ორგანიზმის ფუნქციობა ღამით
- ღვიძლი - ღამის 01.00-დან 03.00-მდე;
- ნაღვლის ბუშტი - ღამის 23.00-დან 01.00-მდე;
- ფილტვები - ღამის 03.00-დან დილის 05.00-მდე;
- კუჭი - დილის 07.00-დან 09.00-მდე;
- მსხვილი ნაწლავი - დილის 05.00-დან 07.00-მდე;
- წვრილი ნაწლავი - დღის 13.00-დან 15.00-მდე;
- ელენთა და კუჭქვეშა ჯირკვალი - დილის 09.00-დან 11.00-მდე;
- გული - დილის 11.00-დან 13.00-მდე;
- შარდის ბუშტი - დღის 15.00-დან 17.00-მდე;
- თირკმელები - საღამოს 17.00-დან 19.00-მდე;
- სისხლძარღვები, სასქესო ორგანოები - საღამოს 19.00-დან 21.00-მდე;
- სითბოს წარმომქმნელი ორგანოები - ღამის 21.00-დან 23.00-მდე.
ბიოლოგიური საათი
ბიოლოგიური საათი ორგანიზმში ჩადგმული მექანიზმია, რომელიც მის წიაღში მიმდინარე ფიზიოლოგიურ და ფსიქოემოციურ პროცესთა ხანგრძლივობას, მათ მონაცვლეობას და მუდმივობას განსაზღვრავს. ბიოლოგიური საათი ადამიანის დაბადებისთანავე "იქოქება". იგი ორგანიზმის ფუნქციობის ერთ-ერთი ყველაზე უცვლელი მახასიათებელია, რადგან ასაკზე, სქესზე, ეთნიკურ წარმომავლობასა თუ სხვა ფაქტორებზე დამოკიდებული არ არის.
ბიოლოგიური საათის მთავარი "ელემენტი" მელატონინია, ჰორმონი, რომელიც მის მწყობრ მუშაობაზე აგებს პასუხს, იმაზე, თუ როგორ უნდა შეენაცვლოს ერთმანეთს ორგანიზმში ბიოლოგიური რიტმები. მელატონინის სინთეზისთვის აუცილებელია დღის სინათლე, მზის სხივები. შებინდებისას სისხლში მისი კონცენტრაცია მცირდება, დღისით კი ისევ იზრდება.
საღამოს ჰორმონის დონის შემცირებას ორგანიზმი ზოგიერთი "საწარმოს" შეჩერებისა და ზოგიერთის უფრო ინტენსიურად ამუშავების სასტარტო სიგნალად აღიქვამს. დილით მზის სხივების მომატება კვლავ ააქტიურებს მელატონინის სინთეზს. შედეგად იცვლება ორგანოთა სისტემების მუშაობაც: ზოგი აქტიურდება, ზოგი კი მუშაობის პასიურ რეჟიმზე გადადის.
მელატონინის გავლენით დღე-ღამის განმავლობაში ორგანოთა სისტემების ფუნქციური ცვლილებანი წარმოქმნიან 24-საათიან პერიოდს, რომელსაც დღეღამური ბიორიტმი ჰქვია. იგი დღისა და ღამის მონაკვეთებისგან შედგება.
ღამის ბიორიტმი
ღამის ბიორიტმი ღამის განმავლობაში შინაგანი ორგანოების მუშაობის ხანგრძლივობასა და თანმიმდევრობას განსაზღვრავს.
ღამის ბიოლოგიური საათი 21.00-23.00 საათზე ირთვება. ამ დროს ორგანიზმი "ღამის ცვლაში" სამუშაოდ ემზადება.
22.00 საათზე ნელდება ნივთიერებათა ცვლა, მცირდება ნახშირწყლოვანი და თერმორეგულაციური ცვლის პროცესები, რის შედეგადაც იკლებს სხეულის ტემპერატურა, ორგანიზმის ენერგეტიკული პოტენციალი, ამის საპასუხოდ კი სისხლში უმნიშვნელოდ იმატებს ლეიკოციტების (ღამით მორიგე ჯარისკაცების) დონე. ამ პერიოდში მნიშვნელოვანი ცვლილებები ხდება თერმორეგულაციურ აპარატში, რის შედეგადაც სხეულის ტემპერატურა დღეღამური რიტმის შესაბამისად იცვლება. დილისა და ღამის ტემპერატურის სხვაობა 0,5-1,0 გრადუსს შეადგენს.
