ენის დაავადებების დიაგნოსტიკა
გლოსიტის მრავალი კლინიკური ვარიანტი და წარმოშობის მიზეზი არსებობს. მრავალი დაავადების დროს ენის გარეგნობის ცვლილება დაავადების მთავარი გამოვლინებაა. თერაპიული ტაქტიკა და პროგნოზი დამოკიდებულია გლოსიტის ტიპის დროულ და სწორ დიაგნოზზე და მისი აღმოცენების მიზეზზე.
გლოსიტის მიზეზები
გლოსიტის ყველა მიზეზი შეიძლება დაიყოს რამდენიმე დიდ ჯგუფად:
- ენის განვითარების თანდაყოლილი ანომალიები;
- აგრესიული გარემოფაქტორების ზემოქმედება (ტრავმული გლოსიტი);
- ინფექციური დაავადებები;
- შინაგანი ორგანოების ზოგიერთი პათოლოგია (თანდაყოლილი ან შეძენილი);
- მედიკამენტების მიღება.
ტრავმული გლოსიტი უკავშირდება ენის მექანიკურ ტრავმას, მისი ლორწოვანის ქიმიურ ან თერმულ დამწვრობას. ენის ელექტრული დამწვრობა გაცილებით ნაკლებად ხშირია. ონკოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებს, რომლებიც საჭიროებენ სხივურ თერაპიას, ხშირად აღენიშნებათ სხივური გლოსიტი.
ინფექციურ გამომწვევთა ჯგუფს მიეკუთვნება: პირის ღრუს ჩირქოვან-ანთებითი დაავადებები, კანდიდოზი, აქტინომიკოზი, ტუბერკულოზი. გლოსიტის განვითარება შეიძლება უკავშირდებოდეს გონორეას, სიფილისს და აივ ინფექციასაც.
გლოსიტის გამომწვევი ყველაზე დიდი ჯგუფი შინაგანი ორგანოების დაავადებებია. ენის ცვლილებები შესაძლოა დაკავშირებული იყოს საჭმლის მომნელებელი სისტემის პათოლოგიასთან (რეფლუქს დაავადება, გასტრიტი და პეპტიური წყლული, კუჭის კიბო, ჰეპატიტი და ღვიძლის ციროზი), გულ-სისხლძარღვთა და თირკმელების უკმარისობასთან, ენდოკრინულ დაავადებებთან. გლოსიტი თან ახლავს მთელ რიგ ჰემატოლოგიურ დაავადებებსაც, როგორებიცაა რკინის დეფიციტი ან ჰემოლიზური ანემია, მწვავე ლეიკემია.
გლოსიტი შეიძლება ასოცირებული იყოს მემკვიდრეობით დაავადებებთან ან თანდაყოლილ ანომალიებთანაც. მაგალითად, შეგრენის, ბეხჩეტის ან დაუნის სინდრომის დროს შეინიშნება ენის პათოლოგიური ცვლილებები. ცალკე განიხილება რომბისებური გლოსიტი, რომელიც დაკავშირებულია ენის ემბრიონული განვითარების დარღვევასთან.
წამლისმიერი გლოსიტი გამოწვეულია გარკვეული ანტიჰიპერტენზიული საშუალებების (აგფ ინჰიბიტორების), ნეიროლეპტიკების, ანტიდეპრესანტებისა და შარდმდენების არარაციონალური მიღებით.
გლოსიტის კლასიფიკაცია და ძირითადი ტიპები
დაავადების ფორმების ერთიანი კლასიფიკაცია არ არსებობს. ეს გამოწვეულია გლოსიტის კლინიკური ვარიანტების მრავალფეროვნებით და მათი წარმოშობის მიზეზებით. გამოვლინების მექანიზმის მიხედვით განასხვავებენ გლოსიტის პირველად და მეორეულ ფორმებს. პირველადი ფორმა არის დამოუკიდებელი დაავადება. მეორეული გლოსიტი არის არსებული დაავადებების შედეგი.
განვითარების წამყვანი მექანიზმის მიხედვით განასხვავებენ გლოსიტის რამდენიმე ვარიანტს:
- ინფექციური (სოკოვანი, ბაქტერიული, ვირუსული);
- დესკვამაციური;
- რომბისებური ფორმის;
- შავი „თმიანი“ ენა;
- ატროფიული და ჰიპოპლასტიკური.
ანთებითი პროცესის სიმძიმის აღსაწერად გამოიყენება ცალკე კლასიფიკაცია. გლოსიტი შეიძლება იყოს მარტივი კატარული, ეროზიულ-წყლულოვანი ან ფლეგმონური. კატარული გლოსიტი ხასიათდება ენის ქსოვილების სიწითლით და შეშუპებით. დაავადების ეროზიულ-წყლულოვანი ფორმების დროს ენის ლორწოვან გარსზე წარმოიქმნება მცირე ბზარები (ეროზია) ან ღრმა მტკივნეული წყლულები. ინფექციური და ანთებითი პროცესის ყველაზე მძიმე ფორმაა ენის ფლეგმონა (ფლეგმონური გლოსიტი).
გლოსიტის სიმპტომები მოზრდილებსა და ბავშვთა შორის
გლოსიტის კლინიკური გამოვლინებები განსხვავებულია. სიმპტომების სიმძიმე დამოკიდებულია დაავადების ფორმაზე. გლოსიტის საერთო ნიშნებია შემდეგი:
- სუბიექტური დისკომფორტი საუბრის ან ჭამის დროს (ჩხვლეტა, წვა);
- სხვადასხვა ინტენსივობის ტკივილი (გლოსალგია);
- ორგანოს შეშუპება და მისი მოცულობის გაზრდა;
- ლორწოვანი გარსის სიწითლე ან ციანოზი;
- ენის ზედაპირზე ეროზიების, წყლულების ან ვეზიკულების გამოჩენა;
- გემოს დვრილების რაოდენობისა და ზომის ცვლილება;
- სხვადასხვა ფერის და ინტენსივობის ნადების გამოჩენა.
გლოსიტის მძიმე და გართულებული ფორმების დროს მძიმდება პაციენტის ზოგადი მდგომარეობაც. გამოხატულ ინფექციურ და ანთებით პროცესს შესაძლოა ახლდეს ნერწყვდენა, ყლაპვის გაძნელება და ტკივილი და მეტყველების დაქვეითება.
დესკვამაციური გლოსიტი
დესკვამაციური გლოსიტი არის დაავადება, რომელიც უკავშირდება ენის ლორწოვან გარსში ანთებით და დისტროფიულ მოვლენებს. ახასიათებს ეპითელიუმის აშრევება და ენაზე ნათელი წითელი ლაქების წარმოქმნა. გლოსიტის ამ ფორმის კიდევ ერთი სახელია გეოგრაფიული ენა.
დაავადება გავრცელებულია ყველა ასაკობრივ ჯგუფში, მაგრამ ყველაზე ხშირად აღენიშნებათ ბავშვებს. მისი წარმოშობის მიზეზია ენის ლორწოვანი გარსის ტროფიკის დარღვევა. შედეგად, უჯრედების დესკვამაციის პროცესები სჭარბობს შეხორცების პროცესებს.
დესკვამაციური გლოსიტი შეიძლება იყოს ზოგიერთი ინფექციური დაავადების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის ან სისხლის მიმოქცევის სისტემის პათოლოგიის გამოვლინება. გლოსიტი უჩნდებათ პაციენტებს გარკვეული მედიკამენტებითაც, მაგალითად, ანტიბიოტიკებით, ხანგრძლივი და უკონტროლო მკურნალობის შემდეგ.
დაავადების დებიუტი ქალებს შორის შეიძლება უკავშირდებოდეს ორსულობას ან მენსტრუაციას. ბავშვთა გეოგრაფიული ენა გვხვდება ჰელმინთებით დასნებოვნებისას. სიცოცხლის პირველი წლის ჩვილების დესკვამაციური გლოსიტის გამოვლინებები ხშირად ასოცირდება კბილების ამოჭრასთან. ბავშვთა შორის დესკვამაციური გლოსიტის განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მემკვიდრეობითი მიდრეკილება და ალერგიისადმი მიდრეკილება (ატოპია).
