შინაგან ორგანოთა სოკოვანი დაავადებები
დაავადებისთვის დამახასიათებელი სიმპტომებისა, რომელთაც აუცილებლად ვამჩნევთ. ისინი ძალაუნებურად გვაწუხებენ და ჩვენს ყურადღებას იპყრობენ. ამრიგად, სოკოვანი დაავადების ნიშნები საკმაოდ თვალსაჩინოა. ამავე დროს, ცნობილია, რომ სოკოები მხოლოდ კანსა და ფრჩხილებს არ აზიანებენ.
საინტერესოა, რა ცვლილებებს იწვევს სოკოვანი დაავადება შინაგან ორგანოებში, როგორ იცვლება მათი ფუნქცია ამ დროს.
შინაგან ორგანოთა სოკოვან დაავადებას ღრმა მიკოზს უწოდებენ. ღრმა მოკოზების დროს შეიძლება პრაქტიკულად ნებისმიერი ორგანო და ქსოვილი დაზიანდეს, პროცესი კი მიმდინარეობდეს როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული ინფექციის სახით. ზოგჯერ მიკოზები თვეობით, წლობით გრძელდება, ზოგიერთი მიკოზი კი მთელი ცხოვრების განმავლობაში იძლევა რეციდივს. ღრმა ანუ სისტემურ მიკოზებთან დაკავშირებული დაავადებებია ახალშობილთა სოკოვანი მენინგიტი, კანდიდემია, შინაგან ორგანოთა კანდიდოზი, ფილტვების, ტვინისა და შუა ყურის ასპერგილოზი, ქრომობლასტომიკოზი და სპოროტრიქოზი და სხვა.
ვის ემართება სისტემური მიკოზი
რასაკვირველია, ღრმა მიკოზით ყველა არ დაავადდება. ჯანმრთელი ადამიანის ორგანიზმი საკმაოდ ეფექტურად ებრძვის სოკოვან ინფექციას. ღრმა მიკოზის მსხვერპლი კი ის ხდება, ვისაც იმუნიტეტი აქვს დაქვეითებული. აქვე განვმარტავთ, ვის ეხება აღნიშნული ფრაზა. როგორც წესი, იმუნური სისტემის ფუნქცია დათრგუნული აქვთ ქრონიკული დაავადებების, მათ შორის - შაქრიანი დიაბეტის, ქრონიკული ანთებითი დაავადებების, მქონე ადამიანებს. არცთუ იშვიათად ღრმა მიკოზი ემართებათ ადამიანებს, რომლებმაც მძიმე ოპერაცია გადაიტანეს. მათ მიკოზის ორი რისკფაქტორი აქვთ - ორგანიზმის რეზისტენტობის მკვეთრი დაქვეითება და ანტიბიოტიკების ხანგრძლივი მიღების აუცილებლობა. რისკის ჯგუფს წარმოადგენენ სიმსივნით დაავადებულები, რომლებიც ქიმიოთერაპიას იტარებენ, შიდსით დაავადებულები, აგრეთვე - ადამიანები, რომელთაც უტარდებათ იმუნოსუპრესიული მკურნალობა ორგანოთა ტრანსპლანტაციის შემდეგ.
როგორ ვლინდება დაავადება
ღრმა მიკოზის სიმპტომები არ არის სპეციფიკური, არ განსხვავდება შესაბამისი ორგანოს ბაქტერიული თუ ვირუსული დაავადებებით გამოწვეული სიმპტომებისგან. მაგალითად, ღრმა მიკოზის დროს შესაძლოა თავი იჩინოს შემდეგმა ნიშნებმა:
- ფილტვის დაზიანებისას - ფილტვების ანთების ან ბრონქიტის მსგავსმა სიმპტომებმა: ხველამ, ცხელებამ, კუნთების ტკივილმა, თავის ტკივილმა, გამონაყარმა;
- პროცესის სისხლში გავრცელების (სეპტიცემიის) შემთხვევაში - შემცივნებამ, ცხელებამ, გულისრევამ, გულისცემის აჩქარებამ;
- მენინგიტის (ტვინის გარსების ანთების) შემთხვევაში - ძლიერმა თავის ტკივილმა, კისრის კუნთების დაჭიმვამ, ღებინებამ.
კანდიდოზი
კანდიდოზი ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული მიკოზია. მას საფუარისებრი სოკო კანდიდა იწვევს. ყველაზე ხშირია პირის ღრუს ლორწოვანი გარსისა და ქალის სასქესო ორგანოთა კანდიდოზი, რომელსაც პაციენტთათვის რძიანად იცნობენ. გარდა ამისა, კანდიდამ შეიძლება დააზიანოს სასუნთქი გზები, ფილტვები, ნაწლავები და სხვა ორგანოები.