საზოგადოდ, სხეულის ტემპერატურა მაქსიმალურია საღამოს 16.00-დან 18.00 საათამდე, 03.00-დან 04.00-მდე კი მინიმალური (ღამის ცვლაში მომუშავე ადამიანებს ეს მაჩვენებლები პირიქით აქვთ).
23.00 საათი - ორგანიზმი ძილისთვის მზად არის. 24.00-01.00 საათი - ძლიერდება შიმშილი და ზოგადი აგზნება, განსაკუთრებით - იმ ადამიანებში, რომლებსაც ღამით მეტი შრომითი აქტივობა ახასიათებთ - ე. წ. ბუებში. ტოროლებს ამ პერიოდში მხოლოდ ძილი სურთ.
01.00-05.00 საათი - ორგანიზმში "დასუფთავებითი" სამუშაოები მიმდინარეობს. სრული დატვირთვით მუშაობენ ღვიძლი და ნაღვლის ბუშტი, ისინი ორგანიზმს დღის განმავლობაში დაგროვილი ტოქსინებისგან ათავისუფლებენ და ახალი დღისთვის ამზადებენ.
01.00 საათი - სხეულის ტემპერატურის დაქვეითება გრძელდება, მცირდება არტერიული წნევა და იზრდება ტკივილისადმი მგრძნობელობა. სწორედ ამ პერიოდში ხდება დღის განმავლობაში ასე თუ ისე მოსათმენი ტკივილი აუტანელი და გაუსაძლისი.
02.00 საათი - ვიწროვდება კაპილარული სისხლძარღვები, რის გამოც ნელდება სუნთქვა და მაჯისცემა.
03.00 საათი - არტერიული წნევა და შაქრის შემცველობა სისხლში უკვე ნორმის ქვედა ზღვარს უახლოვდება.
04.00 საათი - ერთობ კრიტიკული პერიოდია, მხოლოდ ღვიძლი განაგრძობს გამწმენდ სამუშაოებს. ამ დროს პულსი მეტისმეტად სუსტია, ტვინი სისხლით მინიმალურად მარაგდება, ამიტომ ქრონიკულად მძიმედ მოავადე ადამიანებისთვის ეს მეტად სარისკო დროა.
05.00 საათი - არტერიული წნევა ნელ-ნელა იმატებს, სმენა მახვილდება და ადამიანი უკვე მცირე და საშუალო ძალის ხმაურზეც რეაგირებს.
06.00 საათი - ფილტვები მთელი დატვირთვით მუშაობს, ძლიერდება ტვინის ჟანგბადით მომარაგება და ჟანგვა-აღდგენითი პროცესები.
06.00-07.00 საათი - სხეული იღვიძებს, ძლიერდება სისხლის მიმოქცევა, არტერიული წნევის მაჩვენებელი, გულისცემა ძლიერდება, პულსი იმატებს.
07.00 საათი - ჟანგვა-აღდგენითი პროცესები აქტიურდება, ძლიერდება ორგანიზმის თავდაცვითი ძალები, იმუნური სისტემის აქტივობა მაქსიმუმს აღწევს.
ღამის განმავლობაში ცალკეულ სისტემათა მუშაობის განსხვავებულ რეჟიმზე გადასვლას უპირატესად ნერვულ და ენდოკრინულ სისტემაში მიმდინარე ცვლილებები განსაზღვრავს, ვინაიდან სწორედ ეს სისტემები წარმოადგენს ყველა სხვა ორგანოს ფუნქციათა მარეგულირებელ აპარატს.
ნერვული სისტემა
დაახლოებით ღამის 21.00-22.00 საათიდან ნელდება ტვინის სისხლმომარაგება, რაც მრავალი ფიზიოლოგიური პროცესის ინტენსივობის, პირველ ყოვლისა, ნერვული სისტემის აქტივობის დაქვეითებას იწვევს. ეს დიდი ნახევარსფეროების ქერქით იწყება და ტვინის ქვედა ნაწილებზეც ვრცელდება. ვლინდება ცნობიერების, საღად აზროვნების დაქვეითებითა და კუნთების ტონუსის შემცირებით. ტვინის მოდუნება ანელებს ნივთიერებათა ცვლის ტემპს, სუსტდება ქსოვილებში ქსოვილოვანი სითხისა და ლიმფის მიმოქცევა, ნერვულ სისტემაში აგზნებითი პროცესები შეკავებით ითრგუნება, რასაც უდიდესი სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს - სწორედ ნერვული სისტემის შეკავების სტადიაშია შესაძლებელი აღდგენითი სამუშაოების წარმართვა როგორც თავსა და ზურგის ტვინში, ისე ყველა დანარჩენ ორგანოთა უჯრედებში.
