ეკა ჭავჭავაძე

უწინარეს ყოვლისა, იმ დიდი ზიანის გამო, რომელიც შეიძლება მიაყენონ ჩვენს ჯანმრთელობას. სად შეიძლება შევხვდეთ მათ?

ჰელმინთები

მრგვალი ჭიებიდან (ნემატოდები) ყველაზე მეტად ენტერობიუსია გავრცელებული, რომელიც დაავადება ენტერობიოზს იწვევს. ვრცელდება დაავადებული ადამიანის მეშვეობით, რომლის თეძოსა და ბრმა ნაწლავშიც პარაზიტები არიან ჩაბუდებულნი. მომწიფებული ჭიები ღამით გამოდიან სწორი ნაწლავიდან და სწორი ნაწლავის კანის ნაოჭებში კვერცხებს დებენ. ეს ქავილს იწვევს. მოქავებისას კვერცხები ფრჩხილებქვეშ და თითებზე რჩება, ჰიგიენური წესების დაუცველობის შემთხვევაში ადვილად ხვდება თეთრეულზე, საოჯახო ნივთებსა და სხვა საგნებზე. მათთან უშუალო კონტაქტის დროს კვერცხი ხვდება პირის ღრუში, იქიდან კი ბრმა და თეძოს ნაწლავში ჩაითესება და ზრდა-გამრავლებას განაგრძობს.

ხშირად გვსტუმრობს ასკარიდაც. ინვაზიის წყარო დაავადებული ადამიანია, რომელიც პარაზიტის კვერცხებს განავალთან ერთად გარემოში გამოყოფს, კვერცხები მიწაში მწიფდება. მასთან კონტაქტის, ხელების დაბინძურების, წყლის, მწვანილის, ხილის, სხვა პროდუქტების თუ ნივთების მეშვეობით კვერცხი პირის ღრუდან ადამიანის ორგანიზმში ხვდება და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში გადადის. წვრილ ნაწლავებში მისი გარსი იშლება და გათავისუფლებული ლარვა ნაწლავის კედელში ინერგება, გაივლის მას და სისხლძარღვებით ღვიძლსა და ფილტვებისკენ მიემართება. სასუნთქი გზების გავლით ხვდება ხახაში და ნაწლავებში, საიდანაც 2 თვეში ლარვა მწიფდება და უკვე კვერცხის დებას იწყებს.

დაავადება განსაკუთრებით ხშირია ბავშვებში, რადგან მათ ამ პარაზიტისადმი საკმაოდ მაღალი მიმღებლობა აქვთ.

ნემატოდების წარმომადგენელია ტრიქოცეფალუსიც, რომელიც ადამიანის ორგანიზმში ასკარიდას მსგავსად ხვდება და საბოლოოდ ბრმა ნაწლავის ლორწოვანში იბუდებს.

დიდი საფრთხის შემცველია ადამიანის ინვაზირება სპირალური ტრიქინელათი, რომელიც "ცვრიანი მწვადის" სახელწოდებით ცნობილ დაავადებას - ტრიქინელოზს იწვევს. ინვაზიის წყაროს მტაცებლები და მღრღნელები წარმოადგენენ. ადამიანი უმთავრესად ღორისგან ინვაზირდება. თერმულად არასათანადოდ დამუშავებული, ტრიქინელას ლარვების შემცველი ხორცის ჭამისას პარაზიტის ჩანასახი ნაწლავის სანათურში ხვდება, გადის ნაწლავის კედელს, სისხლძარღვების მეშვეობით კუნთოვან ქსოვილში ითესება, ლოკალიზდება და კაფსულას იკეთებს.

