გული
გულის კედლები
სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოს კედლები სამი გარსისგან შედგება. პირველია გარეთა, სეროზული გარსი, რომელიც, თავის მხრივ, ორი ფურცლისგან შედგება. შიგნითა ფურცელს ეპიკარდიუმი ეწოდება, გარეთას - პერიკარდიუმი. ამ უკანასკნელს გულის პერანგსაც უწოდებენ. ამ ორ ფურცელს შორის მოთავსებულია ცოტაოდენი სეროზული სითხე, რომლის წყალობითაც გული დაზღვეულია ხახუნისგან. ამ გარსის ანთებას პერიკარდიტი ეწოდება, გულის მეორე გარსი კუნთოვანია. მას მიოკარდიუმი ჰქვია. იგი, ჩონჩხის კუნთებისგან განსხვავებით, უნებლიეთ იკუმშება. ეს გარსი განსაკუთრებით კარგად არის განვითარებული გულის პარკუჭების მიდამოში, რადგან უმთავრესად სწორედ პარკუჭებზეა დამოკიდებული გულის შეკუმშვათა ძალა. ამ გარსის ანთებას მიოკარდიუმი ეწოდება. მესამე, შიგნითა გარსი მოფენილია ენდოთელიუმით და მას ენდოკარდიუმი ეწოდება. ამ გარსის ანთებას ენდოკარდიტს ვუწოდებთ.
ოთხკამერიანი საკანი
ადამიანის გული საკანს მოგაგონებთ, რომელიც ოთხი ნაწილისგან, ოთხი კამერისგან შედგება. სიგრძივი კუნთოვანი ძგიდე გულს ორ - მარცხენა და მარჯვენა - ნაწილად ყოფს, ხოლო განივი ძგიდე - წინაგულებად და პარკუჭებად. ამრიგად, გული მარცხენა და მარჯვენა წინაგულებისა და მარცხენა და მარჯვენა პარკუჭებისგან შედგება.
სარქვლები
წინაგულებსა და პარკუჭებს ერთმანეთთან ხვრელები აკავშირებს. გულის შეკუმშვის დროს სისხლი წინაგულებიდან პარკუჭებში სწორედ ამ ხვრელებით გადადის. ამ ხვრელებს აქვთ თავიანთი სარქვლებიც. მარცხენა წინაგულსა და პარკუჭს შორის არსებულ ხვრელს ფარავს ენდოკარდიუმის გარსისგან შექმნილი ორკარიანი - მიტრალური სარქველი, ხოლო მარჯვენა წინაგულსა და პარკუჭს შორის არსებულ ხვრელს - სამკარიანი. სისხლის მიმოქცევის დიდი და მცირე წრის დასაწყისში, გულიდან გამომავალ მსხვილ სისხლძარღვებთან, კერძოდ, მარცხენა პარკუჭიდან გამომავალ აორტასა და მარჯვენა პარკუჭიდან გამომავალ ფილტვის არტერიასთან, კი სამ-სამი ნახევარმთვარისებრი სარქველი მდებარეობს. სარქვლების ძირითადი დანიშნულებაა, არ დაუშვან სისხლის უკუდენა პარკუჭებიდან წინაგულებში და აორტიდან და ფილტვის არტერიიდან პარკუჭებში. ამრიგად, ისინი უზრუნველყოფენ სისხლის მიმოქცევას ერთი, საჭირო მიმართულებით. გულის ზოგიერთი დაავადების დროს რომელიმე ხვრელი ვიწროვდება ან დეფორმაციას განიცდის, რაც გულის ნორმალურ მუშაობას არღვევს. სწორედ ხვრელებისა და სარქვლების პათოლოგიური ცვლილებებით განპირობებულ დაავადებებს უწოდებენ გულის მანკებს.