დაავადება იწყება ენაზე პატარა ნაცრისფერი ლაქის გამოჩენით. დროთა განმავლობაში ის შეშუპებულია და მისი ზედაპირიდან ეპითელიუმი იქერცლება. ლაქა იძენს ნათელ ვარდისფერ ან წითელ ფერს და მომრგვალებულ ფორმას. დესკვამაციის არე თანდათან იზრდება და შეიძლება მიაღწიოს სხვადასხვა ზომებს. პათოლოგიური კერები შეიძლება იყოს ერთეული ან მრავლობითი. ყველაზე ხშირად რამდენიმეა.
ეპითელიუმის კერატინიზაციისა და დესკვამაციის პროცესები მუდმივად მიმდინარეობს და მუდმივად ცვლის ერთმანეთს. შედეგად, ძველი კერების ფონზე, იქმნება ახლები. ეპითელიუმის დესკვამაციური უბნების ფორმა და ენის ფერი მუდმივად იცვლება, გეოგრაფიული რუკის სახეს იძენს. ენის შესახედაობა შეიძლება მკვეთრად შეიცვალოს. აქედან მომდინარეობს დაავადების მესამე სახელი – მიგრირებადი გლოსიტი.
დესკვამაციური გლოსიტის მქონე ადამიანების უმეტესობას ჩივილი არ აქვს. ზოგიერთი პაციენტი აღნიშნავს გემოვნების შეგრძნების დაქვეითებას და სუბიექტურ დისკომფორტს ჭამის დროს (წვა, ჩხვლეტა). უსიამოვნო შეგრძნებები მწვავდება გამაღიზიანებელი საკვების (მჟავე, მარილიანი, ცხარე) მიღებით. დესკვამირებული ეპითელიუმის კერების დაინფიცირებისას დესკვამაციური გლოსიტის სიმპტომებია ენაზე მტკივნეული ბზარების გაჩენა, ტკივილი ყლაპვისას და ლიმფური კვანძების შეშუპება.
რომბისებრი გლოსიტი
მიზეზები ბოლომდე არ არის ცნობილი. ვარაუდობენ, რომ დაავადების ეს კლინიკური ვარიანტი არის თანდაყოლილი და ასოცირდება ემბრიონულ პერიოდში ენის ჩასახვის დარღვევასთან. პარალელურად მიმდინარეობს კვლევები რომბისებრი გლოსიტის განვითარების შეძენილი ეტიოლოგიის შესახებ. არაერთმა მეცნიერმა აღმოაჩინა პათოგენური მიკროორგანიზმების (კანდიდის გვარის სოკოები, აქტინომიცეტები) როლი მისი განვითარების მექანიზმში.
რომბისებრი გლოსიტი ხასიათდება ენის მცირე ზონაში პაპილების ნაწილობრივი ან სრული არარსებობით. მას აქვს რომბის ან ოვალის ფორმა, რაც აისახება დაავადების სახელზე. პათოლოგიური არე აქვს 1-დან 5 სმ-მდე სიგრძით და 2-3 სმ-მდე სიგანით. რომბის ზედაპირი გლუვია, დაზიანების ფერი შეიძლება იყოს ნორმალური ან ციანოზური წითელი.
დაავადებას აქვს ქრონიკული და კეთილსაიმედო მიმდინარეობა. ჩვეულებრივ, რომბისებრი ფორმის გლოსიტი არ პროგრესირებს: პათოლოგიური კერა არ იზრდება და ინარჩუნებს თავის ყოფილ ფორმას. არახელსაყრელი ფაქტორების მუდმივი ზემოქმედებით (ქიმიური ან თერმული გაღიზიანება) პროცესი შეიძლება პროგრესირებდეს. ფოკუსის ზომის ზრდა უფრო მეტად ახასიათებს პაპილომურ ფორმას.
შავი „თმიანი“ ენა – გლოსიტის ამ ფორმის მთავარი სიმპტომია ენის უჩვეულო ტიპი, რომელიც ხშირად აშინებს პაციენტს. ორგანოს გარეგნობის ცვლილება უკავშირდება პაპილების პათოლოგიურ ზრდას და გასქელებას (ჰიპერპლაზიას). ეს წარმონაქმნები განლაგებულია ენის უკანა მხარეს, ხორხთან უფრო ახლოს. გვერდითი ზედაპირი და ენის წვერი ხშირად უცვლელი რჩება.