ლენტისებრი ჭიებიდან ადამიანისთვის ყველაზე დიდი ზიანის მიყენება ხარისა და ღორის სოლიტერს შეუძლია. ხარის სოლიტერი ტენიარინქოზს იწვევს. ინვაზიის წყარო დაავადებული ადამიანია, რომელიც განავალთან ერთად გამოყოფს პროგლოტიდებს - მომწიფებული კვერცხებით სავსე სხეულის ნაწილებს. ისინი იფანტებიან მიწაზე, ბალახებზე. თუ ხარმა, ძროხამ ან კამეჩმა ამ კვერცხებით დაბინძურებული ბალახი შეჭამა, ისინი მის ორგანიზმში მოხვდებიან და იქ განაგრძობენ განვითარებას. თუ ადამიანმა ასეთი ცხოველის თერმულად დაუმუშავებული ხორცი მიიღო, დაინვაზირდება. პარაზიტი ბუდეს ადამიანის ნაწლავში იდებს და იქ განაგრძობს 3-5-წლიან სიცოცხლეს.

ღორის სოლიტერით გამოწვეული ტენიოზის დროს პარაზიტის საბოლოო მასპინძელი ასევე ადამიანი გახლავთ, შუამავალი მასპინძელი კი ღორია. ადამიანის განავალთან ერთად გამოყოფილი მომწიფებული კვერცხები ღორის ნაწლავებში მოხვედრის შემდეგ არღვევენ ნაწლავის კედელს, ხვდებიან სისხლძარღვებში და კუნთოვან ქსოვილში იბუდებენ. თუ ადამიანმა ასეთი ხორცი სათანადო თერმული დამუშავების გარეშე შეჭამა, მომწიფებული კვერცხები მის ნაწლავში მოხვდებიან.

ძალზე საშიშია ექინოკოკით გამოწვეული ექინოკოკოზი. პარაზიტით დასნებოვნება სამი გზით შეიძლება მოხდეს:

• კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ლორწოვანი გარსიდან. გაურეცხავ ან ცუდად გარეცხილ მწვანილსა და ბოსტნეულთან, მიწიდან აკრეფილ ხილთან ერთად ადამიანი ყლაპავს ჭიის კვერცხებს. ზოგჯერ ექინოკოკის კვერცხები შინაური ცხოველების - კატის, ძაღლის ბეწვზეც არის მიკრული.
• სასუნთქი გზებისა და ფილტვების ლორწოვანი გარსიდან. დაავადების გამომწვევი ბრონქებში ჰაერიდან ხვდება, თუმცა ექინოკოკის ჩანასახი ბრონქულ ხეში მეორეულადაც შეიძლება მოხვდეს, როცა სხვა ადგილას არსებული ექინოკოკის ცისტა სპონტანურად სკდება და შვილეული ბუშტუკები მთელ ორგანიზმს მოედება.
• ჭრილობის ზედაპირიდან. ექინოკოკი ორგანიზმში შეიძლება მოხვდეს ძაღლის ნაკბენიდან, თუ ცხოველს პირის ღრუში პარაზიტის ჩანასახები აქვს. არის შემთხვევები, როდესაც ქირურგიული ჩარევის დროს ექინოკოკის ცისტა ირღვევა და ჭრილობაში შვილეული ბუშტები ხვდება.

მწერები და ობობასნაირები

ფუტკარი, კრაზანა, ბზიკი, კელა, ჭიანჭველა, მკბენარები და სისხლისმწოველები - ტკიპა, კოღო, მოსკიტი, მუმლი, ბუზანკალი, ტილი, რწყილი, ბაღლინჯო - ეს ის მწერები არიან, რომელთაგან ზაფხულში განსაკუთრებული საფრთხე გველის. ფუტკარს, კელას, კრაზანასა და ბზიკს სოფლად ყველგან შეხვდებით, განსაკუთრებით - სკების სიახლოვეს და ხეხილის ბაღებში.

ფუტკარი და კელა ადამიანს თავს არასოდეს ესხმიან, ისინი მხოლოდ თავდაცვის მიზნით იკბინებიან, ამ მხრივ გაცილებით საშიშნი არიან კრაზანა და ბზიკი, რომლებიც ადამიანს თავს უმიზეზოდ ესხმიან და კბენისას ორგანიზმში დიდი ოდენობით შხამს უშვებენ. კოღოები და ბუზანკლები წყალსატევებთან, დატბორილ სარდაფებსა და გუბეებში ბინადრობენ, აქტიურდებიან ღამით. იკბინებიან მდედრი კოღოები. მათ ერთ ჯერზე საკუთარ წონაზე მეტი სისხლის ამოწოვა შეუძლიათ. ადვილად აღწევენ ტანსაცმელში, ამიტომ მათგან გრძელსახელოიანი ტანსაცმელიც ვერ გვიცავს. მათი აქტიურობა იკლებს ძლიერი ქარის, წვიმის დროს, ასევე მაშინ, როდესაც გარემოს ტემპერატურა 7-10 გრადუსს არ აღემატება.

