სახის ტრავმები
ამიტომ სახის ძვლების მცირე ტრავმაც კი ადამიანს დიდ უსიამოვნებად ექცევა ხოლმე. ექიმი ქეთევან მაისურაძე იმ პათოლოგიებზე გვესაუბრება, რომლებსაც სახის ძვლების ტრავმა უდებს სათავეს:
- პირდაპირი მექანიკური ტრავმის შედეგად ზედა ყბისაზე ხშირად ქვედა ყბის ძვალი ზიანდება, თუმცა ტრავმის შემდგომი სახის დეფორმაცია უფრო ზედა ყბის მოტეხილობისთვის არის დამახასიათებელი, რადგან ამ დროს ხშირად ზიანდება ცხვირის ძვლები, ორბიტის კედლები და ყვრიმალის ძვლები. რაც შეეხება ქვედა ყბას, ის, ჩვეულებრივ, სუსტ ადგილებში ტყდება: ყბის ძვლის შუა ხაზზე, ეშვების დონეზე, ქვედა მერვე კბილის არეში და ყბის ძვლის კუთხეში.
მოტეხილობა შესაძლოა იყოს როგორც ერთეული, ისე მრავლობითი. ყბის ძვლების მოტეხილობას ყოველთვის სდევს თან ლორწოვანი გარსის დაზიანება. ამ დროს დაზიანებული ყბის არეში ვითარდება ძლიერი ტკივილი, რომელიც ძლიერდება მეტყველების, პირის გაღებისა და საკვების მიღების დროს, პირი არ იკუმება, ძლიერდება ნერწყვდენა, დაზიანებული ადგილიდან დის სისხლი. ყბის ძვლის მრავლობითი დაზიანებისას გამორიცხული არ არის ენის გადაყლაპვა, რაც მოგუდვის საშიშროებას ქმნის. როდესაც ყბის ძვლის დაზიანებას ერთვის თავის ტვინის შერყევაც, დაშავებული მცირე ხნით გონს კარგავს, აღებინებს, უვითარდება რეტროგრადული ამნეზია. დაზიანებული ადგილიდან ჩირქის დენა მაშინ იწყება, თუ დაშავებულმა სტაციონარში მისვლა დააგვიანა.
- სახის ტრავმული დაზიანების დროს რა არის მკურნალობის ძირითადი ამოცანა?
- დაზიანებული ორგანოს ფორმისა და ფუნქციის აღდგენა, ანთებითი გართულებებისა და ტრავმისშემდგომი დეფორმაციების პროფილაქტიკა. უწინარეს ყოვლისა, აუცილებელია ტკივილის გაყუჩება, დაშავებულის დამშვიდება, მოტეხილი ძვლის ფიქსაცია და სტაციონარში რაც შეიძლება სწრაფად გადაყვანა, სადაც დაზიანების სიმძიმის, ტრავმის მიმდინარეობის და კლინიკური გამოვლინებების გათვალისწინებით სათანადო მკურნალობა ჩაუტარდება.
- სტომატოლოგიაში არანაკლებ მწვავედ დგას კბილების ამოღების შემდგომ ძვლოვანი ქსოვილის ატროფიის (განლევის) პრობლემა, რაც ხშირად შეუძლებელს ხდის დენტალურ იმპლანტაციას. რას უკავშირდება ეს სირთულეები?
- ალვეოლური მორჩის მნიშვნელოვანი განლევა ძვლოვანი ქსოვილის პროგრესირებადი ატროფიის შედეგია, რომელიც ქვედა ყბის ნერვის დაზიანების, ფსკერის პერფორაციისა და ზედა ყბის ძვლის წიაღის ლორწოვანი გარსის გახეთქვის მაღალი ალბათობის გამო შეუძლებელს ხდის დენტალურ იმპლანტაციას. ამის უმთავრესი მიზეზია კბილების ნაადრევი დაკარგვა, ნივთიერებათა ცვლის დარღვევები და ის დაავადებები, რომლებიც, საზოგადოდ, ძვლოვანი ქსოვილის ატროფიით მიმდინარეობს. დადგენილია, რომ ალვეოლური ძვალი კბილის ამოღებიდან 3 წლის შემდეგ 40-60%-ით პატარავდება. ატროფიის პროცესი შემდგომაც გრძელდება - ძვლის ზომა ყოველწლიურად 0,5-1%-ით იკლებს.
