საქორწინო ხელშეკრულება
მრავალრიცხოვანი მკითხველის ინტერესის გათვალისწინებით ამჯერად საქორწინო ხელშეკრულების გაფორმებისა და მასთან დაკავშირებული ზოგიერთი საკითხის სამართლებრივ რეგულირებაზე ვისაუბრებთ. საქორწინო ხელშეკრულება სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთი უძველესი სამართლებრივი ინსტიტუტია.
იგი სათავეს ჯერ კიდევ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე იღებს. პირველი წერილობითი დოკუმენტები ძველ საბერძნეთში, რომსა და ეგვიპტეში შეიქმნა. იმ დროს ქალი და მამაკაცი დებდნენ შეთანხმებას, რომლითაც ადგენდნენ როგორც მათ შორის ქონებრივ ურთიერთობას, აგრეთვე ერთობლივად შეძენილი ქონების მემკვიდრეობის საკითხსაც. ასეთი რამ საძრახისად ან სამარცხვინოდ არ ითვლებოდა და მომავლის "დაზღვევა" საკმაოდ იყო გავრცელებული. ევროპის ქვეყნებში საქორწინო ხელშეკრულების ინსტიტუტის აღდგენა მე-18 საუკუნის დასასრულსა და მე-19 საუკუნის დასაწყისში დაიწყო. ინგლისში XIX საუკუნის ბოლომდე, "საერთო სამართლის" (ცომმონ ლაწ) შესაბამისად, მეუღლეთა ქონება ქმრის საკუთრებად ითვლებოდა და ის ქონებაც კი, რომელსაც ცოლი ქორწინებამდე ფლობდა, ქმრის საკუთრებაში გადადიოდა.
1882 წელს კი ინგლისის პარლამენტმა მიიღო სპეციალური კანონი "გათხოვილი ქალების ქონების შესახებ": გათხოვილ ქალებს მიეცათ უფლება, გაეფორმებინათ ხელშეკრულებები ქონებაზე, მემკვიდრეობით გადაეცათ იგი და სხვა. ეს იყო პირველი მცდელობა ქალის ქონების კანონის ძალით დაცვისა. საგულისხმოა, რომ როგორც ძველი დროის საქორწინო ხელშეკრულებათა დიდი უმრავლესობა, ისე ამჟამად მრავალ ქვეყანაში მოქმედი სამოქალაქო კანონმდებლობა უშვებს შეთანხმებას როგორც მეუღლეთა ქონებრივ, ისე პირად უფლება-მოვალეობებზე.
1997 წელს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულმა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსმა გაითვალისწინა საქორწინო ხელშეკრულების ინსტიტუტი, თუმცა იქვე აკრძალა მისი მეშვეობით მეუღლეთა პირადი უფლებების დარეგულირება, რაც სავსებით მართებულად უნდა ჩაითვალოს, ვინაიდან მხოლოდ სიყვარულსა და ნდობაზე დაფუძნებული ნებაყოფლობითი ქორწინება შეიძლება იყოს მტკიცე და ხანგრძლივი. საქორწინო ხელშეკრულებით დარეგულირებული ქონებრივი ურთიერთობები ის ზედნაშენია, რომელსაც სიყვარულის ძალა ადუღაბებს და ცხოვრება წარმოშობს.
ხელშეკრულების გაფორმებისას მეუღლეებს ეძლევათ შესაძლებლობა, შეცვალონ კანონმდებლობით გათვალისწინებული ზოგიერთი ნორმა და ქონებრივი უფლება-მოვალეობები საკუთარი შეხედულებისამებრ გადაწყვიტონ.
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მოქმედი კანონის თანახმად, საქორწინო ხელშეკრულება ითვალისწინებს მეუღლეთა შორის შეთანხმებას მხოლოდ ქონებრივ უფლებებსა და მოვალეობებზე, რომლებიც შეიძლება გავრცელდეს როგორც ქორწინების განმავლობაში, ისე განქორწინებისას. იგი შეიძლება დაიდოს ქორწინების რეგისტრაციამდეც, მაგრამ ძალაში მხოლოდ ქორწინების რეგისტრაციის მომენტიდან შედის. აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით ან უვადოდ შეიძლება დაიდოს რეგისტრირებულ ქორწინებაში მყოფ მეუღლეებს შორისაც ნებისმიერ დროს, ქორწინების ვადის მიუხედავად, მაგრამ აუცილებლად წერილობითი ფორმით და უნდა დადასტურდეს სანოტარო წესით.