კოღოების მრავალრიცხოვანი ოჯახიდან განსაკუთრებით საშიშია ანოფელესი. იგი სხეულით მიკროორგანიზმ პლაზმოდიუმს დაატარებს და მძიმე ინფექციურ დაავადებას - მალარიას იწვევს.

ქინქლის ნაკბენი თავისთავად საშიში არ არის; მისგან მომავალი საფრთხე იმ მრავალი დაავადების გამომწვევს უკავშირდება, რომლებსაც ისინი სხეულით დაატარებენ - ესენი არიან პარაზიტები, ვირუსები, სპიროქეტები. საბედნიეროდ, ქინქლები ქსოვილში ვერ აღწევენ, ამიტომ გრძელსახელოებიანი ტანსაცმელი მათგან საიმედოდ გვიცავს.

---

ტკიპები

ტკიპებიდან განსაკუთრებით საშიშია ტყის ტკიპა, რომელიც ტყეში ბინადრობს. მას დამოუკიდებლად დიდ მანძილზე გადაადგილების უნარი არ გააჩნია, ზის ბალახზე, ტოტზე, ფოთოლზე, ნიადაგის ნაპრალებში, ხეების ქერქის ან ფესვების ქვეშ და მიახლოებულ ადამიანს კანზე ეწებება, პოულობს მოხერხებულ ადგილს და სისხლის წოვას იწყებს. ჭრილობაში ტკიპა დიდი რაოდენობის ნერწყვს და მასთან ერთად უამრავ მიკრობს უშვებს, რომელთა შორის განსაკუთრებით საშიშია ენცეფალიტის გამომწვევი.

ტკიპების მეორე სახეობის თავშესაფარი დახურული გარემოა, მღრღნელების, კუს სოროები და ფრინველთა ბუდეები. თუ ადამიანი სეირნობის ან მიწის დამუშავების დროს მათ ახლოს აღმოჩნდა, კანზე ეწებებიან და სისხლს სწოვენ.

კანის დაავადების გამომწვევია მუნის ტკიპა, რომელიც დაავადებული ადამიანისგან ჯანმრთელს უშუალოდ კონტაქტით ან პირადი მოხმარების საგნების - ტანსაცმლის, საწოლის, პირსახოცის საშუალებით გადაედება. ხშირია საზოგადოებრივ ტრანსპორტში ინფიცირების შემთხვევებიც - მომწიფებული ტკიპა დაწყლულებული ადგილიდან ტრანსპორტის სახელურებზე რჩება და მათთან კონტაქტის დროს ჯანმრთელ ადამიანსაც ასნებოვნებს.

ადამიანის სხეულზე პარაზიტობს ტკიპების კიდევ ერთი წარმომადგენელი დემოდექსი, რომელიც დაავადება დემოდეკოზს იწვევს. ტკიპა დემოდექსი ცხოველების (ძაღლის, კატის) ბეწვზე, ფრინველების (მტრედის, თუთიყუშის) ბუმბულში ბინადრობს. მათთან კონტაქტის დროს იგი გადადის ადამიანის სხეულზე და სახეზე, კისერზე, ყურის ნიჟარაში სახლდება.