- რატომ არ შეიძლება ატროფირებულ ყბის ძვალში იმპლანტანტის მოთავსება?
- დენტალური იმპლანტაცია წარმატებით რომ განხორციელდეს, ალვეოლური მორჩი სათანადო სიმაღლისა და სიგანისა უნდა იყოს: იმპლანტანტის როგორც გარეთა, ისე შიგნითა მხარეს 1-2 მმ ძვლოვანი ქსოვილია საჭირო, - განლეული ძვალი კი ამ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს, ამიტომ მასზე ხელოვნური ფესვების შექმნა დაუშვებელია. ალვეოლური მორჩის სათანადო სიმაღლე და სიგანე ასევე აუცილებელია კბილების ოპტიმალური ფუნქციური და ესთეტიკური რეკონსტრუქციის დროსაც.
- რით შეგიძლიათ დაეხმაროთ პაციენტს, რომელსაც ალვეოლური მორჩი განლეული აქვს?
- ამ მხრივ უკანასკნელ ხანს მიღწეულ წარმატებათა მიუხედავად, პროთეზირებისა თუ დენტალური იმპლანტაციის დროს განლეული ალვეოლური მორჩის გასადიდებელი მასალის შერჩევა პრობლემად რჩება, რადგან ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში აუცილებელია ძვლოვანი ქსოვილის მორფოფუნქციურ თავისებურებათა გათვალისწინება. უპირველეს ყოვლისა, ვიყენებთ ოსტეოპლასტიკურ მეთოდს. ეს არის იმ მეთოდების ერთობლიობა, რომლებიც ძვლის მოცულობის გაზრდას, ხარისხობრივ გაუმჯობესებას გულისხმობს. მისი მიზანი ძვლოვანი ქსოვილის რეგენერაცია და აღდგენაა. ოსტეოპლასტიკის წარმატება ფაქტორების მთელ წყებაზეა დამოკიდებული: დაზიანების ლოკალიზაციასა და გავრცელებაზე, დეფექტის ზონაში ძვლოვანი ქსოვილის ატროფიის ხარისხსა და ოსტეოპლასტიკისთვის აუცილებელი მასალების სწორ შერჩევაზე.
- რომელი მასალები გამოიყენება ოსტეოპლასტიკისთვის?
- აუტოძვალი, ალოგენური ძვალი, ქსენოძვალი და ოსტეოინდუქციური მასალები. საუკეთესო შედეგს აუტოძვლის გამოყენებისას ვიღებთ - დაზიანებული მორჩის არეში პაციენტს საკუთარ ძვალს ვუნერგავთ, ამიტომ უცხო სხეულის მოცილების იმუნური რეაქციისგან დაზღვეულნი ვართ. უკანასკნელ ხანს უფრო და უფრო ხშირად მიმართავენ ალოგენური ძვლის ანუ ალოპლასტების ჩანერგვას. ალოგენური ძვალი კალციუმის ფოსფატის ფუძეზე დამზადებული კერამიკული მასალაა, რომელიც ადვილად ეთავსება ადამიანის ქსოვილებს და ძვლის ზრდისთვის საჭირო საფუძვლის შექმნას უწყობს ხელს. ალოპლასტებს ყველაზე ხშირად ყბის ძვლის განლევისას წარმოქმნილი დეფექტების დასახურავად, ძვალსა და კონსტრუქციას შორის დარჩენილი სიცარიელის ამოსავსებად იყენებენ. აღსანიშნავია, რომ მათი გამოყენება თანაბრად შესაძლებელია ალვეოლური მორჩის როგორც ადრეული, ისე მოგვიანებითი იმპლანტაციისთვის მოსამზადებლად.
