სისხლის ავთვისებიანი დაავადებები დიაგნოსტიკა, მკურნალობა
როგორია სისხლის სიმსივნეთა მკურნალობის შედეგები დღეს? რა იწვევს ამ დაავადებებს?
ამ და სხვა კითხვებით ჰემატოლოგიის ინსტიტუტს ვეწვიეთ. გვესაუბრება ჰემატოლოგიისა და ტრანსფუზიოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილე სამკურნალო დარგში, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ნინა ლოლაშვილი.
- მიუხედავად მრავალი საინტერესო საკითხისა, ინტერვიუ ალბათ მაინც სისხლის სისტემის ავთვისებიან დაავადებათა მიზეზების შესახებ საუბრით უნდა დავიწყოთ. რომელი ფაქტორები განაპირობებს სისხლის სისტემის ავთვისებიან დაავადებათა აღმოცენებას?
- მიუხედავად მრავალი გამოკვლევისა, სისხლის სისტემის ავთვისებიან დაავადებათა მიზეზები ბოლომდე დადგენილად არ შეიძლება ჩაითვალოს, ამ მხრივ კვლევები გრძელდება. ლეიკემიების ანუ სისხლის სისტემის ავთვისებიანი დაავადებების გამომწვევ ფაქტორთა შორის სადღეისოდ დაზუსტებულად ითვლება მაიონიზებელი რადიაციის ზემოქმედება, რაზეც მიუთითებს ხიროსიმასა და ნაგასაკიში ატომური ბომბის აფეთქებიდან 5-7 წლის შემდეგ ლეიკემიით ავადობის მკვეთრი მატება.
ცნობილია, რომ ლეიკემიების აღმოცენებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სხვადასხვა ქიმიური ნივთიერების (ბენზოლი, პესტიციდები და სხვა), აგრეთვე ზოგიერთი მედიკამენტის მიელოტოქსიკური ზემოქმედება ანუ ტოქსიკური ზემოქმედება ძვლის ტვინზე.
ლეიკემიის ზოგიერთი სახის გამომწვევ ფაქტორებს შორის უნდა დავასახელოთ ზოგიერთი ვირუსიც. ამ თვალსაზრისით საყურადღებოა ეპშტეინ-ბარის ვირუსი, ჰერპესვირუსი. დადგენილია, რომ ლეიკემიების აღმოცენების რისკს ზრდის ქრომოსომული დარღვევები, მაგალითად, დაუნის სინდრომი, ფანკონის ანემია და სხვა.
- სისხლის რომელ ავთვისებიან დაავადებებს გამოყოფდით? საზოგადოდ, სისხლის რომელ ავთვისებიან სიმსივნეებს განასხვავებენ, რით განსხვავდება ერთმანეთისაგან ლეიკემიები და ლიმფომები?
-პირობითად შეიძლება გამოვყოთ სისხლის ავთვისებიან დაავადებათა ორი ჯგუფი - ლეიკემიები და ავთვისებიანი ლიმფომები.
- ლეიკემიები სისხლმბადი ქსოვილის ავთვისებიანი სიმსივნეებია. პროცესი პირველად ძვლის ტვინშია ლოკალიზებული, შემდგომ კი ხდება დისემინაცია (გავრცელება) პერიფერიულ სისხლში, ელენთაში, ლიმფურ კვანძებსა და სხვა ქსოვილებში.
- ლიმფომები არაერთგვაროვან დაავადებათა დიდი ჯგუფია, რომელსაც ახასიათებს ლიმფოიდური ქსოვილის პირველადი ლოკალური დაზიანება ძვლის ტვინის გარეშე. შემდგომ პროცესი ვრცელდება სხვადასხვა ორგანოსა და ქსოვილში. მათ შორის შეიძლება დაზიანდეს ძვლის ტვინიც.
