სისხლის ჯგუფი - მკურნალი.გე

ხანდაზმული კატეგორიაა, ვიდრე რასა და ეროვნება, ვინაიდან ადამიანთა მთავარი განმასხვავებელი ნიშანი ეთნიკური წარმომავლობა კი არა, სისხლის შედგენილობაა.

• ევოლუციის კანონზომიერი შედეგი

სისხლის ჯგუფს ადამიანის ევოლუციის მანძილზე საჭმლის მომნელებელი ტრაქტისა და იმუნური სისტემის მუდმივი ტრანსფორმაცია უდევს საფუძვლად.

1. ჩვენს უძველეს წინაპრებს ერთი და იმავე - პირველი - ჯგუფის სისხლი ჰქონდათ. მათი საჭმლის მომნელებელი ტრაქტი უმთავრესად ცხოველური საკვების მოსანელებლად იყო მომართული. ამიტომაც აქვთ პირველი ჯგუფის სისხლის პატრონებს კუჭის წვენის მჟავიანობა გაცილებით მაღალი.
2. მოგვიანებით დედამიწაზე მოსახლეობის რაოდენობის მატებამ და გარემოში მომხდარმა ცვლილებებმა საგრძნობლად შეამცირა ცხოველური საკვების მოპოვების შესაძლებლობა და ენერგიის მთავარ წყაროდ თანდათანობით მცენარეული საკვები იქცა, რამაც "ვეგეტარიანული" - მეორე ჯგუფის - სისხლის ჩამოყალიბებას შეუწყო ხელი. ამ ჯგუფის სისხლის მქონე ადამიანები ბუნებამ ჰარმონიული თანაარსებობისკენ სწრაფვით, ნაკლები აგრესიულობით და მეტი კონტაქტურობით დააჯილდოვა.
3. მესამე ჯგუფის სისხლის სამშობლოდ ჰიმალაის მთების შემოგარენი, ახლანდელი ინდოეთისა და პაკისტანის ტერიტორიაა მიჩნეული, სადაც მესაქონლეობის დანერგვამ და რძის პროდუქტებით კვებამ საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის შემდგომი ევოლუციისთვის ხელსაყრელი პირობები შექმნა და სისხლის ახალი ჯგუფის წარმოქმნას შეუწყო ხელი. მკაცრმა კლიმატურმა პირობებმა ამ ჯგუფის ადამიანებს მოთმინება, ნებისყოფა, მიზანდასახულობა განუვითარა.
4. სისხლის მეოთხე ჯგუფი I, II და III ჯგუფების შერევის შედეგად გაჩნდა. ამრიგად, ის ყველაზე ახალგაზრდაა და ყველაზე იშვიათიც - დედამიწის მოსახლეობის მხოლოდ 6%-ს თუ აქვს. მისი უნიკალურობა იმით გამოიხატება, რომ ამ ჯგუფის მქონე ადამიანების იმუნური სისტემა სხვებზე ძლიერია, ამიტომ მათთვის უცხოა აუტოიმუნური და ალერგიული დაავადებები.

• აღმოჩენათა ისტორიიდან

სისხლის ოთხი ჯგუფის შესახებ 1891 წლამდე არავინ იცოდა. მათი არსებობა მას შემდეგ გახდა ცნობილი, რაც ავსტრალიელი მეცნიერი კარლ ლანდშტაინერი ერითროციტების კვლევისას ერთ საინტერესო კანონზომიერებას წააწყდა. ერთ დღეს ლაბორატორიაში მოფუსფუსე კარლმა გადაწყვიტა, თავისი 6 კოლეგის სისხლი ერთმანეთში აერია და შემდეგ მიკროსკოპის ქვეშ მათ თვალიერებას შეუდგა. მან თვალნათლივ დაინახა, რომ ზოგიერთი ერითროციტი ერთმანეთს ყურძნის მარცვლებივით შეეწება და მტევანს დაემსგავსა, ზოგიერთი კი თავისთვის დარჩა.

ნანახმა მეცნიერი ჩააფიქრა. ის მიხვდა, რომ "ყურძნის მტევნები" მაშინ წარმოიქმნებოდა, როცა ერითროციტების შემადგენლობაში შემავალი განსაკუთრებული ნივთიერებები სისხლის თხევად ფრაქციაში - პლაზმაში ან შრატში მოცურავე სხვა ნივთიერებებს ხვდებოდნენ.