რწყილები და ბაღლინჯოები პატარა უფრთო არსებები არიან, თუმცაღა არცთუ ისე უწყინარნი - მღრღნელებისგან შავი ჭირი და ტულარემია გადააქვთ. თავს განსაკუთრებით კომფორტულად გრძნობენ ნესტიან და ცუდად განიავებულ სათავსებში, ბინადრობენ ქვეშაგების ნაკერებში, კვერცხებს დებენ შპალერის უკან, ხის ნაპრალებში, ღამით აქტიურდებიან, დღისით კი იმალებიან. ობობასნაირებიდან განსაკუთრებით საშიშნი არიან შავი ობობები, რომლებსაც სხეულზე თეთრი, ყვითელი ან წითელი ლაქები აქვთ, გამორჩევით კი მორიელი. ის უმთავრესად დიდ, გაშლილ ადგილებსა და ტროპიკულ ველებზე ბინადრობს.

ტილები

ტილები ყველაზე მეტად გავრცელებული მწერები არიან. ბუნებაში მათი 150-მდე სახეობა არსებობს, რომელთაგანაც ადამიანის პარაზიტია სამი: თავისა, ტანსაცმლისა და ბოქვენისა.

ტანსაცმლის ტილი ქსოვილის ნაოჭებში ბუდობს და კანზე მხოლოდ საკვების მოსაპოვებლად გადადის. ამის კვალობაზე, ქავილი უფრო ხშირია იმ ადგილებში, სადაც ტანსაცმელი ყველაზე ინტენსიურად ეხება კანს. ტანსაცმლის ტილით დატილიანება შესაძლოა მოხდეს დატილიანებული ადამიანის ტანსაცმლის ჩაცმის, მის საწოლში ჩაწოლის და სხვა სახის უშუალო კონტაქტის დროს.

ბოქვენის ტილი კანის თმიან ადგილებზე ბუდობს, უპირატესად - ბოქვენზე, სასქესო ორგანოებზე, სათესლე პარკზე, უკანა ტანის არეში, მუცლის, იღლიის ფოსოებში. მისი გავრცელების ყველაზე ხშირი გზა სქესობრივი კონტაქტია. იგი ადვილად ვრცელდება პარტნიორთა არასქესობრივი კონტაქტის დროსაც, პირადი საგნებითა და თეთრეულით სარგებლობისას.

თავის ტილი უპირატესად კეფასა და საფეთქლებს ეტანება. იგი ერთი ადამიანისგან მეორეს თავების მიახლოებისას, ერთად თამაშისას გადაედება, როდესაც ტილს ეძლევა ერთი თავიდან მეორეზე გადაცოცების საშუალება. ტილები არ დაფრინავენ!

ბუზები

ბუზების საარსებო ადგილი ადამიანის საცხოვრებელი და მის გარეთ არსებული გარემოა. საშიშნი არიან სისხლისმწოველი სახეობები, რადგან მათ უამრავი დაავადების გადატანა შეუძლიათ. ისინი განსაკუთრებით აქტიურდებიან გაზაფხულზე და ზაფხულში, როცა ჰაერის ტემპერატურა 18-19 გრადუსია. ბუზები ყველგან არიან და ყველგან მრავლდებიან, კვერცხებსაც ყველგან დებენ.

მღრღნელები

მღრღნელებს უმთავრესად ნაგავსაყრელებთან, სარდაფებში, ცუდად განიავებულ და განათებულ ადგილებში უყვართ ცხოვრება. მათგან ორი სახის საშიშროება მომდინარეობს: საშიშია როგორც საკუთრივ ნაკბენი, ისე იმის ალბათობა, რომ კბენისას ადამიანი მეტად საშიში დაავადების გამომწვევით დაინფიცირდეს, რომლის გადამტანებიც ხშირად არიან რუხი და შავი ვირთაგვები.

ქვეწარმავლები

გველები იმ ადგილებს ეტანებიან, სადაც ბევრი მღრღნელი და ბაყაყია. მათ მაღალი ბალახი და თხრილები მოსწონთ, ხშირად წვებიან მოთიბული ბალახის ქვეშ, ხის ფუღუროში, მოჭრილი ან დამპალი კუნძის სიახლოვეს. გველი ადამიანს პირველი თავს არ ესხმის. ის მხოლოდ მაშინ დაგგესლავთ, თუ გააღიზიანებთ ან შემთხვევით დადგამთ ფეხს.