ყველაფერი დიაბეტური ტერფის შესახებ
დიაბეტური ტერფი
დიაბეტური ტერფი შაქრიანი დიაბეტის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი და ვერაგი გართულებაა. როდესაც დიაბეტურ ტერფზე საუბრობენ, მოიაზრებენ პათოლოგიურ პროცესთა მთელ კომპლექსს, რომელიც მოიცავს ტერფის სისხლძარღვების, ნერვების, კუნთოვანი და ძვლოვანი აპარატის დაზიანებას, განვითარებულს შაქრიანი დიაბეტის ფონზე. აღნიშნული სინდრომი (დიაბეტურ ტერფს ხშირად სინდრომად იხსენიებენ, ვინაიდან ცალკეულ სიმპტომთა ერთობლიობას წარმოადგენს) არცთუ იშვიათად განგრენისა და კიდურის ამპუტაციის (მოკვეთის) მიზეზად იქცევა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ავადმყოფი არ აკონტროლებს სისხლში გლუკოზის დონეს, არ იტარებს სათანადო მკურნალობას, არ იცავს ქვედა კიდურების, კერძოდ, ტერფის მოვლის წესებს.
რატომ ვითარდება დიაბეტური ტერფი
დიაბეტური ტერფის განვითარების მიზეზი ქვედა კიდურების ინერვაციისა და სისხლით მომარაგების დარღვევაა. შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულთა ორგანიზმში მიმდინარე მეტაბოლური დარღვევები (სისხლში გლუკოზის დონის მომატება, ცილოვანი და ცხიმოვანი ცვლის მოშლა) წვრილი სისხლძარღვებისა და ნერვების დაზიანებას იწვევს. პათოლოგიური პროცესი ორგანიზმის სხვადასხვა ქსოვილის მკვებავ სისხლძარღვებსა და მაინერვირებელ ნერვულ ბოჭკოებს მოიცავს, თუმცა ყველაზე მეტად მაინც ტერფს - გულიდან ესოდენ დაშორებულ უბანს ასვამს დაღს. შაქრიანი დიაბეტის ფონზე განვითარებული ტერფის ანგიო და ნეიროპათია (სისხლძარღვებისა და ნერვების დაზიანება) საბოლოოდ არღვევს სხეულის ამ უბნის ქსოვილთა კვებას, ხელს უწყობს ტროფიკულ ცვლილებათა განვითარებას და ზრდის განგრენის ჩამოყალიბების რისკს.
რამდენად ხშირად გვხვდება დიაბეტური ტერფი
სამწუხაროდ, დიაბეტური ტერფი შაქრიანი დიაბეტის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი გართულებაა. ის პაციენტთა 70%-ს უვითარდება. დიაბეტის გამო ექიმთან პირველი მისვლის ათიდან დაახლოებით 5 შემთხვევაში პაციენტებს ქვედა კიდურებზე უკვე აღენიშნებათ ტროფიკული ცვლილებები. ქვედა კიდურის ამპუტაციის მიზეზი კი ათიდან 8 შემთხვევაში სწორედ დიაბეტური ტერფია.
დიაბეტური ტერფის ძირითადი ფორმები
როგორც ვთქვით, დიაბეტური ტერფის ჩამოყალიბების მიზეზი კიდურის სისხლძარღვებისა და ნერვების დაზიანებაა. იმისდა მიხედვით, პათოლოგიური პროცესის რომელი კომპონენტი ჭარბობს, განასხვავებენ დიაბეტური ტერფის შემდეგ ფორმებს:
- ნეიროპათიურ დიაბეტურ ტერფს, რომელსაც ტერფის უპირატესად ნერვული აპარატის დაზიანების ფონზე განვითარებული ტროფიკული ცვლილებები ახასიათებს. მისი ძირითადი ნიშნებია ტერფის კანის სიმშრალე და აქერცვლა, ოფლის გამოყოფის შემცირება, ტერფის ძვლების დეფორმაცია, სპონტანური (ანუ თავისთავად განვითარებული) მოტეხილობები, ბრტყელტერფიანობა, სითბოს, ტკივილისა და შეხების შეგრძნებათა დაქვეითება.
