნდა შემცირდეს. ამასთანავე, ორსულმა უნდა მიიღოს დღეში არანაკლებ 100-130 გ ნახშირწყლებისა და 80-90 გ ცხიმებისა, ეს უკანასკნელი - ძირითადად ნაღებისა და მცენარეული ზეთის სახით. საქონლის ცხიმი და მარგარინი ჭარბწონიანი და მსუქანი ორსულებისთვის რეკომენდებული არ არის. ცილები აუცილებელია როგორც დედისთვის, ასევე ნაყოფისთვისაც, ამიტომ მათი შემცირება არ შეიძლება. მჭლე ხორცი, თევზი, რძე ორსულს ნებისმიერ შემთხვევაში სჭირდება. დღე-ღამეში 130 გრამი ცილა ქალმა აუცილებლად უნდა მიიღოს. მსუქანი ორსულების კვება უნდა იყოს 5-6-ჯერადი, მარილის ოდენობა 5 გრამამდე შემცირდეს, ხოლო ვიტამინებისა და მიკროელემენტებისა (ხილი, ბოსტნეული, წვენები) შენარჩუნდეს. ახალი ხილისა და ბოსტნეულის მიღება მარტო ვიტამინებითა და მიკროელემენტებით კი არ ამდიდრებს ორგანიზმს, არამედ ენერგოდანახარჯსაც ზრდის, რაც მსუქნებისთვის ესოდენ მნიშვნელოვანია. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს კვებას მშობიარობის წინა პერიოდში. ამ დროს იცვლება შრომის პირობები, იზღუდება ფიზიკური აქტიურობა, მცირდება ენერგოდანახარჯი, ამიტომ საკვების კალორიულობა უნდა შემცირდეს. თუ ორსულს ამა თუ იმ მიზეზით წოლითი რეჟიმი აქვს დანიშნული, საკვების კალორიულობა კიდევ 25-40%-ით უნდა შევამციროთ. კვების მართებული რეჟიმის დროს ორსულობის მეორე ნახევარში სხეულის მასის ნამატი კვირაში 300 გრამს არ უნდა აღემატებოდეს. სასარგებლოა განტვირთვის (ხაჭოს, ვაშლის, რძის) დღეები 1-2 კვირაში ერთხელ. ხაჭოთი განტვირთვის დღეს მთელი დღის განმავლობაში მიირთვით 500-600 გრამი ხაჭო და 1 ჭიქა კეფირი ან 2 ფინჯანი უშაქრო ჩაი, ხილით განტვირთვის დღეს - 1,5 ლ წყალი (ონკანისა, მინერალური). განტვირთვის დღეს უმჯობესია იწვეთ. დიეტის დროს ნორმალიზდება თანაფარდობა ცხიმოვან და კუნთოვან ქსოვილებს შორის, იმატებს ცხიმის დამშლელი ფერმენტების აქტიურობა, მცირდება სისხლში ქოლესტერინის დონე.
- როგორც კი იმშობიარებს, ქალმა მაშინვე უნდა დაიწყოს ფიგურის აღდგენაზე ზრუნვა?
- მშობიარობის შემდეგ ჰორმონული ცვლილებების ალაგებას, ჰორმონული ფონის მოწესრიგებას დაახლოებით ორი წელი სჭირდება. ამ ხნის განმავლობაში ქალი, რომელსაც ნივთიერებათა ცვლა არ აქვს დარღვეული, უპრობლემოდ იბრუნებს მშობიარობამდელ წონას, მაგრამ თუ ნივთიერებათა ცვლა დარღვეულია, შესაძლოა თავი იჩინოს სირთულეებმა - ქალმა არათუ არ მოიკლოს წონა, არამედ მოიმატოს კიდეც. ქალების უმრავლესობა წონას პირველი ორსულობისას იმატებს, ხოლო 25% - მეორე ორსულობისას. ეს მაშინ, როდესაც ქალი მიდრეკილია სიმსუქნისკენ, არარაციონალურად იკვებება და ცოტას მოძრაობს. კვებაზე ბევრი რამ არის დამოკიდებული. სწორი და ჯანსაღი ცხოვრების წესით შეიძლება არასასურველ გენეტიკასაც გავუმკლავდეთ. ამ პერიოდში სწრაფი გახდომის მეთოდების გამოყენება დაუშვებელია. გარდა ამისა, არ შეიძლება:
- ძუძუთი კვების დროს საკვების მკვეთრი შეზღუდვა, რადგან ბავშვი მაშინვე იგრძნობს ცილისა და სხვა აუცილებელი ნივთიერებების დეფიციტს;
- გასახდომი ჩაისა და ტაბლეტების მიღება, რადგან მათი შემადგენლობა ჯერ კიდევ არ არის სათანადოდ შესწავლილი.