მას აქვს მუქი ფერი (ყავისფრიდან შავამდე) და თმის საფარველს წააგავს. ბოლომდე არ არის შესწავლილი შავი „თმიანი“ ენის მიზეზი. გამომწვევ ფაქტორებს მიეკუთვნება პირის ღრუს ცუდი ჰიგიენა, მოწევა და რაციონში რბილი და თხევადი საკვების დიდი შემცველობა. პაპილების მუქი პიგმენტაცია შეიძლება გამოწვეული იყოს მოხმარებული საკვების პიგმენტებითა და საღებავებით.
ატროფიული და ჰიპოპლასტიკური გლოსიტი
ჰიპოპლასტიკური გლოსიტი ხასიათდება ენის პაპილების ნაწილობრივი ატროფიით. ამ შემთხვევაში ენა გარკვეულწილად მცირდება. სპეციფიკური ცვლილებები და ჩივილები არ არის, ამიტომ ჰიპოპლასტიკური გლოსიტი ყველაზე ხშირად შემთხვევით ვლინდება პაციენტის სრული გამოკვლევის დროს.
პაპილების მძიმე ატროფია დამახასიათებელია გლოსიტის ატროფიული ფორმისთვის (მელერის გლოსიტი). ენა იძენს მბზინავ ან „ლაქიან“ იერს, გლუვი ზედაპირით და ნათელი ზოლებითა თუ ლაქებით მთელ ზურგზე. პაპილარულმა ატროფიამ შეიძლება გამოიწვიოს წვა ან ჩხვლეტა ჭამის დროს.
გლოსიტის ეს ორი ვარიანტი გვხვდება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის დაავადებებში: გასტრიტი დაბალი მჟავიანობით, კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის პეპტიკური წყლული, გასტროენტერიტი და სანაღვლე გზების პათოლოგია.
ინფექციური გლოსიტი
ინფექციური გლოსიტი შეიძლება იყოს ბაქტერიული, ვირუსული ან სოკოვანი. დაავადება შეიძლება გამოჩნდეს თავისთავად ან გაართულოს სხვა სახის გლოსიტი.
მარტივი კატარული გლოსიტი ხასიათდება ლორწოვანი გარსის მხოლოდ ზედაპირული ფენების დაზიანებით და ზომიერი ანთებითი პროცესით. ძირითადი კლინიკური გამოვლინებებია ენის ტკივილი ჭამის დროს, მცირე შეშუპება და სიწითლე.
როდესაც პროცესი ვრცელდება ლორწოვანი გარსის ქვედა ფენებზე, ჩნდება წყლულები და ეროზია. ისინი შეიძლება იყოს ერთეული ან მრავლობითი, მიდრეკილი კონტაქტური სისხლდენისკენ. ენის შეშუპება და სიწითლე ძლიერდება. გლოსიტის წყლულოვან ფორმას ახასიათებს ძლიერი ტკივილი, რომელიც ძლიერდება ლაპარაკის ან ჭამის დროს.
ენის ინფექციური დაზიანების ყველაზე მძიმე ფორმებია აბსცესი და ფლეგმონა. როგორც წესი, ისინი ვითარდება ენაზე არსებული ჭრილობების დაინფიცირებისას ან ნუშისებრი ჯირკვლებიდან ინფექციის გავრცელების გამო. ფლეგმონურ ანთებას და აბსცესებს ახასიათებს პირის ღრუდან უსიამოვნო სუნი, ძლიერი შეშუპება და ენის მობილობის დაქვეითება. ენის ლორწოვან გარსს აქვს მოლურჯო ელფერი და ხშირად დაფარულია ნაცრისფერი საფარით. ინფექციური პროცესის ეს ფორმები საჭიროებს სასწრაფო სამედიცინო დახმარებას და სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ჯანმრთელობას.
მოზრდილთა ენაზე მუდმივი თეთრი ნადების მიზეზი შეიძლება იყოს კანდიდოზური გლოსიტი და ის უკავშირდება პირის ღრუში მიკროფლორის გამოხატულ დარღვევას.