სისხლის მოძრაობა გულში
მარცხენა გულში (მარცხენა წინაგული და მარცხენა პარკუჭი) არტერიული სისხლი მიედინება, ხოლო მარჯვენაში (მარჯვენა წინაგული და მარჯვენა პარკუჭი) - ვენური. მარჯვენა წინაგულში ჩაედინება ორი მსხვილი ღრუ ვენა - ზედა და ქვედა, აგრეთვე - გულის საკუთარი ვენები. მარჯვენა პარკუჭიდან გამოდის ფილტვის არტერია. ფილტვის არტერიებს ვენური სისხლი ფილტვებისკენ მიაქვთ ჟანგბადით გასამდიდრებლად. მარცხენა წინაგულში ფილტვის ვენები ჩაედინება. მარჯვენა პარკუჭიდან გამოდის ყველაზე დიდი არტერიული სისხლძარღვი - აორტა, რომელიც სისხლის მიმოქცევის დიდი წრის დასაწყისს წარმოადგენს. სწორედ მისი გავლით მიედინება მთელი ორგანიზმისკენ ჟანგბადით და სუფთა საკვები ნივთიერებებით მდიდარი არტერიული სისხლი. ყველა სხვა ორგანოს დარად, სისხლით მომარაგება გულსაც სჭირდება. ამისთვის მას აქვს საკუთარი - კორონარული სისხლძარღვები, რომლებიც სისხლს აორტიდან იღებენ. რაც შეეხება გულში წარმოქმნილ ვენურ სისხლს, იგი გულის ვენებით გროვდება გვირგვინოვან სინუსში და იქიდან მარჯვენა წინაგულში ჩაედინება.
გულის ტონები
გულის მუშაობის შედეგად წარმოიქმნება მისი მუშაობისთვის დამახასიათებელი ხმაური - ტონები. განასხვავებენ ორ ასეთ ტონს. პირველი თან ახლავს სარქვლების დახურვას პარკუჭების სისტოლის დროს. მას სისტოლური ტონი ეწოდება. იგი დაბალი და ხანგრძლივია. მეორე, დიასტოლური ტონი პარკუჭების მოდუნებას ახლავს თან და წარმოიქმნება ნახევარმთვარისებრი სარქვლების დახურვისას. იგი უფრო მაღალი და ხანმოკლეა. გულის ტონები გულმკერდზე უშუალოდ ყურის მიდებითაც ისმის, მაგრამ უმჯობესია მათი მოსმენა სპეციალური ინსტრუმენტით - სტეთოსკოპით ან ფონენდოსკოპით. გულის ზოგიერთი დაავადების დროს, გარდა ჩვეულებრივი ტონებისა, წარმოიშობა დამახასიათებელი შუილები, რომელთაც განსაზღვრულ დაავადებათა მიმართ სადიაგნოზო მნიშვნელობა აქვთ.
სისხლის მიმოქცევის დიდი წრე
სისხლის მიმოქცევის დიდი წრე იწყება მარცხენა პარკუჭიდან აორტით და სრულდება ზედა და ქვედა ღრუ ვენებით მარჯვენა წინაგულში. მარცხენა პარკუჭიდან ამომავალი ასწვრივი აორტა მიემართება ზემოთ და წარმოქმნის ტოტებს გულისათვის, მერე ირკალება (აორტის რკალი) და წარმოქმნის მსხვილ არტერიულ ტოტებს, რომლებიც მთელ ორგანიზმში იტოტება და თანდათან უწვრილეს სისხლძარღვებში - კაპილარებში გადადის. მათ ყოველი ორგანოს უჯრედებისთვის მიაქვთ არტერიული - ჟანგბადითა და საკვები ნივთიერებებით მდიდარი სისხლი. ამ ნივთიერებებს უჯრედები მოიხმარენ. სწორედ ამას ეწოდება ნივთიერებათა ცვლა. ნივთიერებათა ცვლის ნარჩენი, უვარგისი პროდუქტები და ნახშირორჟანგი კი უკვე ვენურ სისხლძარღვებს გამოაქვს ორგანოებიდან. ვენები, ჩვეულებრივ, თან გასდევს თანამოსახელე ღრმა არტერიებს, ხშირად - წყვილად. ორგანოებიდან გამოსვლის შემდგომ ვენები ერთმანეთს უერთდება და ორ ძირითად - ზედა და ქვედა ღრუ ვენების - ვენურ სისტემას ქმნის. ზედა ღრუ ვენას ვენური სისხლი სხეულის ზემო ნაწილიდან: თავის, კისრის, ზემო კიდურებისა და გულმკერდის ღრუს ორგანოებიდან გამოაქვს, ქვედას კი სხეულის ქვედა ნახევრიდან: ქვედა კიდურებიდან, მცირე მენჯიდან, მუცლის ღრუს ორგანოებიდან. შინაგანი ორგანოებიდან გამოსული ვენური სისხლი ისეა გაჯერებული ნივთიერებათა ცვლის შედეგად წარმოქმნილი ტოქსიკური ნაერთებით, რომ მათი პირდაპირ გულში მოხვედრა საშიშია, ამიტომ მუცლის ღრუს ვენები - კუჭისა, ელენთისა, ჯორჯლისა, კუჭქვეშა ჯირკვლისა და ნაღვლის ბუშტისა - ქვედა ღრუ ვენასთან მიერთებამდე ერთმანეთს უერთდება და ქმნის კარის ვენას, რომელიც ღვიძლში შედის. აქ ვენური სისხლი იწმინდება და ღვიძლის ვენების საშუალებით ქვედა ღრუ ვენაში გადადის. საბოლოოდ სისხლი ზედა და ქვედა ღრუ ვენებიდან მარჯვენა წინაგულში ჩაედინება.
სისხლის მიმოქცევის მცირე წრე
სისხლის მიმოქცევის მცირე წრე იწყება მარჯვენა პარკუჭიდან და მარცხენა წინაგულში სრულდება. იგი იწყება უშუალოდ მარჯვენა პარკუჭიდან გამომავალი ფილტვის ღეროთი, რომელიც გულმკერდის მე-4 მალის დონეზე ორ ტოტად - მარცხენა და მარჯვენა ფილტვის არტერიებად იყოფა. ფილტვის არტერიები იტოტება, უფრო და უფრო წვრილდება და ფილტვის ალვეოლების მიდამოში ქმნის უხვ კაპილარულ ქსელს. სწორედ აქ ხდება აირთა ცვლა: ნახშირორჟანგი სისხლიდან ალვეოლებში გადადის, ხოლო ჟანგბადი ალვეოლებიდან სისხლში შედის და ამით ვენურ სისხლს არტერიულად გარდაქმნის. აქედანვე იწყება ფილტვის წვრილი ვენები, რომლებიც ერთმანეთს უერთდება და ქმნის ფილტვის ოთხ ვენას - ორ-ორს ყოველი ფილტვიდან. ეს ვენები საბოლოოდ მარცხენა წინაგულში ჩაედინება და იქ ჟანგბადით მდიდარი სისხლი მიაქვს.
სისხლის მიმოქცევის რეგულაცია
სისხლის მიმოქცევას, ისევე, როგორც ყოველი ორგანოსა და სისტემის მოქმედებას, ცენტრალური ნერვული სისტემის სათანადო ნერვული მექანიზმები არეგულირებს. გულში მოთავსებულია სპეციალური სინუსური ცენტრი და მისი გამტარი სისტემა, რომლებიც იწვევს არტერიული სისხლძარღვების სანათურის ცვლილებას - გაფართოებასა და შევიწროებას, იმისდა მიხედვით, რა სჭირდება ამა თუ იმ მომენტში ორგანიზმს. გარდა ნერვული სისტემისა, გულის მუშაობის რეგულაციაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები: ადრენალინი, აცეტილქოლინი, ჰისტამინი და სხვები, - რომლებსაც განუწყვეტლივ გამოიმუშავებს ჩვენი ორგანიზმი.