ღამით განსაკუთრებით პასიურობს ტვინის მოტორული უბანი. მისი მგრძნობელობითი ნაწილი შედარებით აქტიური რჩება. მოტორული ნაწილის მოდუნება იწვევს კუნთური აქტივობის დაქვეითებას, კოორდინაციისა და სივრცეში ორიენტირების ფუნქციათა შენელებას, მეხსიერებისა და ყურადღების სიმახვილის შესუსტებას.
ნერვული ცენტრები ნაკლებად რეაგირებენ სინათლის, ბგერითი, შეხების, ტემპერატურულ, ყნოსვით და ტკივილის სიგნალებზე, თუმცა ყველაფრის მიუხედავად, ტვინი გარე სამყაროსთან კავშირს არ წყვეტს, ძლიერი სიგნალების მიმართ (ხმამაღალი ლაპარაკი, მკვეთრი სინათლე) კვლავ მგრძნობიარე რჩება. ასე რომ, ძილს ტვინის მუშაობის შეჩერებას ნამდვილად ვერ დავარქმევთ. აღდგენითი პროცესების პარალელურად იგი ღამითაც განაგრძობს მიღებული ინფორმაციის დამუშავებას და არსებული პრობლემების გადაჭრაზე ფიქრს.
ენდოკრინული სისტემა
შინაგანი სეკრეციის ორგანოების მიერ პროდუცირებული ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების კონცენტრაცია სისხლში მთელი დღე-ღამის განმავლობაში იცვლება. ზოგიერთი ჰორმონის კონცენტრაცია - ძილის ფაზების მიხედვითაც კი. ასე, მაგალითად: სომატოტროპული ჰორმონის კონცენტრაცია სწრაფი ძილის ფაზაში ქვეითდება, ნელი ძილისაში კი საგრძნობლად იზრდება.
მსგავსი ცვლილებანი ახასიათებს ჰორმონ პროლაქტინის კონცენტრაციასაც.
ღამით მოზრდილებში ქვეითდება ფოლიკულამასტიმულირებელი და მალუთეინიზებელი ჰორმონების დონე, მოზარდებს ის ღამის პირველ ნაწილში უქვეითდებათ, შემდეგ კი იმატებს. პუბერტატულ ასაკში დილის 07.00-08.00 საათზე სისხლში ჰორმონთა კონცენტრაცია მაქსიმალურია. მთელი ღამის განმავლობაში დაქვეითებულია ჰიპოფიზის მიერ გამომუშავებულ ჰორმონთა დონე.
ასეთივე ცვლილებას განიცდიან კორტიზოლი და კატექოლამინები.
დაახლოებით 22.00-23.00 საათიდან სისხლში თანდათან მცირდება ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონთა დონეც, თუმცა დილის 06.00 საათიდან თიროქსინის ანუ ტეტრაიოდთირონინის, ტრიიოდთირონინის და თირეოკალციტონინის სინთეზი აქტიურდება და 09.00 საათისთვის ნორმალურ მაჩვენებლებს უბრუნდება.
მუდმივი რჩება ბეტა ენდორფინებისა და ღ-სუბსტანციის დონე. სამაგიეროდ ღამით სისხლში განუწყვეტლივ იზრდება და მაღალ კონცენტრაციას ინარჩუნებს ფარისებრახლო ჯირკვლის ჰორმონი.
ორგანოთა ფუნქციონირების დღეღამურ ბიორიტმში შინაგან ორგანოთა ფუნქციობის მაქსიმალური აქტივობის ცოდნას დიდი თერაპიული მნიშვნელობა აქვს - ის შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს სამკურნალო პრეპარატების დოზების გასაზრდელად ან შესამცირებლად, ვინაიდან ორგანოთა მაქსიმალური ფუნქციობის სტადიაში პრეპარატები მცირე დოზებითაც კი მაქსიმალურად იწოვება, მაშინ როცა მინიმალური ფუნქციონირების სტადიაში მაქსიმალური დოზით მიღებული პრეპარატიც კი შესაძლოა ნაკლებშედეგიანი აღმოჩნდეს.
ჯანმრთელი ადამიანის ბიორიტმი მუდმივია და მხოლოდ გარემოს ცვლილების ან პათოლოგიური პროცესის შემთხვევაში იცვლება. ხშირად ღამის ბიორიტმის ცვლილება ზოგიერთი დაავადების სასიგნალო სიმპტომს წარმოადგენს.