- სახის ტრავმებს შორის ხშირია საწარმოო ავარიების, ავტოსაგზაო შემთხვევების, სპორტული ასპარეზობის დროს მიღებული ცხვირის ტრავმები. რას გვეტყვით მათზე?
- ცხვირის ტრავმებია ცხვირის ძვლების მოტეხილობა და ცხვირის ხრტილების დაზიანება. ცხვირის ხრტილოვანი დაზიანება საგრძნობლად სჭარბობს ძვლოვან ტრავმებს, თუმცა თვით ცხვირის ძვლების მოტეხილობა სახის ტრავმებს შორის ყველაზე ხშირია - მათ 40%-ს შეადგენს. ის შესაძლოა იყოს როგორც ღია, ასევე დახურული, როგორც ძვლების ცდომით, ასევე ცდომის გარეშე. ცხვირის ძვლების მოტეხილობისას უპირველეს ყოვლისა სისხლდენა და ტკივილი ვითარდება. დარტყმის ადგილი და თვალებქვეშა არე შუპდება. მოგვიანებით ცხვირისა და თვალების ირგვლივ ჩნდება სიშავე - ეგრეთ წოდებული სათვალის სიმპტომი. როდესაც მოტეხილობას თან ახლავს ძვლების ცდომა, ცხვირი დეფორმირებულია და სუნთქვა ჭირს. ზოგჯერ ცხვირის ძვლებთან ერთად სახის სხვა ძვლებიც ზიანდება. გამორიცხული არც ცხვირის ირგვლივ მდებარე სტრუქტურების დაზიანებაა. ასეთი ტრავმები ხშირად თვალს, საცრემლე არხს, ცხვირის დანამატ ღრუებს, კბილებსა და პირის ღრუსაც აზიანებს. ცხვირის გვერდითა კედლის ძვლისა და საცრემლე არხის დაზიანებისას ვითარდება ძლიერი ცრემლდენა, ცხავის ძვლის მოტეხილობისას კი ცხვირიდან თავ-ზურგტვინის სითხე გადმოდის. თუ ცხვირის დანამატი ღრუებია დაზიანებული, კანქვეშა ემფიზემა ვითარდება. ყბის ძვლის ტრავმების მსგავსად, მკურნალობა ამ შემთხვევაშიც ცხვირის ფორმისა და მისი ფიზიოლოგიური ფუნქციის სრულ აღდგენას ემსახურება. აუცილებელია ცხვირზე ცივის დადება - ეს ხელს შეუშლის შეშუპებას და სისხლდენასაც შეაჩერებს - და დაზარალებულის დროული ჰოსპიტალიზაცია. არამც და არამც არ შეიძლება ძვლების თვითნებური ჩასწორება - შესაძლოა, ძვლების ნატეხებმა უფრო მეტად დააზიანოს ცხვირის რბილი ქსოვილები და დამატებითი ტრავმატიზაცია გამოიწვიოს. განსაზღვრული ხნის შემდეგ, თუ გაირკვა, რომ ტრავმამ არა მარტო სუნთქვითი, არამედ ცხვირის ესთეტიკური ფუნქციაც დააზიანა, ტარდება რინოპლასტიკა - ქირურგიული გზით ცხვირის უწინდელი ფორმის დაბრუნება. ზოგჯერ ცხვირის ფორმის აღდგენასთან ერთად სწორდება გამრუდებული ძგიდეც, რათა ცხვირით სუნთქვა სავსებით აღდგეს.
- რა სახის ტრავმაა ცხვირის ძგიდის დაზიანება და როგორ მკურნალობენ მას?