ინდივიდუალური საკუთრება არის ქონება (როგორც მოძრავი, ასევე უძრავი), რომელიც მეუღლეს დაქორწინებამდე ეკუთვნოდა, ასევე ქონება, რომელიც მეუღლემ ქორწინების განმავლობაში მიიღო მემკვიდრეობით ან ჩუქებით, ამიტომ თითოეულ მეუღლეს უფლება აქვს, მეორე მეუღლისგან დამოუკიდებლად ფლობდეს, სარგებლობდეს და განკარგავდეს იმ ქონებას, რომელიც მის ინდივიდუალურ საკუთრებას წარმოადგენს.
ინდივიდუალურ საკუთრებას განეკუთვნება აგრეთვე ის ნივთები, რომლებიც შეძენილია მეუღლეთა საერთო სახსრებით, მაგრამ განკუთვნილია ერთ-ერთი მათგანის ინდივიდუალური სარგებლობისთვის. ასეთია, მაგალითად, ტანსაცმელი, ფეხსაცმელი, სამკაულები, კოსმეტიკა და სხვა.
კანონი ინდივიდუალური სარგებლობის ნივთებიდან გამორიცხავს ძვირფასეულობას. ძვირფასეულობას მიეკუთვნება ისეთი ნივთები, რომლებიც არ არის აუცილებელი ყოფითი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, მაგალითად, ძვირფასი ლითონებისა და იშვიათი ქვებისგან დამზადებული საგნები, ანტიკვარული ნივთები და სხვა. აღნიშნულთან ერთად კანონი ცალკე გამოყოფს პროფესიული საქმიანობისთვის საჭირო ნივთებს, როგორიც არის მუსიკოსისთვის - მუსიკალური ინსტრუმენტები, ექიმისთვის - საექიმო კაბინეტის მოწყობილობა, სპორტსმენისთვის - სპორტული ინვენტარი და ა. შ.
თანასაკუთრების გაყოფისას პროფესიული საქმიანობისთვის საჭირო ნივთები, თუნდაც ისინი შეძენილი იყოს საერთო სახსრებით, გადაეცემა იმ მეუღლეს, რომელსაც ეს ნივთები თავისი საქმიანობისთვის სჭირდება, ხოლო მეორე მეუღლეს მიეცემა მათი საერთო ღირებულების ნახევარი ფულადი ანაზღაურების სახით.
სპეციალურ სამართლებრივ რეჟიმში მოქცეული ქონება, საბანკო ანაბრები, აქციები და სხვა რაიმე ქონებრივი წილი, რომლებიც გახსნილია შეძენილია ქორწინების განმავლობაში, ასევე პროცენტები (დივიდენდები) მათზე, როგორც ქორწინების პერიოდში, ასევე განქორწინების შემთხვევაშიც წარმოადგენს იმ მეუღლის საკუთრებას, რომლის სახელზეც არის გაფორმებული ეს ქონება.
საბანკო პროცენტებისა და დივიდენდების განაწილებასთან დაკავშირებით შესაძლებელია მეუღლეთა შორის ცალკე შეთანხმება. მნიშვნელოვანია, რომ საქორწინო ხელშეკრულებით მეუღლეებს შეუძლიათ შეცვალონ მეუღლეთა საერთო საკუთრებისთვის კანონით დადგენილი წესი, გააერთიანონ მთელი თავიანთი ქონება, რომელსაც დაემატება ქორწინების განმავლობაში შეძენილი ქონებაც (საერთო ქონება) ანდა მთლიანად ან ნაწილობრივ თქვან უარი ამგვარ გაერთიანებაზე და დაადგინონ თითოეულის წილობრივი ან განცალკევებული საკუთრება ქონებაზე.
მეუღლეებს უფლება აქვთ, საქორწინო ხელშეკრულებით განსაზღვრონ შემოსავლებში მონაწილეობის პირობები, თითოეულის მიერ საოჯახო ხარჯების გაწევის წესი და ქონება, რომელიც გადაეცემა თითოეულ მეუღლეს ქორწინების შეწყვეტისას.
ხშირად გვეკითხებიან: შეიძლება თუ არა, საქორწინო ხელშეკრულება დაიდოს იმ ქონებაზე, რომელსაც მეუღლეები მომავალში შეიძენენ?
საქორწინო ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს როგორც უკვე არსებულ, ისე მომავალში შეძენილ ქონებაზე. საქორწინო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს განსაზღვრული ვადით ან ამა თუ იმ პირობების დადგომით. მეუღლეები უფლებამოსილნი არიან, თავიანთთვის დაადგინონ რეჟიმი, რომელიც მოიცავს ქონების განცალკევების ან ერთიანობის ცალკეულ ნიშნებს. მაგალითად, მიმდინარე შემოსავლები მომავალში იყოს მეუღლეთა საერთო საკუთრება, ხოლო სამეწარმეო საქმიანობისთვის გამოყენებული ქონება - განცალკევებული.