ერითროციტების ნივთიერებას ლანდშტაინერმა ანტიგენი უწოდა, შრატში მყოფ მის მტერს - ანტისხეული, ხოლო პროცესს, რომლის შედეგადაც ერითროციტებისგან ყურძნის მტევნების მსგავსი შეწებებული მასა წარმოიქმნებოდა - აგლუტინაციის რეაქცია.

ლანდშტაინერის აღმოჩენამ ნათელი გახადა, რატომ სრულდებოდა სისხლის გადასხმა ზოგჯერ წარმატებით, ზოგჯერ კი - ფატალური შედეგით. კარლ ლანდშტაინერმა სისხლის პირველი სამი ჯგუფი აღმოაჩინა. მეოთხე კი მეცნიერმა დე კასტელომ აღწერა 1902 წელს.

საბოლოოდ ლანდშტაინერი და დე კასტელო სისხლის ჯგუფების ერთიანი სისტემის შექმნაზე შეთანხმდნენ, რომელსაც ABO სისტემა უწოდეს. 1940 წელს ლანდშტაინერმა ამერიკელ მეცნიერ ვინერთან ერთად კიდევ ერთი ცილა-ანტიგენი აღმოაჩინა, რომელსაც სისხლის რეზუსფაქტორი უწოდა.

• აგლუტინოგენები და აგლუტინინები

დღეს ყველამ იცის, რომ ზოგიერთი ადამიანის სისხლის წითელ სხეულაკებს - ერითროციტებს სპეციალური მარკერი აქვს, რომელიც მეცნიერებმა ასო A-თი აღნიშნეს, ზოგიერთის სისხლში კი ერითროციტები განსხვავებული - B მარკერით არის აღბეჭდილი. არიან ისეთებიც, რომელთა სისხლი არც A და არც B მარკერებს არ შეიცავს. ლანდშტაინერის მიერ აღმოჩენილი A და B მარკერები განსაკუთრებული თვისებების მქონე ცილებია, რომლებიც ადამიანის სისხლის ჯგუფს განსაზღვრავს.

ყოველი ადამიანის ერითროციტი ანტიგენების განსაზღვრულ კრებულს შეიცავს, რომელთაც აგლუტინოგენებს უწოდებენ, ვინაიდან აგლუტინაციას განიცდის - ერთმანეთს ეწებება. ამჟამად ერითროციტთა 300-ზე მეტი ანტიგენია ცნობილი, თუმცა სისხლის ჯგუფის განსაზღვრისას მნიშვნელობა ყველას არ ენიჭება. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია მხოლოდ A და B ტიპის აგლუტინოგენები, რომელთა კომბინაციის კვალობაზე ადამიანის სისხლს I, II, III ან IV ჯგუფს მიაკუთვნებენ.

A და B აგლუტინოგენების თავისებურება ის გახლავთ, რომ პლაზმაში - სისხლის თხიერ ნაწილში - მხოლოდ მათ მიმართ მგრძნობიარე ა და ბ აგლუტინინები არსებობს. ეს ის ნივთიერებებია, რომელთა გავლენით ერითროციტები ერთმანეთს ეწებება. ზოგიერთი ადამიანის პლაზმა მხოლოდ A აგლუტინინს შეიცავს, ზოგიერთისა - მხოლოდ B-ს, ზოგიერთისა - ორივეს, ზოგიერთის პლაზმაში კი არც ერთი მათგანი არ მოიპოვება. ასე რომ, ადამიანის სისხლის ჯგუფი A და B აგლუტინოგენებისა და A და B აგლუტინინების არსებობით განისაზღვრება. სისხლი ჯგუფებად სწორედ ამ აგლუტინოგენებისა და აგლუტინინების კომბინაციათა მიხედვით იყოფა.

1. სისხლის პირველი ჯგუფის მქონე ადამიანთა ერითროციტებს არც ერთი აგლუტინოგენი არ გააჩნია. სამაგიეროდ, მათი პლაზმა ორივე სახის აგლუტინინს შეიცავს.
2. მეორე ჯგუფის ერითროციტები A აგლუტინოგენის შემცველია, მათ პლაზმაში კი B აგლუტინინი შედის.
3. მესამე ჯგუფის ერითროციტები B მარკერს შეიცავს, პლაზმა კი - A აგლუტინინს.
4. მეოთხე ჯგუფის ერითროციტები ორივე სახის აგლუტინოგენს შეიცავს, სამაგიეროდ, მათ პლაზმაში აგლუტინინები არ არის.

