თინათინ გოცაძე

.

• არარსებულის ტკივილი

ამოკვეთილი ორგანოს (თქვენს შემთხვევაში - საშვილოსნოს) შეგრძნება და ტკივილი ფანტომური ტკივილის სახეს წარმოადგენს. ამპუტირებული (მოკვეთილი) კიდურების ფანტომური ტკივილი პირველად 1552 წელს ამბრუაზ პარემ აღწერა, თუმცა ამ ფენომენის განმაპირობებელი მექანიზმები სრულყოფილად დღესაც არ არის შესწავლილი. არადა, ფანტომური ტკივილი საკმაოდ ხშირია. 1983-1985 წლების გამოკვლევებით ჯენსენმა და კრებსმა აჩვენეს, რომ ამპუტირებულ პაციენტთა 72 პროცენტს ფანტომური ტკივილი ოპერაციიდან რამდენიმე დღეში ეწყებოდა. 6 თვის შემდეგ მას უჩიოდა ოპერირებულთა 65%, 2 წლის შემდეგ კი - 60%.

• როგორი შეგრძნებაა ფანტომური ტკივილი

ფაქტობრივად, ფანტომური ტკივილი არის უსიამოვნო შეგრძნება, ზოგ შემთხვევაში - მწვავე, აუტანელი ტკივილი, რომელიც აღიქმება უკვე არარსებული (მოკვეთილი) კიდურის ან ამოკვეთილი ორგანოს რომელიმე უბანზე, ესე იგი იქ, სადაც ოდესღაც მოქმედი ორგანო იყო. ასეთ პაციენტებს ეჩვენებათ, რომ თითები, მტევანი თუ სხვა, დიდი ხნის წინ მოკვეთილი ორგანო შეიგრძნობს გარე სამყაროში მომხდარ ცვლილებებს. მაგალითად, საწოლთან დაკავშირებულ უხერხულობას, ცუდად დახურულ საბანს ან სახვევის მოცილებას. ასეთი შეგრძნება ტვირთავს ადამიანის ფსიქიკას. თუმცაღა პაციენტს კარგად აქვს გაცნობიერებული, რომ ეს მხოლოდ ილუზიაა, იგი მაინც ვერ თრგუნავს ტკივილის შეგრძნებას. ერთი შეხედვით, ეს ფენომენი ძნელად გასაცნობიერებელია, მაგრამ არსებული ჰიპოთეზა მისი ნეიროფი-ზიოლოგიური საფუძვლის შესახებ სინამდვილესთან ახლოს უნდა იყოს.

• ნეიროფიზიოლოგიური მექანიზმი

ფანტომური ტკივილის ნეიროფიზიოლოგიური მექანიზმის არსი შესაძლოა იმაში მდგომარეობდეს, რომ კიდურის ამპუტაციისას დემარკაციული ანუ დაზიანების პოტენციალების აღძვრის გამო გრძელდება ცენტრალური სტრუქტურებისკენ ნერვული იმპულსების გატარება, ამიტომ ტკივილის შეგრძნება მოკვეთილი კიდურის სწორედ იმ ნაწილზე პროეცირდება, საიდანაც ნორმაში სათავეს იღებდა ტკივილის იმპულსაციის გამტარი მგრძნობიარე ნერვული ბოჭკოები. დღეს მორფოლოგებისა და ფიზიოლოგების მიერ კარგად არის შესწავლილი ორგანიზმის პერიფერიულ და შინაგან ორგანოებში სპეციალიზებული წარმონაქმნების (რეცეპტორების) არსებობა, რომელთა საშუალებით ხდება სხვადასხვა მოდალობის გამღიზიანებელთა ზემოქმედების მიმღებლობა.

• ფანტომურ ტკივილს შემდეგი თავისებურებები ახასიათებს:

1. ტკივილი გრძელდება დაზიანებულ ქსოვილთა შეხორცების შემდეგ.
2. ტრიგერული ზონები შესაძლოა ვრცელდებოდეს სხეულის ჯანმრთელ უბნებზე. სხეულის რომელიმე ნაწილში შეხება ზოგჯერ ბიძგს აძლევს ფანტომური ტკივილის შეტევას.
3. ტკივილის ხანგრძლივი დროით შემსუბუქება შესაძლოა მიღწეულ იქნეს სომატური იმპულსაციის დაქვეითებით. ამისთვის არსებობს მკურნალობის ისეთი მეთოდები, როგორიც არის საანესთეზიო საშუალებების შეყვანა სხეულის მგრძნობიარე უბნებსა და ნერვული წნულების არეში. ამ ტიპის ბლოკადებმა შესაძლოა ტკივილი დღეების, კვირებისა და თვეების განმავლობაშიც კი შეაჩეროს, თუმცა ეფექტი უმეტესად მცირე ხანს (რამდენიმე საათს) გასტანს.
4. ფანტომური ტკივილის შემსუბუქებას ხშირად სენსორული იმპულსაციის გაძლიერება განაპირობებს. მაგალითად, ჰიპერტონული (სისხლის ოსმოსურ წნევაზე მაღალი ოსმოსური წნევის მქონე) ხსნარის შეყვანა შესაბამის უბნებში თავდაპირველად რამდენადმე აძლიერებს ტკივილს (ტკივილი გრძელდება 10-15 წუთს და ვრცელდება ფანტომური კიდურისკენ ან ორგანოსკენ), შემდეგ კი დიდი ხნით აქრობს. ტკივილს ამსუბუქებს აგრეთვე შესაბამისი უბნის კუნთების ვიბრაციული ან ელექტრული სტიმულაცია. პაციენტებს, რომლებსაც ქრონიკულად ტანჯავთ მეტისმეტად მწველი ტკივილები, ზოგჯერ ელექტროდებს (პერიოდული სტიმულაციისთვის) ზურგის ტვინის შესაბამის უბნებზე ამაგრებენ.
5. ტკივილის შეგრძნება ხშირად დეპრესიული დარღვევების, ქრონიკული თავის ტკივილის თანხლებით მიმდინარეობს.

ჩვენი მკითხველის პრობლემა, როგორც ჩანს, სწორედ ფანტომური ტკივილია. ამოკვეთილი საშვილოსნოს კედლის ტკივილს დილაობით მთელი ღამის განმავლობაში გადავსებული შარდის ბუშტის მიერ მიმდებარე უბნის რეცეპტორების (მგრძნობიარე წარმონაქმნების) გაღიზიანება და უსიამოვნო შეგრძნების ირადიაცია უნდა განაპირობებდეს. დაუკვირდით იმასაც, ჩათბუნება იწვევს (ან აძლიერებს) ტკივილს თუ, პირიქით, შემცივნება (შედარებით გრილად ძილი). მაქსიმალურად შეზღუდეთ ძილის წინ სითხეების მიღება, რათა თავიდან აიცილოთ დილისთვის შარდის ბუშტის გადავსება. სისტემატურად ჩაიტარეთ წელისა და მენჯის ღრუს ორგანოთა გაკაჟებისთვის განკუთვნილი ვარჯიშები. აუტანელი ტკივილების შემთხვევაში აუცილებლად მიმართეთ სპეციალისტს.