ქვეწარმავლები საქართველოში: მითები და რეალობა
ზოგი სიმართლეა, ზოგი ზღაპარს უფრო ჰგავს, ვიდრე - სიმართლეს. ამ საკითხში უკეთ გარკვევის მიზნით "ოჯახის მკურნალმა" თბილისის ზოოპარკის ეგზოტარიუმის კურატორს, ქვეწარმავლებზე კონტროლის სამსახურის უფროსს ბატონ გურამ წიკლაურს მიმართა.
- ბატონო გურამ, ძირითადად, რა სახეობის ქვეწარმავლებია საქართველოში გავრცელებული?
- საქართველოში გავრცელებულია დაახლოებით ოცდათხუთმეტ სახეობამდე ქვეწარმავალი. მათ სიაში შედის 20-22 სახეობის გველი, დანარჩენი კი სხვადასხვა სახეობის ხვლიკია. საერთოდ, ხვლიკი შხამიანი არ არის. დედამიწის ზურგზე მხოლოდ ორი სახეობის შხამიანი ხვლიკი არსებობს და ისინი ჩრდილოეთ ამერიკაშია გავრცელებული. რაც შეეხება შხამიან გველებს, საქართველოში გავრცელებულია გიურზა. ის ამიერკავკასიაში ყველაზე შხამიანი გველია და რეალურად ყველაზე საშიშიც ადამიანისათვის. შხამიანებს შორის არის აგრეთვე რამდენიმე სახეობის გველგესლა: კავკასიური გველგესლა, ცხვირრქოსანი გველგესლა, ველის გველგესლა და სხვა. მათი შხამი სიძლიერით გიურზასას ჩამოუვარდება და ნაკლებად ტოქსიკურია. არადა, შხამის ტიპი - ჰემოლიზური ("ჰემოს" - სისხლი, "ლიზის" - დაშლა) - ორივეს ერთნაირი აქვს. არსებობს კატისებრი გველიც, რომელსაც შხამიანი კბილები პირის სიღრმეში აქვს განლაგებული და მისი სუსტი სპეციფიკური შხამი მხოლოდ ხვლიკებზე მოქმედებს.
- მიუხედავად იმისა, რომ შეშინებული ადამიანისათვის ძალიან ძნელი იქნება ერთმანეთისგან გაარჩიოს შხამიანი და უშხამო გველი, მაინც მაინტერესებს, რა განსხვავებაა მათ აგებულებაში?
- პანიკაში ჩავარდნილი ადამიანისათვის გველების ერთმანეთისაგან გარჩევა მართლაც ძნელია. თუმცა იმასაც მოგახსენებთ, რომ გველის დანახვისას პანიკა საჭირო არ არის. საკმარისია, ორი ნაბიჯი უკან ფრთხილად გადადგათ, რომ თქვენ ქვეწარმავლისგან უსაფრთხო მანძილზე აღმოჩნდებით. განმასხვავებელ ნიშნებს რაც შეეხება, შხამიან გველებს - გველგესლებს (გიურზაც გველგესლების ოჯახს მიეკუთვნება) შედარებით უფრო გამოკვეთილი სამკუთხედი თავი აქვთ. თუმცა არსებობს უშხამო გველიც - ნაირფეროვანი მცურავი, რომელსაც ასევე სამკუთხა თავი აქვს და ამიტომ შეიძლება ადამიანს ის შხამიანებში აერიოს. არსებობს კიდევ ერთი რეალურად განმასხვავებელი ნიშანი, რომლითაც გაცილებით უფრო ზუსტად შეიძლება გაარჩიო შხამიანი ქვეწარმავალი უშხამოსგან, თუმცა ამ განმასხვავებელი ნიშნის დასანახად მას თვალებში უნდა ჩახედო (იღიმება). მოკლედ, ჩვენთან - საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელებულ ყველა არაშხამიან გველს აქვს მრგვალი გუგა, შხამიანს კი - ვერტიკალური. ეს არის მკვეთრი განსხვავება მათ შორის, მაგრამ ჩვეულებრივი ადამიანისათვის ეს განმასხვავებელი ნიშანი პრაქტიკულად არაფრის მომცემია, რადგან ამ ყველაფრის დასანახად ქვეწარმავალი უნდა დაიჭირო და თვალებში ჩახედო. განსხვავება კბენის შემთხვევაშიც შეიძლება. თუ ნაკბენის ადგილზე ორ ნაჩხვლეტს ხედავთ, მაშინ ეს შხამიანი გველის ნაკბენია, მაგრამ, თუ ნაკბენი ნახევარწრედ არის განლაგებული და კბენის ადგილზე ჩანს რამდენიმე - ექვსი, რვა, ათი და ა. შ. ნაჩხვლეტი, როგორც წესი, ეს უშხამო გველის ნამოქმედარია.