კანდიდოზი მთელ მსოფლიოში ფართოდ არის გავრცელებული. დაავადების გამომწვევი ორგანიზმში აღწევს პირის ღრუსა და ყელის გავლით და ლორწოვანის ადგილობრივ დაზიანებას - რძიანას იწვევს. მკურნალობის გარეშე მოსალოდნელია ფილტვებისა და საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის დაზიანება. ფილტვების დაზიანებისას ვითარდება ბრონქიტი ან პნევმონია (ფილტვების ანთება). მძიმე ინფექცია წილოვან პნევმონიად ყალიბდება. თუ პროცესი სისხლში ან თავის ტვინის გარსებზე გავრცელდა, დაავადება ლეტალურად - პაციენტის სიკვდილით - მთავრდება.
კოქციდიოიდოზი
ყველაზე საშიში და საკმაოდ გადამდები ღრმა მიკოზების რიცხვს ეკუთვნის კოქციდიოიდოზი და ჰისტოპლაზმოზი.
კოკციდიოიდოზი ყველაზე ფართოდ აშშ-სა და ლათინური ამერიკის ქვეყნებშია გავრცელებული. ცნობილია, რომ აშშ-ში ის ყოველწლიურად 100 ათას კაცს ემართება. კოქციდიოიდი ადამიანის ორგანიზმში ხვდება სოკოს სპორების შემცველი ჰაერის ჩასუნთქვისას ან დაზიანებული კანის გავლით. დაავადება მიმდინარეობს კანის მძიმე დაზიანებით - აბსცესებისა და წყლულების ფორმირებით და შინაგანი ორგანოების, განსაკუთრებით - ფილტვების, დაზიანებით. არ არის გამორიცხული ლეტალური შედეგი.
ჰისტოპლაზმოზი
ჰისტოპლაზმოზი ყველაზე ფართოდ არის გავრცელებული ამერიკის ორივე კონტინენტზე და ჩრდილოეთ აფრიკაში. დასნებოვნების მიზეზია ნიადაგსა და მტვერთან ერთად სოკოს სპორების შესუნთქვა. ყველაზე ხშირად ზიანდება სასუნთქი გზები, ძვლის ტვინი, ღვიძლი, ელენთა, ლიმფური კვანძები. ათიდან ხუთ შემთხვევაში პროცესი ვრცელდება კანსა და ლორწოვანზე და მიმდინარეობს წყლულებისა და პაპილომური წანაზარდების წარმოქმნით. ისეთ ორგანიზმში, რომელსაც ჯანსაღი იმუნური სისტემა აქვს, პროცესი კეთილთვისებიანად მიმდინარეობს და ვლინდება სისუსტით, ცხელებით, ხველით. დაავადების მძიმე მიმდინარეობა და ლეტალური დასასრული მხოლოდ შიდსით დაავადებულებს შორის გვხვდება.
ასპერგილოზი
ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ღრმა მიკოზია ასპერგილოზი. მისი გამომწვევია ობის სოკო ასპერგილა. ასპერგილოზი აზიანებს კანს, ცხვირის ღრუს დანამატ წიაღებს (სინუსებს), ფილტვებს და სხვა შინაგან ორგანოებს. საბედნიეროდ, დაავადება იშვიათია. უმთავრესად იმ ადამიანებს შორის გვხვდება, რომლებიც სოფლის მეურნეობას ან მეფრინველეობას მისდევენ.
ასპერგილოზის დროს ყველაზე ხშირად ზიანდება გარეთა სასმენი მილი (ოტომიკოზი), რაც ქავილსა და ტკივილს იწვევს. ქავილის შედეგად კანი შეიძლება გასქელდეს, მორუხო ან მოშავო ფერი მიიღოს. ჩვეულებრივ, ასპერგილა თეთრ ან მომწვანო ფერის ობს წარმოქმნის დამპალ ხეებზე, ბოსტნეულზე, ხილზე, პურზე.
ნესტიან ბინებში ასეთ სოკოს ვხვდებით კედლებზე, სავენტილაციო და კონდიცირების სისტემებში. ასეთ გარემოში ღრმა ჩასუნთქვის დროს სოკოს სპორები ბრონქებსა და ფილტვებში ხვდება. თუ ფილტვებში სოკოს სპორები დიდი რაოდენობით მოხვდა, ყალიბდება მნიშვნელოვანი ცვლილებები, რომლებიც ტუბერკულოზს მოგვაგონებს.