ხელშეკრულებაში მეუღლეებმა შეიძლება გაითვალისწინონ წილობრივი ხასიათი ქორწინების პერიოდში შეძენილ ქონებაზე, მათ შორის - საცხოვრებელ ფართობზე. მაგალითად, ხელშეკრულებაში მიუთითონ, რომ ქორწინების პერიოდში შეძენილ ქონებაზე ერთი მეუღლის წილი შეადგენს 1/4-ს, ხოლო მეორისა - 3/4-ს. ამავე დროს არ არის გამორიცხული, მეუღლეები შეთანხმდნენ იმაზე, რომ თითოეული მათგანის მიერ შეძენილი ქონება შეადგენდეს მის ინდივიდუალურ საკუთრებას. ამის საუკეთესო მაგალითს წარმოადგენს მსოფლიოში ცნობილი ტენორის ლუჩანო პავაროტისა და მისი მეუღლის საქორწინო ხელშეკრულება (მათ 36 წელი იცხოვრეს ერთად), რომლის თანახმადაც თითოეულ მათგანს ინდივიდუალური საკუთრების უფლებით ეკუთვნოდა ერთად ცხოვრების პერიოდში შეძენილი ქონება.
მართალია, საქორწინო ხელშეკრულება იძლევა შესაძლებლობას, მეუღლეებმა (ან დასაქორწინებელმა პირებმა) თავიანთი შეხედულებისამებრ განსაზღვრონ ქონებრივი უფლება-მოვალეობანი, მაგრამ დაუშვებელია, საქორწინო ხელშეკრულებით შეიცვალოს პირადი ქონებრივი ერთიანობის ხასიათი, კერძოდ, მეუღლეთა ურთიერთრჩენის მოვალეობა, მშობლების უფლება-მოვალეობანი შვილების მიმართ, საალიმენტო მოვალეობანი და დავის შემთხვევაში სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება.
ჩვენი ჟურნალის მკითხველთა ერთ ნაწილს აინტერესებს, რა ვადით შეიძლება დაიდოს საქორწინო ხელშეკრულება და აძლევს თუ არა კანონი შეზღუდული ქმედობაუნარიანობის მქონე პირს, დადოს ასეთი ხელშეკრულება ქორწინების რეგისტრაციამდე.
საქორწინო ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს როგორც განუსაზღვრელი, ისე განსაზღვრული ვადით და ზოგჯერ დაუკავშირდეს გარკვეული პირობების არსებობას. მაგალითად, ხელშეკრულებით გაითვალისწინონ, რომ ბავშვის დაბადებამდე მათი ქონება იქნება განცალკევებული, ხოლო მისი დაბადების შემდეგ - საერთო ან პირიქით. შეზღუდული ქმედობაუნარიანობის მქონე პირს ქორწინების რეგისტრაციამდე შეუძლია დადოს საქორწინო ხელშეკრულება მხოლოდ კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობით. მოქმედი კანონის თანახმად, საქორწინო ხელშეკრულება წყდება განქორწინებისთანავე. თუმცა შესაძლებელია შეწყდეს მეუღლეთა ურთიერთშეთანხმებით ნებისმიერ დროს.
ასევე, გვეკითხებიან: შეიძლება თუ არა, საქორწინო ხელშეკრულება შეწყდეს მეუღლეთა ცალმხრივი უარის შემთხვევაში?
არა, კანონი ამის შესაძლებლობას არ უშვებს და მიიჩნევს, რომ საქორწინო ხელშეკრულების შეწყვეტა ამ საფუძვლით დაუშვებელია. საქორწინო ხელშეკრულების დადება კანონით სავალდებულო არ არის. არ შეიძლება არ აღინიშნოს, რომ (როგორც სტატისტიკა გვიჩვენებს) მან ქართულ სინამდვილეში განსაკუთრებული დაინტერესება დღემდე ვერ პოვა, მაშინ როდესაც განვითარებულ კაპიტალისტურ ქვეყნებში ერთხმად აღიარებენ, რომ საქორწინო ხელშეკრულება სავსებით საკმარისი და ხელსაყრელი გზაა მეუღლეთა შორის წარმოშობილ უსიამოვნებათა თავიდან ასაცილებლად (განსაკუთრებით - ქონებრივ და ფინანსურ ნაწილში). იგი ამსუბუქებს მეუღლეთა დამოკიდებულებას განქორწინებასთან დაკავშირებული ხანგრძლივი და მომაბეზრებელი სასამართლო პროცესების მიმართ.
საოჯახო-სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებული კითხვებით, ასევე - საინტერესო საკითხების თაობაზე გთხოვთ მიმართოთ რუბრიკის წამყვანს. ტელ: 893 35 99 09