- მაინტერესებს, წელს რა მონაცემები გაქვთ, შეიმჩნევა თუ არა გველების რაოდენობის ზრდა?
- ყოველ წელს სიტუაცია ერთი და იგივეა - სითბოს დადგომასთან ერთად პანიკა იწყება. გაზაფხულის ბოლოს, ზაფხულის დასაწყისში, როცა ადამიანის გველთან კონტაქტის შემთხვევები მატულობს, ვრცელდება ხმები, რომ ქვეწარმავლების რაოდენობამ მოიმატა. სინამდვილეში წლების განმავლობაში სიტუაცია თითქმის ერთნაირია. წელს ივნისი საკმაოდ რთული იყო, - ქალაქში ასი გამოძახება გვქონდა და ორმოცზე მეტი გველი დავიჭირეთ. როგორც წესი, ნაკლებია, მაგრამ მე ამას იმას ვაბრალებ, რომ წელს ძალიან გრილი და, შეიძლება ითქვას, ცივი გაზაფხული იყო. სწრაფი დათბობის გამო ყველა ქვეწარმავალი ერთდროულად გამოვიდა და მათი სიმრავლე უფრო შესამჩნევი გახდა. ივლისში კი მხოლოდ ორმოცდაათამდე გამოძახება გვქონდა.
- ძალიან დიდი ხანია, საზოგადოებაში გავრცელებულია აზრი, რომ კახეთში არსებული გველთსაშენი გაუქმდა თუ დაინგრა და გველები გამოუშვეს თუ გამოექცათ... რა შეგიძლიათ ამის შესახებ უთხრათ საზოგადოებას?
- დასამშვიდებლად ერთ რამეს მოგახსენებთ, ყველა გველთსაშენი, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობდა, ან ჩემი იყო, ან იქ ვმუშაობდი, ასე რომ ყველა მათგანის ისტორია თავიდან ბოლომდე ზუსტად ვიცი. ზღაპარია, როცა ამბობენ, რომ ვიღაცას საიდანღაც გველები გაექცა ან რომ სპეციალურად გამოუშვეს. მოგონილია ის ამბავიც, თითქოს თურქეთიდან თუ რომელიღაც სხვა ქვეყნიდან ტრაილერებით შემოჰყავდათ გველები და ალაგ-ალაგ უშვებდნენ. ეს ისტორიები სინამდვილეს არ შეესაბამება.
- რა პროფილაქტიკურ საშუალებებს უნდა მიმართოს ადამიანმა, რომ თავიდან აიცილოს ქვეწარმავლებთან შეხვედრა?