ჩანდიდა არის სოკოების გვარი, რომელიც, ჩვეულებრივ, გვხვდება ადამიანის სხეულში. გარკვეულ პირობებში ისინი იწყებენ აქტიურ ზრდას და გამრავლებას, რაც იწვევს პირის ღრუს ან ენის ლორწოვანი გარსის კანდიდოზის განვითარებას. დაავადების განვითარების გამომწვევი ფაქტორებია:
- ენის ლორწოვანი გარსის მთლიანობის დარღვევა;
- ადგილობრივი ან ზოგადი იმუნიტეტის გამოხატული დაქვეითება (ონკოლოგიური მკურნალობა, აივ ინფექცია, თანდაყოლილი იმუნოდეფიციტები);
- ანტიბაქტერიული საშუალებების ხანგრძლივი გამოყენება.
დაავადების კლინიკურ სურათს ახასიათებს ენაზე თეთრი ან მოყვითალო საფარის გამოჩენა. ის შეიძლება თანაბრად გადანაწილდეს ენის უკანა მხარეს ან განლაგდეს სხვადასხვა ფორმის პატარა ფოლაქის სახით. მოფხეკისას ენის ზედაპირიდან ნადები ცუდად იხსნება და მის ქვეშ იშლება კაშკაშა წითელი ლორწოვანი გარსი მკვეთრი სისხლჩაქცევებით. თეთრი ან ღია ყვითელი ფოლაქის გაჩენას თან ახლავს ცუდი სუნი და ტკივილი.
გლოსიტის დიაგნოზი
საეჭვო სიმპტომის აღმოცენებისას საჭიროა ექიმის კონსულტაცია. გლოსიტის დიაგნოზს სვამს და მკურნალობს სტომატოლოგი. მხოლოდ ექიმს შეუძლია დაადგინოს დაავადება, მისი ტიპი და მიზეზი და დანიშნოს რაციონალური მკურნალობა.
სწორი დიაგნოზის დასადგენად საკმარისია პირის ღრუს გამოკვლევა.
გლოსიტების უმეტესობას აქვს სპეციფიკური კლინიკური სურათი, რომელიც საშუალებას გაძლევთ სწრაფად განსაზღვროთ დაავადების ტიპი და მისი მიზეზი. საჭიროების შემთხვევაში ექიმმა შეიძლება დანიშნოს ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული გამოკვლევა ან შესაბამისი სპეციალისტების კონსულტაცია.
გლოსიტის მკურნალობა
მკურნალობის ტაქტიკის არჩევანი დამოკიდებულია გლოსიტის ტიპზე და სიმპტომების სიმძიმეზე. დაავადების ზოგიერთი ფორმა სრულიად უვნებელია და არ საჭიროებს სპეციფიკურ მკურნალობას. ამ შემთხვევაში ექიმი გვირჩევს დინამიკაში დაკვირვებას.
გლოსიტის მკურნალობის ზოგადი პრინციპები შემდეგია:
- პირის ღრუს ჰიგიენის დაცვა;
- ტრავმული ფაქტორების (მოწევა, ალკოჰოლი, ცხელი და ცხარე საკვების) გამორიცხვა.
- დამზოგავი დიეტა ტკივილის დროს;
- მეორეული ინფექციისა და ანთების პროფილაქტიკა;
- გლოსიტის გამომწვევი დაავადების ლიკვიდაცია.
გლოსიტის თვითმკურნალობა სახლში ექიმის რჩევის გარეშე არ შეიძლება. ინფექციური გლოსიტის დროს (ბაქტერიული, კანდიდოზი) სტომატოლოგი დანიშნავს ანტიბაქტერიულ ან სოკოს საწინააღმდეგო საშუალებებს, ასევე ადგილობრივ ანტისეპტიკებს. ამ მედიკამენტების არაგონივრულმა გამოყენებამ შეიძლება გააუარესოს სიტუაცია.
გლოსიტის ზოგიერთი ფორმა საჭიროებს ქირურგიულ ჩარევას.
სიმპტომური (მეორეული) გლოსიტის დროს აუცილებელია ძირითადი დაავადების მკურნალობა. მაგალითად, გლოსიტი რკინადეფიციტური ანემიისას მოითხოვს რკინის პრეპარატების დანიშვნას და ამ მიკროელემენტით მდიდარი საკვების გამოყენებას.
გლოსიტის პროგნოზი კეთილსაიმედოა.