• რეზუსფაქტორი

რეზუსფაქტორი სპეციფიკური ცილა-ანტიგენია, რომელიც ასევე ერითროციტებშია მოთავსებული. რეზუსფაქტორი სისხლის ჯგუფის განმსაზღვრელი ანტიგენებისგან იმით განსხვავდება, რომ ერითროციტის შიგნით მდებარეობს და არ არის დამოკიდებული სისხლის რომელიმე სხვა ფაქტორის არსებობასა თუ არარსებობაზე. რეზუსფაქტორი მემკვიდრეობით გადაეცემა და მთელი სიცოცხლის განმავლობაში არ იცვლება.

ამჟამად რეზუსფაქტორის სისტემის 6 ანტიგენია ცნობილი. მათ შორის მთავარია D ანტიგენი, რომელიც განსაზღვრავს ადამიანის რეზუსს. კერძოდ, თუ ერითროციტები D ანტიგენს შეიცავს, ამბობენ, რომ სისხლის რეზუსი დადებითია, ხოლო თუ ერითროციტებში D ფაქტორი არ მოიპოვება, სისხლის რეზუსი უარყოფითია. სტატისტიკური მონაცემების თანახმად, დედამიწის მოსახლეობის 87% რეზუსფაქტორის მატარებელი ანუ რეზუსდადებითია (RH+), ხოლო 13%-ს ეს ანტიგენი არ გააჩნია და, შესაბამისად, რეზუსუარყოფითია (RH).

• სისხლის გადასხმა

დონორი - ასე ეწოდება ადამიანს, რომლის სისხლიც გადასასხმელად გამოიყენება. მას კი, ვისაც დონორის სისხლს უსხამენ, რეციპიენტი ჰქვია. სისხლის გადასხმისას მთავარია, დონორის სისხლთან ერთად რეციპიენტის სისხლში არ მოხვდეს ისეთი ანტიგენი, რომელიც მას არ გააჩნია, ვინაიდან უცხო ანტიგენთა შეხვედრისას ვითარდება აგლუტინაციის რეაქცია, ერითროციტები ერთმანეთს ეწებება, ვეღარ გადააქვს ჟანგბადი და ადამიანი იღუპება.

პირველი ჯგუფის სისხლი, ვინაიდან არც A და არც B ანტიგენს არ შეიცავდა, დიდხანს უნივერსალურად მიიჩნეოდა და მას ნებისმიერი სისხლის ჯგუფის მქონეს უსხამდნენ, პირველი ჯგუფის სისხლის მქონე ადამიანს კი უნივერსალურ დონორს უწოდებდნენ. შესაბამისად, რაკი მეოთხე ჯგუფს არ გააჩნდა პლაზმის ანტისხეულები, ითვლებოდა, რომ ნებისმიერი ჯგუფის სისხლის მიღება შეეძლო, ხოლო ამ ჯგუფის სისხ-ლის მქონეებს უნივერსალურ რეციპიენტებად იხსენიებდნენ. დღეს უნივერსალური დონორისა და რეციპიენტის ცნებებმა აქტუალობა დაკარგა - მრავალი ექსპერიმენტის შედეგთა გათვალისწინებით, ნებადართულია მხოლოდ იმავე ჯგუფისა და რეზუსფაქტორის მქონე სისხლის გადასხმა.

• სტატისტიკა

დედამიწაზე დადებითი რეზუსის, პირველი და მეორე ჯგუფის სისხლის მქონე ადამიანები ლიდერობენ. მათი პროცენტული მაჩვენებელი თითქმის თანაბარია. შემდეგ მოდიან მესამე და მეოთხე ჯგუფის სისხლის მქონეები. რეზუსუარყოფითებს შორისაც დაახლოებით ასეთივე სურათია: ჭარბობენ პირველი და მეორე ჯგუფის პატრონები, შემდეგ კი მესამე და მეოთხე ჯგუფები მოდის. ადამიანის სისხლის ჯგუფზე ბევრად არის დამოკიდებული მისი ბუნება, დაავადებებისადმი მიდრეკილება და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული სხვა თავისებურებები.