- იმ მომენტიდან, როცა ადამიანი გველს დაინახავს, ეს უკანასკნელი არანაირ საფრთხეს აღარ წარმოადგენს მისთვის. დაინახე ქვეწარმავალი? ორი ნაბიჯი უკან გადადგი და ისიც თავის გზაზე მშვიდობიანად წავა და შენც. არც ერთი გველი არ ერჩის ადამიანს, პირიქით, ერიდება, ცდილობს, რომ დაემალოს მას. გიურზა აგრესიულია? არა, ბატონო. ახლოს თუ მიხვედი... იცით, ნებისმიერ გველს აქვს ე. წ. უსაფრთხოების მანძილი. თუ ახლოს მიხვალ და ამ ზღვარს გადაკვეთ, ის თვლის, რომ შენ ესხმი თავს და ამიტომ თავს იცავს. საერთოდ, მერწმუნეთ, არც გიურზა და არც ერთი სხვა გველი აგრესიული არ არის და ადამიანს არ დასდევს. უსაფრთხოების მეორე და ერთ-ერთი ყველაზე აუცილებელი ზომაა სოფლებში, აგარაკებზე, ნაკვეთებზე ბალახის გათიბვა. ზაფხულში მაღალი ბალახი გველების თავშესაფარია. არ აქვს მნიშვნელობა, მაღალი ბალახი სოფელში იქნება თუ ვაკესა და საბურთალოზე. ამიტომ კორპუსების ეზოებში, მიმდებარე ტერიტორიაზე აუცილებელია ბალახის გათიბვა. სადაც მღრღნელები ჩნდება, იქ ადრე თუ გვიან აუცილებლად გაჩნდება გველიც. ამიტომ აუცილებელია სისუფთავის დაცვა, ნაგვის ბუნკერების დროული დაცლა, მღრღნელებთან ბრძოლა...
- თბილისის რომელ უბანში აქვს ადამიანს ქვეწარმავლებთან შეხვედრის უფრო მეტი შანსი?
- ქვეწარმავალთან შეხვედრის უფრო მეტი შანსი აქვთ: ნუცუბიძის პლატოს, ვარკეთილის, გლდანის, ვაზისუბნის, ვაკის ზედა მხარის (მთისპირა) ქუჩების მოსახლეობას. პრინციპში, ნებისმიერ ადგილას შეიძლება გამოჩნდეს გველი, მაგრამ თბილისში შხამიანი გველის გამოჩენა პრაქტიკულად გამორიცხულია, გარდა ერთი უბნისა - ეს გახლავთ ორთაჭალის ბოლო, იქ, სადაც თბილისი მთავრდება. ეს ტერიტორია კრწანისიდან იწყება და აღმოსავლეთისკენ, რუსთავისკენ და კიდევ უფრო იქით გრძელდება. ეს გიურზას საბინადრო ადგილებია. ეს ქვეწარმავალი, გარდა ჩამოთვლილისა, კახეთსა და ქვემო ქართლშიც არის გავრცელებული.
- ალბათ, საქართველოს სხვა ტერიტორიებზე არსებულ მდგომარეობაზეც ფლობთ ინფორმაციას...
- დასავლეთ საქართველოში შხამიანი ჯიშებიდან კავკასიური გველგესლა შეიძლება შეგხვდეთ ბათუმის მიმდებარე ტერიტორიაზე, ფოთში და საერთოდ, კოლხეთის დაბლობის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე. მთაში (განსაკუთრებით, რაჭაში) კი გვხვდება ველის გველგესლა. მართალია, ის დიდ საშიშროებას არ წარმოადგენს ადამიანისათვის, თუმცა ეს მაინც შხამიანი გველია და მისი ნაკბენი არც სასიამოვნოა და არც სასურველი. სხვა (უშხამო) გველებიდან გავრცელებულია ორი სახეობის ანკარა, რამდენიმე სახეობის მცურავი, კატისებრი გველი და სხვა.
- როგორ, რა დროს, სად და ვის უნდა მიმართოს ქვეწარმავლისგან დაზარალებულმა ადამიანმა? სხვათა შორის, არსებობს ინფორმაცია, რომ ბოლო პერიოდში საქართველოში ანტიგიურზინი საერთოდ არ იყო... კახეთში იყო შხამიანი გველის ნაკბენისგან ადამიანის გარდაცვალების შემთხვევა. ამ საკითხის შესახებაც გთხოვთ, გააკეთოთ კომენტარი.