- იშემიურ დიაბეტურ ტერფს, რომელიც ვითარდება ქვედა კიდურების უპირატესად მსხვილი (მაკროანგიოპათია) და წვრილი (მიკროანგიოპათია) სისხლძარღვების დაზიანების ხარჯზე. ტერმინი იშემიური ტერფი იმაზე მიუთითებს, რომ ამ შემთხვევაში ტერფის ქსოვილთა ტროფიკული ცვლილებები სისხლის მიმოქცევის დარღვევისა და ამ ფონზე განვითარებული ჟანგბადოვანი შიმშილის შედეგია. იშემიური დიაბეტური ტერფის ძირითადი ნიშნებია ტერფის მკვეთრად გამოხატული და მყარი შეშუპება, სიარულისას კიდურების ტკივილი (გარდამავალი სიკოჭლე), ფეხების სწრაფად დაღლა, ბებერების გაჩენა.
- შერეული ფორმის დიაბეტურ ტერფს, რომლის დროსაც აღინიშნება ტერფის როგორც სისხლძარღვოვანი, ასევე ნერვული ტროფიკული ცვლილებები. შესაბამისად, ამ ფორმას ორივე ტიპის ტერფისათვის ჩვეული ნიშნები ახასიათებს. დიაბეტური ტერფის შერეული ფორმა უმთავრესად მძიმედ მიმდინარე შაქრიანი დიაბეტის ფონზე ვითარდება.
რისკის ჯგუფი
დიაბეტური ტერფის განვითარებისგან შაქრიანი დიაბეტით დაავადებული არც ერთი ადამიანი არ არის დაზღვეული, მაგრამ ყველაზე დიდი ალბათობა პაციენტთა განსაზღვრულ კატეგორიაზე მოდის. ეს ის ხალხია:
- ვისაც აწუხებს პერიფერიული ნეიროპათია და სისხლძარღვთა სხვადასხვა დაავადება;
- ვისაც უკვე ჰქონდა წყლული ქვედა კიდურზე ან კიდური აქვს ამპუტირებული;
- ვინც თავს ვერ ანებებს თამბაქოსა და ალკოჰოლს;
- ვისაც აქვს ჰიპერტონია და მაღალი ქოლესტერინი;
- ვისაც დიაბეტის სხვა გართულებებიც აღენიშნება;
- ვისაც მხედველობა აქვს დაზიანებული.
დიაბეტური ტერფის ძირითადი ნიშნები (რას უნდა მიექცეს ყურადღება)
შაქრიანი დიაბეტით დაავადებული ყველა ადამიანი განსაკუთრებულ ყურადღებას უნდა უთმობდეს ქვედა კიდურების მდგომარეობას. მხოლოდ ტერფების რეგულარული მოვლით, სისტემატური კონტროლითა და დაკვირვებით არის შესაძლებელი მათზე გაჩენილი ცვლილებების დროული აღმოჩენა და აღმოფხვრა. დიაბეტური ტერფისათვის დამახასიათებელი სიმპტომები, რომლებიც პაციენტმა თავად შეიძლება აღმოაჩინოს, ჩივილებად და ნიშნებად იყოფა.
ძირითადი ჩივილებია:
- უსიამოვნო შეგრძნებები ქვედა კიდურებში, ტერფის მგრძნობელობის დაქვეითება, მჩხვლეტი ან მწველი ტკივილები, ჭიანჭველების ცოცვის ან დენის დარტყმის შეგრძნება, რომელიც სიარულისას ქრება. ყველა ეს ჩივილი ნეიროპათიური დიაბეტური ტერფის განვითარების დასაწყისზე მიუთითებს.
- სიარულისას აღმოცენებული ძლიერი ტკივილი, რომელიც გაჩერებისა და მოსვენებისას ქრება, აგრეთვე - ღამით თავჩენილი ტკივილი, რომელიც, ჩვეულებრივ, სუსტდება ფეხების საწოლიდან ჩამოკიდებისას. უკანასკნელი ჩივილი დიაბეტური ტერფის იშემიური ფორმისთვის არის დამახასიათებელი.
ძირითადი ნიშნებია:
- კანის ფერის შეცვლა (სიფითრე ან მოყავისფრო პიგმენტაცია) წვივის ქვედა ნაწილსა და ტერფზე, კანის სიმშრალე და აქერცვლა, ბებერების გაჩენა, ადვილად დაწყლულებადი ძნელად შეხორცებადი კოჟრების ჩამოყალიბება, ძნელად შეხორცებადი ნახეთქების გაჩენა თითებს შორის, ფრჩხილების დეფორმაცია, თმის ცვენა, კანის რქოვანა შრის გასქელება და გაუხეშება, ტერფის დეფორმაცია, ტერფის წვრილი ძვლების სპონტანური მოტეხილობანი წარსულში. ამ ნიშნების აღმოჩენისას დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოთ ექიმს!