მძიმე ავადმყოფებს, რომელთაც იმუნური სისტემა დაზიანებული აქვთ, შესაძლოა ასპერგილოზური მიკოტოქსიკოზი განუვითარდეთ. მიკოტოქსიკოზს სოკოების ცხოველქმედების პროდუქტებით - მიკოტოქსინებით ინტოქსიკაცია იწვევს. ადამიანს მიკოტოქსიკოზი მაშინ ემართება, როცა საკვებად იყენებს დაობებულ პროდუქტს ან რეგულარულად ჩაისუნთქავს სოკოს სპორების შემცველ მტვერს. სასუნთქი გზების დაზიანება ვლინდება შემაწუხებელი ხველით, სისხლიანი ნახველით, ქოშინით, ღებინებით, თავის ტკივილით, სხეულის ტემპერატურის მატებით. საბედნიეროდ, ასპერგილოზი იკურნება. ის იშვიათად სრულდება პაციენტის სიკვდილით.
აქტინომიკოზი
ტრადიციისამებრ, მიკოზად განიხილავენ აქტინომიკოზსაც, თუმცა უკვე ცნობილია, რომ ამ ქრონიკულ, ნელა მიმდინარე ინფექციას აქტინომიცეტების რამდენიმე სახეობა იწვევს, მათ კი, თანამედროვე კლასიფიკაციით, ბაქტერიებს მიაკუთვნებენ და არა სოკოებს.
ადამიანისა და ცხოველის ქსოვილებში დაბუდებისას აქტინომიცეტები ქმნიან გრანულებს - განტოტვილი უჯრედებისგან წარმოქმნილი მრავალრიცხოვანი ძაფების გროვებს. დასნებოვნება ხდება სასუნთქ და საჭმლის მომნელებელ სისტემაში აღნიშნული გრანულების მოხვედრისას. ინფექცია შეიძლება ორგანიზმის ნებისმიერ უბანში გავრცელდეს. თავდაპირველად წარმოიშობა დაწყლულებული სიმსივნე (გრანულომა), რომელიც შემდგომ იშლება და გარდაიქმნება ღრმა აბსცესად. აბსცესს აქვს შიგნითა სავალები და ღრუები. უმეტესად ზიანდება სახისა და ყბის არე და კისერი. კანი ამ არეებში მკვრივდება, კარგავს სიგლუვეს და მოწითალო ან მოიისფრო ელფერს იღებს. თანდათანობით ინფექციის კერა იხსნება და ხვრელმილი (ფისტულა) ყალიბდება. გულმკერდის ღრუში აქტინომიცეტები ედებიან პლევრას, შესაძლოა ჩაიზარდონ გულმკერდის კედელში, ქმნიან ქრონიკულ ფისტულებს, ზოგჯერ ვრცელდებიან საყლაპავსა და პერიკარდიუმზეც - გულის გარეთა გარსზეც. დაავადების ეს ფორმა ხშირად სრულდება სასიკვდილო სისხლდენით.
დაავადების კიდევ ერთი სასიკვდილო ფორმაა მუცლის ღრუს აქტინომიკოზი. მისი პირველი ნიშანია სიმსივნის წარმოშობა თეძოსა და სწორი ნაწლავის არეში. შემდგომ ზიანდება ღვიძლი, ელენთა და თირკმელები, ხოლო თუ მკურნალობამ დაიგვიანა, არცთუ იშვიათად - ძვლები და ცენტრალური ნერვული სისტემაც.
აქტინომიკოზის დროს გამოჯანმრთელების ალბათობა შედარებით დიდია მხოლოდ კანის დაზიანებისას და გაცილებით მცირეა გავრცობილი დაავადების შემთხვევაში.
სპოროტრიქოზი
კანისა და ზედაპირული ლიმფური კვანძების დაზიანებით მიმდინარე ქრონიკული ინფექციაა სპოროტრიქოზი. მისი გამომწვევია Sporothrix schenckii - სოკო, რომელიც, ჩვეულებრივ, კოწახურს აზიანებს. დაავადება მთელ მსოფლიოშია გავრცელებული, უმთავრესად - კოწახურთან მომუშავე ფერმერებსა და მებაღეებს შორის. თავდაპირველად კანქვეშ წარმოიქმნება მკვრივი მომრგვალო კვანძი, რომელიც თანდათან კანს უერთდება. შემდგომ ყალიბდება ზედაპირული წყლული, რომლის ირგვლივაც კანი ჯერ ვარდისფერ, მერე კი მოშავო ელფერს იღებს. მერე და მერე ლიმფური ძარღვების გასწვრივ ჩნდება მრავალრიცხოვანი კვანძი და წყლული.
სპოროტრიქოზი შეიძლება განვითარდეს ლორწოვან გარსებზე, ძვლებში, შინაგან ორგანოებში, გავრცელდეს მთელ სხეულში. გარდა ამ უკანასკნელი, დისემინირებული, ფორმისა, დაავადება იშვიათად სრულდება სიკვდილით და კარგად ექვემდებარება მკურნალობას.