- შხამიანი გველის ნაკბენის შემთხვევაში, როგორც წესი, 3-5 წუთი საკმარისია იმისათვის, რომ ნაკბენის ადგილზე დაიწყოს შეშუპება და ძლიერი ტკივილი. თუ ამ ორ სიმპტომს არ გრძნობთ, მაშინ დამშვიდდით, ეს ადგილი ჩამოიბანეთ, სუფთა ბინტით შეიხვიეთ და ექიმთან ყოველგვარი შეშფოთების გარეშე მიბრძანდით, მხოლოდ აუცილებლად გაიარეთ მისი კონსულტაცია, რადგან ზოგიერთ ადამიანს შეიძლება გველის ნერწყვზეც კი ჰქონდეს ალერგია. ექიმთან მისვლამდე შეიძლება ალერგიის საწინააღმდეგო პრეპარატების მიღებაც. შხამიანი გველის კბენის შემთხვევაში სასწრაფოდ უნდა მიხვიდეთ უახლოეს სამედიცინო დაწესებულებამდე. თბილისში, რაც მე ვიცი, არსებობს ორი განყოფილება, რესპუბლიკურ საავადმყოფოში და ე. წ. მიხაილოვის საავადმყოფოში. ანტიგიურზინიც აქვთ. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ნაკბენი ადგილის გაჭრა, ასე ვთქვათ, სისხლის წამოსვლის მიზნით ან ლახტის დადება ნაკბენის ზემოთ. ხალხში არსებობს მითი, თითქოს ალკოჰოლი შხამის მოქმედებას ანეიტრალებს. ეს სიმართლეს არ შეესაბამება. პირიქით, ალკოჰოლის მიღებამ შეიძლება უფრო დაამძიმოს მდგომარეობა. აი, ბევრი სითხის - წყლის, ჩაის და სხვა - მიღება კი სასურველიცაა. ნაკბენიდან შხამის ამოწოვას რაც შეეხება, მინდა, ერთი შემთხვევა გავიხსენო: გარკვეული ხნის წინ აფრიკულმა ძალზე შხამიანმა გველმა მიკბინა და მაშინ ძალიან ბევრი შხამი ამოვწოვე. ვთვლი, რომ ამან მიშველა. ზუსტად ვიცოდი, რომ პირის ღრუში არანაირი დაზიანება, არანაირი გაფუჭებული კბილი, არავითარი სისხლდენა არ მქონია. მაპატიეთ, მაგრამ ახლა ნახევარ თბილისს პაროდონტოზი და სისხლდენა აქვს, ღმერთმა ნუ ქნას, რომ ასეთმა ადამიანმა შხამი ამოწოვოს, - შეიძლება ექიმთან მისვლაც ვერ მოასწროს. ამიტომ ასეთ რჩევას მე ვერავის მივცემ...
- და მაინც, თუ ადამიანი ტყეში ან მთაშია, არ აქვს შხამსაწინააღმდეგო საშუალება, როგორ უნდა მოიქცეს?
- მთაში გიურზას ვერ შეხვდებით, ხოლო იქ, სადაც გიურზა შეიძლება შეხვდეს ადამიანს, ამ უკანასკნელს ყოველთვის აქვს ოთხი, ხუთი, ათი საათიც, რომ საავადმყოფომდე მივიდეს. სადაც არ უნდა იყოთ, ვთქვათ, კახეთში, 2-3 საათში ჩამოაღწევთ თბილისამდე.
- ნათქვამიდან გამომდინარე, მაქსიმალური დრო ადამიანს ათი საათი აქვს?
- სხვათა შორის, მართალია, ძალიან საშიშია, მაგრამ გიურზას ნაკბენი ყოველთვის არ ნიშნავს ადამიანის აუცილებელ სიკვდილს. კბენის შემთხვევაში, იმისათვის, რომ ექიმამდე მიაღწიოს, ადამიანს აქვს რამდენიმე საათი; თუ, რა თქმა უნდა, ელვისებური ალერგიული რეაქცია არ განვითარდა. როგორც წესი, კბენა კიდურზე - ან ხელზე, ან ფეხზე - ხდება. წესით, ადამიანმა რაც შეიძლება ნაკლებად უნდა ამოძრაოს დაზიანებული კიდური; უკეთესია, თუ კიდურის იმობილიზაცია მოხდება (თუნდაც თვითნაკეთი არტაშნებით) ისევე, როგორც მოტეხილობის შემთხვევაში. სჯობს, დაზარალებული ახლომდგომ მანქანამდეც კი ხელით გადავიყვანოთ. აი, ეს გახლავთ პირველი დახმარების წესები გველის ნაკბენის შემთხვევაში.