- ცხვირის ძგიდის დაზიანებაა მისი მოტეხილობა და გამრუდება. ძგიდის დამოუკიდებელი ტრავმა იშვიათია, უმეტესად ის ცხვირის ძვლების ტრავმებსა და მოტეხილობებს სდევს თან. მექანიკური ზემოქმედებით ცხვირის ძგიდე ყველაზე ხშირად ბავშვობის ასაკში ტყდება. მოზრდილებს უფრო ძგიდის გამრუდება აღენიშნებათ, რომელიც ფიზიოლოგიური, ტრავმული ან კომპენსატორული მექანიზმებით არის გამოწვეული. ძგიდის გამრუდების მიზეზი ხშირად არის ცხვირის ტრავმის შემდგომ მისი არასწორი შეხორცებაც. ძგიდის გამრუდებისთვის დამახასიათებელია ცხვირით სუნთქვის გაძნელება, მისი ნაწილობრივი ან სრული დარღვევა. თუ ადამიანს დიდი ცხვირის ღრუ აქვს, ცხვირით სუნთქვა ძგიდის ძლიერი გამრუდების შემთხვევაშიც კი უნარჩუნდება, რაც ჰაერის დიდი ნაკადის გატარების შესაძლებლობის დამსახურებაა. ცხვირით სუნთქვის დარღვევა იწვევს ცხვირის ღრუს სიმშრალეს და ხვრინვას, რაც ძგიდის გამრუდების ყველაზე აშკარა სიმპტომია. გამრუდებული ცხვირის ძგიდის მკურნალობა მხოლოდ ქირურგიულად არის შესაძლებელი. წარმატებით ჩატარებული რინოპლასტიკის შემდეგ ცხვირის ნიჟარა სავსებით იბრუნებს უწინდელ ფორმასა და შესახედაობას.
- რა გართულება შეიძლება მოჰყვეს ცხვირის ტრავმას და როგორ ავიცილოთ ისინი თავიდან?
- ცხვირის ტრავმებს საკმაოდ ბევრი გართულება მოჰყვება, რაც ან დაგვიანებული, ან არასწორი მკურნალობის შედეგია. ამ მხრივ აღსანიშნავია ცხვირის ძვლების მოტეხილობის შემდგომი ცხვირის ძგიდის გამრუდება, რომელიც იწვევს სუნთქვის გაძნელებას, ქრონიკულ რინიტებსა და სინუსიტებს, ასევე - ცხვირის ხრტილის მოტეხილობა, ქალა-ტვინის ტრავმები. ზოგჯერ სისხლდენის შედეგად ცხვირის ღრუსა და დანამატ წიაღებში ჩაღვრილი სისხლი წარმოქმნის ჰემატომას, რომელიც ართულებს ცხვირით სუნთქვას და მის დეფორმაციას იწვევს. შესაძლოა, განვითარდეს ცხვირის ძგიდის ჰემატომა, რომელსაც ძგიდის დაჩირქება და ხრტილის განლევა ახასიათებს. ძგიდის ქრონიკული გამრუდებისას ყველაზე ხშირად ვითარდება ცხვირის დანამატი ღრუების ანთებითი დაავადებები: სინუსიტი, ჰაიმორიტი, ფრონტიტი. ცხვირით სუნთქვის გაძნელება და გამრუდებული ძგიდის არასწორი შეხება ცხვირის ლორწოვან გარსთან ხშირად იქცევა ბრონქული ასთმისა და ალერგიული სურდოს მიზეზად. ცხვირის ტრავმის მოგვიანებითი გართულებებია სისხლის, გულ-სისხლძარღვთა და სასუნთქი სისტემების ცვლილებები. მოსალოდნელია ორგანიზმის დასუსტება იმუნური ძალების დაქვეითების გამო. სახის ტრავმის გართულების თავიდან აცილების საუკეთესო გზა დროული და კვალიფიციური მკურნალობაა.