სოკოვანი დაავადების დიაგნოსტიკა
ღრმა მიკოზის დიაგნოსტიკისთვის ტარდება:
- ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა, რაც ექიმს საშუალებას აძლევს დაადგინოს, რომელი სოკოა დაავადების გამომწვევი;
- სოკოვანი ანტიგენებისა და ანტისხეულების განსაზღვრა - ეს მეთოდი ავლენს როგორც ამჟამად არსებულ, ისე გადატანილ სოკოვან ინფექციას. შედეგი გაცილებით სწრაფია, ვიდრე ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევისას, მაგრამ არცთუ იშვიათად შედეგი დადებითია გადატანილი ინფექციის შემდეგაც, რაც ართულებს მიმდინარე ინფექციის დიაგნოსტირებას;
- სოკოს საწინააღმდეგო პრეპარატების მიმართ მგრძნობელობის განსაზღვრა.
აღნიშნული გამოკვლევებისთვის, დაავადების გავრცელებისა და ორგანოთა დაზიანების შესაბამისად, შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ვენური სისხლი, ნახველი, ბიოფსიისას მიღებული მასალა, თავ-ზურგტვინის სითხე. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ სოკოები ჩვენი ორგანიზმის ნორმალურ მიკროფლორაშიც შედის. შესაბამისად, თუ გამოხატული არ არის სოკოვანი დაავადების კლინიკური სურათი, ორგანიზმში განსაზღვრული სახეობის სოკოების არსებობის დადასტურებას (რასაც არცთუ იშვიათად ავლენს ნაცხის მიკროსკოპიული თუ ზოგიერთი ბიოლოგიური სითხის გამოკვლევა) სადიაგნოზო მნიშვნელობა არ გააჩნია.
როგორ მკურნალობენ
ღრმა მიკოზების სამკურნალოდ იყენებენ სისტემურ პრეპარატებს. არსებობს მათი რამდენიმე ჯგუფი: პოლიენური ანტიბიოტიკები, ნუკლეოზიდის ანალოგები, აზოლები და სხვა.
სხვადასხვა ქიმიური ჯგუფის ანტიმიკოზური პრეპარატები ერთმანეთისგან განსხვავდება მოქმედების სპექტრით, გვერდითი ეფექტებით და კლინიკური გამოყენების თავისებურებებით.
ღრმა მიკოზების მკურნალობისას უმთავრესი როლი აზოლებს ენიჭება. აზოლებს მიეკუთვნება იმიდაზოლები და ტრიაზოლები. ფლუკონაზოლი, იტრაკონაზოლი, ვორიკონაზოლი ტრიაზოლებია. მათ ასე ქიმიური სტრუქტურის გამო უწოდებენ.
ტრიაზოლები ნაკლებ გავლენას ახდენს ჰორმონების სინთეზზე, ნაკლებტოქსიკურად მოქმედებს ღვიძლზე, ვიდრე კეტოკონაზოლი - ფართოდ გამოყენებული სისტემური იმიდაზოლი. გარდა ამისა, იტრაკონაზოლს მოქმედების უფრო ფართო სპექტრი აქვს. ამავე დროს, თავად ტრიაზოლებიც განსხვავდება ერთმანეთისგან. მაგალითად, ფლუკონაზოლის შეწოვა, იტრაკონაზოლისგან განსხვავებით, არ არის დამოკიდებული კუჭის სავსეობასა და სიმჟავეზე. თუმცა ეს და სხვა ნიუანსები უფრო მეტად სპეციალისტების ინტერესის სფეროს წარმოადგენს და მკითხველთათვის ნაკლებად საინტერესოა.
ანტიმიკოზური პრეპარატები მხოლოდ ჩვენებით ინიშნება. პროფილაქტიკისთვის მათ, გარდა იშვიათი შემთხვევებისა, დღეს პრაქტიკულად აღარ იღებენ. სერიოზული ეფექტებისა და თანამოვლენების არსებობის გამო ანტიმიკოზური პრეპარატების გამოყენება თვითმკურნალობის მიზნით დაუშვებელია.
როგორ დავიცვათ თავი ობის სოკოებისგან?
- ნუ გამოიყენებთ დაობებულ საკვებს.
- ნუ შეჭამთ თხილს ან კაკალს, რომელსაც უცნაური გემო და სუნი აქვს.
- სიფრთხილე გამოიჩინეთ დაობებულ გარემოში მუშაობისას, ძველი სახლების რემონტისა და დალაგებისას. გაითვალისწინეთ, რომ ხის სოკო განსაკუთრებით საშიშია.