- რომელი ავთვისებიანი დაავადებები იმსახურებენ განსაკუთრებულ ყურადღებას მათი გავრცელების გამო? როგორია მათი კლინიკური გამოვლინება? რომელი სიმპტომების საფუძველზე შეიძლება ვივარაუდოთ სისხლის სისტემის ავთვისებიანი დაავადების არსებობა?
- სისხლის სიტემური დაავადებების ჯგუფი მრავალ პათოლოგიას აერთიანებს, აღნიშნული დაავადებები ერთმანეთისგან კლინიკურად მნიშვნელოვნად განსხვავდება. რაც შეეხება კონკრეტულ ჩივილებს, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ქრონიკული ლეიკემიები ზოგჯერ უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და სისხლის სისტემური დაავადების არსებობის შესახებ ეჭვი მხოლოდ სისხლის საერთო ანალიზით გამოვლენილი ცვლილებების შედეგად ჩნდება.
საზოგადოდ, უნდა ითქვას, რომ როგორც მწვავე, ასევე ქრონიკული დაავადებების დროს ჩივილები მრავალფეროვანია და საკმაოდ არასპეციფიკურია, რაც იმას ნიშნავს, რომ სისხლის დაავადებების დროს გამოვლენილი სიმპტომების უდიდესი ნაწილი შეიძლება აღინიშნებოდეს სხვა ორგანოებისა და სისტემების სრულიად განსხვავებული დაავადებების დროსაც.
სისხლის დაავადება შეიძლება დაიწყოს საერთო სისუსტით, თავის ტკივილით, თავბრუხვევით, ტემპერატურის მომატებით, ოფლიანობით, ყელის ტკივილით, ღრძილების შეშუპებით, ღრძილებიდან და ცხვირიდან სისხლდენით, კანზე სისხლჩაქცევებით და სხვა სიმპტომებით. შესაძლოა გამოვლინდეს პერიფერიული ლიმფური კვანძების გადიდება, ღვიძლისა და ელენთის გადიდება, ძვლების, განსაკუთრებით კი ბრტყელი ძვლების (მკერდის, თეძოს) ტკივილი. როგორც ხედავთ, ჩივილები საკმაოდ მრავალფეროვანია და სხვადასხვა პათოლოგიისთვის არის დამახასიათებელი. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სისხლის დაავადებაზე ეჭვის შემთხვევაში აუცილებელია ჩატარდეს სისხლის საერთო ანალიზი, ხოლო საჭიროების შემთხვევაში კვლევა გაღრმავდეს.
- რა კლინიკური თავისებურებები ახასიათებს მწვავე და ქრონიკულ ლეიკემიებს? ჩვენი მკითხველები ხშირად მოგვმართავენ შეკითხვით, ლეიკემიის რომელი ფორმაა უფრო საშიში - მწვავე თუ ქრონიკული. თუ განსხვავდება ისინი ერთმანეთისგან კლინიკური გამოვლინებით?
- მწვავე ლეიკემიები უფრო ხშირად ბავშვთა ასაკში ვითარდება. მკურნალობის შედეგები ამ ასაკობრივ ჯგუფში უკეთესია, ქიმიათერაპიის ახალი კურსების დანერგვასთან ერთად კი გამოჯანმრთელების პროცენტმა საკმაოდ მოიმატა და სადღეისოდ 75-80%-ს აღწევს.
ქრონიკული ლეიკემიები უფრო ხშირად უვითარდებათ ასაკოვან ადამიანებს. ბოლო ხანს ახალი ქიმიათერაპიული პრეპარატების გამოყენებასთან ერთად მნიშვნელოვნად გაიზარდა ამ პაციენტთა სიცოცხლის ხანგრძლივობა. უნდა აღინიშნოს, რომ სიცოცხლის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული დაავადების ვარიანტსა და სტადიაზე. მაგალითისთვის უნდა აღვნიშნოთ, რომ ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის 0 სტადიისას სიცოცხლის ხანგრძლივობა 15-20 წელს აღწევს, თუმცა III და IV სტადიაში უფრო ნაკლებია.