- ბატონო გურამ, იქნებ, სხვა ქვეწარმავლების, თუნდაც ხვლიკების შესახებ, მიაწოდოთ ინფორმაცია ჩვენს მკითხველს.
- თბილისში გავრცელებულია ე. წ. კასპიური გეკონი. მას პრაქტიკულად ყველგან შეხვდებით. მართლაც ხშირად წუხდება მისგან ადამიანი, რადგან, როგორც წესი, ის საცხოვრებელი კორპუსის კედლებზე, სახურავებზე, სახლის სხვენში ცხოვრობს. იქ ზამთრობენ, იქ მრავლდებიან და ხშირად სახლშიც შემოდიან. მინდა ყველა დავაჯერო, რომ ეს ძალიან სასარგებლო ცხოველია. მაგალითისთვის გეტყვით, რომ წყნეთში სახლი მაქვს და სხვადასხვა ადგილზე დაჭერილი გეკონი იქ მიმყავს. კედლებზე, სახურავზე ვუშვებ. მათი რაოდენობა, დაახლოებით, ორმოცდაათიდან ასამდე იქნება. ისინი ბუზებით და კოღოებით იკვებებიან, სწორედ ამიტომ ჩემს სახლში სხვასთან შედარებით ამ მწერების ნაკლებობაა. ყველას ვურჩევ, რომ გაუფრთხილდნენ და გაამრავლონ გეკონები. არსებობს გველისმსგავსი ხვლიკი, რომელსაც ფეხები არ აქვს და გველხოკერას ან ძლოკვს უწოდებენ. ამ საწყალს კბილებიც არ აქვს და აბსოლუტურად უვნებელია ადამიანისათვის. ფეხსახსრიანებიდან ერთადერთი მორიელი წარმოადგენს ადამიანისათვის საფრთხეს.
მართალია, ის შხამიანია, მაგრამ მისი ნაკბენი, თუ ადამიანს მის შხამზე ალერგია არ აქვს, ძლიერი ტკივილის და შეშუპების მეტს არაფერს იწვევს. თუმცა კბენის შემთხვევაში სხვა გართულებების თავიდან ასაცილებლად ექიმთან ვიზიტი აუცილებელია. მინდა, ყველა ადამიანს ერთი რამ ვთხოვო: მართალია, გველი არავის უყვარს და უფრო მეტიც, მისი დანახვა ზიზღს გვრის, მაგრამ მას მოფრთხილება სჭირდება. ნუ მოკლავთ მას. საქართველოში, სტატისტიკის მიხედვით, გველის მიერ ადამიანის დაკბენის 2-3 შემთხვევა ხდება წელიწადში, ხოლო სამ-ოთხ წელიწადში იღუპება ერთი ადამიანი. შეადარეთ ეს რიცხვი ავარიებით დაღუპულთა რაოდენობას... თანაც, ვთქვათ, მთელ კახეთში გაწყდა გიურზა. მაშინ კახელმა გლეხმა უნდა დაივიწყოს ყველანაირი მოსავალი: ყურძნისაც, მარცვლეულისაც და სხვა. ყველაფერს ვირთხა, თაგვი, ზაზუნა და სხვა მსგავსი ცხოველები გაანადგურებენ. ბუნება გენიოსია, ის თავად არეგულირებს ყველაფერს. დაბოლოს, 33-20-08 - ეს ჩვენი სამსახურის ცხელი ხაზის ნომერი გახლავთ. დილის ცხრა საათიდან საღამოს ცხრა საათამდე ყოველდღე ვმორიგეობთ. არსებობს ორი მობილური ჯგუფი, რომლებიც გამოძახებაზე დადიან. კიდევ ერთი რამ მინდა ვთქვა: თუ გველი დაინახეთ, არ დაუწყოთ ქვების ან ჯოხების სროლა. სჯობს, შორიდან დააკვირდეთ, რა მიმართულებით წავა ან სად მიიმალება. ამ სეზონურ სამსახურს, რომელიც მაისიდან ოქტომბრის ბოლომდე მოქმედებს, თბილისის მერია აფინანსებს.