როგორ მკურნალობენ დიაბეტურ ტერფს
დიაბეტური ტერფის მკურნალობა დამოკიდებულია დაავადების სტადიაზე, მის კლინიკურ სურათსა და მიმდინარეობაზე, აგრეთვე - პაციენტის ზოგად მდგომარეობაზე. დიაბეტური ტერფის მკურნალობის საწყისი სტადია შაქრიანი დიაბეტის კომპენსაციას მოიცავს. ეს უკანასკნელი მიიღწევა მედიკამენტური მკურნალობის კორექციით და სპეციალურ დიეტაზე გადასვლით. მკურნალობის მნიშვნელობით მეორე ეტაპს წარმოადგენს კიდურების განტვირთვა. ამ მიზნით რეკომენდებულია მოსვენება, დიდხანს ჯდომა ან წოლა, აგრეთვე სპეციალური ორთოპედიული ფეხსაცმლის ტარება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კიდურების განტვირთვა იმ პაციენტებისთვის, რომელთაც უკვე აქვთ წყლული კიდურზე. დიაბეტური ტერფის მედიკამენტური მკურნალობა გულისხმობს ანტიბიოტიკების, სისხლძარღვთა გამაფართოებელი და სისხლის შედედების დამაქვეითებელი პრეპარატების დანიშვნას. ქირურგიული მკურნალობა ნაჩვენებია დიაბეტური ტერფის იშემიური ფორმის დროს, როდესაც არსებობს ოპერაციული მეთოდით კიდურის ნორმალური სისხლის მიმოქცევის აღდგენის საშუალება. დიაბეტური ტერფის ფონზე განვითარებულ წყლულებსაც მედიკამენტური ან ქირურგიული მეთოდით მკურნალობენ (აცილებენ ქსოვილთა დაჩირქებულ და მკვდარ ნაწილებს, ადებენ სტერილურ ნახვევებს, ქსოვილს ბანენ ანტიბიოტიკებისა და სხვა ხსნარებით).
როგორ მოვუაროთ ფეხებს
ვინაიდან დიაბეტური ტერფის განვითარების რისკი შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულ ყველა ადამიანს ემუქრება, ამ პათოლოგიით დაავადებულთათვის რეკომენდებულია ფეხების მოვლის შემდეგი წესების დაცვა:
- უარი უნდა თქვათ ვიწრო და არაკომფორტულ, მოუხერხებელ ფეხსაცმელზე. ვიწრო ფეხსაცმელი ხელს უშლის ფეხებში სისხლის მიმოქცევას და აღრმავებს იშემიას - კიდურებში ჟანგბადის ნაკლებობას.
- ყურადღება უნდა მიაქციოთ იმასაც, რომ ფეხსაცმელმა არ გაგისრისოთ ტერფი. ფეხსაცმლის მორგებისას აუცილებლად დაათვალიერეთ მისი შიგნითა ზედაპირი - უხეში ნაკერი ან ნაწიბური არ ჰქონდეს. როდესაც შეხებისა და ტკივილის შეგრძნება დაქვეითებულია, ადამიანი ვერ გრძნობს ფეხსაცმლით გამოწვეულ დისკომფორტს (ტკივილს, სრესას, ზეწოლას), ამიტომაც ტერფები რეგულარულად და გულდასმით უნდა დაითვალიეროთ, რათა უმნიშვნელო ცვლილებაც კი არ გამოგეპაროთ.
- ფრჩხილები ფრთხილად უნდა დაიჭრათ, რათა არ დაიზიანოთ რბილი ქსოვილები, რადგან შაქრიანი დიაბეტის ფონზე უმნიშვნელო ტრავმაც კი შესაძლოა წყლულში გადაიზარდოს.
- არ იაროთ ფეხშიშველმა, რათა ტერფები ბასრი, წვეტიანი საგნებით არ დაიზიანოთ.
- დაემშვიდობეთ სპორტის იმ სახეობას, რომელიც ფეხებს ტრავმირებას უქადის.
- სისტემატურად შეიზილეთ წვივის ქვედა ნაწილებსა და ტერფებზე დამატენიანებელი საცხი, რათა კანი არ გამოშრეს და არ გადასკდეს.
- ფეხები ყოველდღე (უმჯობესია, დღეში ორჯერ) დაიბანეთ თბილი წყლითა და საპნით. დაბანის შემდეგ ფაქიზად, გულდასმით გაიმშრალეთ.
- არ დაიდოთ ფეხებზე კომპრესი.
- სიწითლის, ფრჩხილების იერსახის ცვლილების, დაჩირქებისა თუ დაწყლულების შემჩნევისთანავე მიმართეთ ექიმს.