- პაციენტები დიდ ინტერესს იჩენენ ისეთი დაავადების მიმართ, როგორიც არის ჰოჯკინის ლიმფომა. როგორია მისი კლინიკური თავისებურებები და დიაგნოსტიკის პრინციპები? გარდა ჰოჯკინის ლიმფომისა, ლიმფომის რომელ სახეებს გამოყოფდით?
- ჰოჯკინის ლიმფომას პაციენტთა ნაწილი ლიმფოგრანულომატოზის, ჰოჯკინის დაავადების სახელწოდებით იცნობს. გარდა ამისა, დაავადებას უწოდებენ ავთვისებიან გრანულომას, ლიმფური სისტემის პირველად სიმსივნურ დაავადებას.
ჰოჯკინის ლიმფომის გამომწვევი მიზეზი უცნობია. ამ კუთხით ყველაზე დიდი ყურადღება ექცევა ვირუსულ თეორიას, აგრეთვე ბაქტერიულ ფაქტორებს, გენეტიკურ განწყობას, ეკოლოგიურ ფაქტორებს და სხვადასხვა პრეპარატის ზემოქმედებას.
ჰოჯკინის ლიმფომით ავადდებიან ყველა ასაკის ადამიანები. დაავადება პიკს აღწევს 15-დან 40 წლამდე და 50 წლის შემდეგ. ჰოჯკინის ლიმფომის კლინიკური სურათი მრავალფეროვანია. დაავადება ხშირად იწყება ლიმფური კვანძების გადიდებით კისრის არესა და ლავიწზედა ფოსოში. უფრო იშვიათია შუასაყრისა და იღლიის ფოსოს ლიმფური კვანძების გადიდება. დაავადების პროგრესირებასთან ერთად გადიდებული ლიმფური კვანძები ერთდება და წარმოქმნის კონგლომერატებს. ხშირად ჰოჯკინის ლიმფომა უსიმპტომოდ, მხოლოდ ლიმფური კვანძების გადიდებით მიმდინარეობს, ოფლიანობა და კანის ქავილი მოგვიანებით იჩენს თავს. შემდგომ შეიძლება გადიდდეს ელენთა.
ჰოჯკინის ლიმფომის დიაგნოზის დასასმელად აუცილებელია ჩატარდეს სისხლის საერთო ანალიზი, ბიოქიმიური გამოკვლევები. დიაგნოზის დასადგენად აუცილებელია ლიმფური კვანძის პუნქცია და ბიოფსია - ქსოვილის ნაწილის აღება და მიკროსკოპიული შესწავლა. ჰოჯკინის ლიმფომის შემთხვევაში დაავადების დიაგნოსტიკის ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმია ლიმფური კვანძის ბიოპტატში ეგრეთ წოდებული რიდ-შტერნბერგის უჯრედების გამოვლენა.
ჰოჯკინის ლიმფომის კლასიკური ფორმის დროს, თუ პაციენტს ქიმიათერაპიისა და სხივური თერაპიის შემდეგ 5 წლის განმავლობაში აღარ აქვს დაავადების გამოვლინება, ის განკურნებულად ითვლება. აღსანიშნავია, რომ გამოჯანმრთელების მაჩვენებელი დაავადების I და II სტადიაში 70-80%-ია. სწორედ ამიტომ არის ძალზე მნიშვნელოვანი, რომ პაციენტმა ლიმფური კვანძის გადიდების შემთხვევაში დაუყოვნებლივ მიმართოს ექიმს აღნიშნული სიმპტომის მიზეზის დასადგენად. რასაკვირველია, ლიმფური კვანძის გადიდების ყველა შემთხვევა არ არის დაკავშირებული ჰოჯკინის ლიმფომასთან ან სისხლის რომელიმე სხვა პათოლოგიასთან, მაგრამ ექიმი ყოველთვის ითვალისწინებს მათი არსებობის ალბათობას და გეგმავს სათანადო კვლევებს.
