ანტიდეპრესანტები - მედიკამენტური უსაფრთხოება
როგორ მოქმედებს ანტიდეპრესანტები
ადამიანის თავის ტვინი შეიცავს უამრავ ნერვულ უჯრედს - ნეირონს, რომელთა შორისაც არსებობს კავშირი, თუმცა ისინი ერთმანეთს უშუალოდ არ ეხება. ყოველ ორ ნერვულ დაბოლოებას შორის მოთავსებულია სივრცე, ნაპრალი, რომელსაც სინაფსს უწოდებენ. ნეირონებს შორის ინფორმაციის გაცვლისას სინაფსში გაივლის ნერვულ-ელექტრული იმპულსი, რომლის მოქმედების შედეგადაც სინაფსურ ნაპრალში გამოიყოფა ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერება - მედიატორი. სწორედ ამ ბიოქიმიური შუამავლის საშუალებით გადასცემს ერთი ნეირონი მეორეს საჭირო ინფორმაციას.
დეპრესიის დროს თავის ტვინში სწორედ ამ მედიატორთა ოდენობა და კონცენტრაცია მცირდება. ისინი სინაფსურ ნაპრალში გაცილებით ნაკლებ ხანს ყოვნდება, რაც აფერხებს ინფორმაციის დროულ და ხარისხიან გადაცემას, მთლიანობაში კი ცენტრალური ნერვული სისტემის, როგორც უმაღლესი მაკონტროლებელი ორგანოს, გავლენას მთელ ორგანიზმზე. დღეისთვის ადამიანის ტვინის დაახლოებით 30 მედიატორია ცნობილი, დეპრესიასთან უშუალო კავშირი კი სამ მათგანს: ნორადრენალინს, სეროტონინსა და დოფამინს - აქვს. ანტიდეპრესანტები არეგულირებენ სინაფსში მედიატორის როგორც ოდენობა-კონცენტრაციას, ისე სათანადო ადგილას და სათანადო ხნის განმავლობაში მათი დაყოვნების დროს, რაც დეპრესიის გამო დარღვეულია. თანამედროვე ანტიდეპრესანტები თავის ტვინში მიმდინარე ბიოქიმიურ პროცესებზე მოქმედების ხასიათის მიხედვით სამ ძირითად ჯგუფად იყოფა, თუმცა არსებობს ისეთი წამლებიც, რომლებიც არც ერთ მათგანს არ მიეკუთვნება და ანტიდეპრესანტთა ცალკე ჯგუფს წარმოადგენს.
I - ტრიციკლური ანტიდეპრესანტები
ამიტრიპტილინი, დეზიპრამინი, იმიპრამინი, ნორტრიპტილინი ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების ყველაზე დამახასიათებელი და გავრცელებული გვერდითი ეფექტებია პირის სიმშრალე, მხედველობის სიმახვილის დაქვეითება, დიარეა, მტკივნეული შარდვა, გლაუკომის გამწვავება, აზროვნებითი პროცესების დარღვევა და სწრაფი დაღლა. ეს პრეპარატები ასევე მოქმედებს გულის რიტმსა და სისხლის წნევაზე.
II - მონოამინოქსიდაზის ინჰიბიტორები
იზოკარბოქსადი, ფენელზინი, ტრანილციპრომინი, მოკლობემიდი (აურორიქსი) ეს პრეპარატები მძიმე გვერდითი ეფექტების სიმრავლის გამო შედარებით ნაკლებად არის გავრცელებული. ამ ეფექტებს შორის აღსანიშნავია სისუსტე, თავბრუხვევა, თავის ტკივილი და ტრემორი. დიდი სიფრთხილეა საჭირო ამ ჯგუფის ანტიდეპრესანტებისა და გრიპის, გაციების საწინააღმდეგო ზოგიერთი წამლის ერთდროული მიღებისას. გარდა ამისა, მონოამინოქსიდაზის ინჰიბიტორების მიღებისას პაციენტს ეკრძალება ზოგიერთი პროდუქტი - ყველი, არაჟანი, შებოლილი ხორცი და თევზი, მარინადი, პარკოსნები, წითელი ღვინო, ლუდი, მწიფე ლეღვი. ყოველივე ამის გამო ამ პრეპარატებს უფრო და უფრო იშვიათად უნიშნავენ, თანაც განსაკუთრებული სიფრთხილით.
III - სეროტონინის უკუშთანთქმის სელექციური ინჰიბიტორები
ციტალოპრამი, ესკიტალოპრამი, ფლუოქსეტინი (პროზაკი), პაროქსეტინი (პაქსილი), სერტრალინი (ზოლოფტი) ამ ჯგუფის პრეპარატებს დანარჩენებთან შედარებით ნაკლებად გამოხატული გვერდითი ეფექტები ახასიათებს. მათი მიღებისას პაციენტები უმეტესად უჩივიან პირის სიმშრალეს, ღებინებას, მომატებულ აგზნებადობას, უძილობას, სექსუალურ მოშლილობას, თავის ტკივილს, თუმცა ეს მოვლენები პრეპარატის მიღებიდან რამდენიმე დღეში მცირდება, მერე კი ქრება. საზოგადოდ, ანტიდეპრესიულ პრეპარატთა ყველაზე გავრცელებული გვერდითი ეფექტებია ძილიანობა, პირის სიმშრალე, თავბრუხვევა, თავის ტკივილი, კანკალი, შემცივნება, ოფლიანობა, შარდის შეკავება და ყაბზობა. ეს მოვლენები იმაზე მიგვანიშნებს, რომ პრეპარატი მოქმედებს. მართებულად დანიშნული თერაპიისას გვერდითი ეფექტები მკურნალობის კურსის დაწყებიდან რამდენიმე დღეში, მაქსიმუმ რამდენიმე კვირაში ქრება. თუ მათი ინტენსივობა შემცირების ნაცვლად იმატებს, აუცილებლად უნდა მიმართოთ ექიმს, რათა ის პრეპარატი, რომლის მიმართაც თქვენი ორგანიზმი მომეტებულ მგრძნობელობას ამჟღავნებს, დროულად შეიცვალოს შედარებით ნაკლები რეაქტიულობის მქონე ანალოგით.
IV - სხვა სახის ანტიდეპრესანტები
სეროტონინისა და ნორეპინეფრინის უკუშთანთქმის ინჰიბიტორები: ვენლაფაქსინი, დულოქსეტინი
მათი ყველაზე გავრცელებული გვერდითი ეფექტებია ღებინება, უმადობა, შფოთვა, თავის ტკივილი, უძილობა და სწრაფი დაღლა, გამორიცხული არ არის პირის სიმშრალე, დიარეა, წონის დაკლება, სექსუალური მოშლილობანი, გულისცემის აჩქარება და სისხლში ქოლესტერინის დონის მომატება.
ნორეპინეფრინისა და დოფამინის უკუშთანთქმის ინჰიბიტორები: ბუპროპიონი განსაკუთრებით დამახასიათებელია შფოთვა, ღებინება, თავის ტკივილი, უმადობა და უძილობა. გამორიცხული არ არის არტერიული წნევის მატება. უკუშთანთქმის ინჰიბიტორები და რეცეპტორთა ბლოკატორები კომბი-ნირებულად: ტრაზოდონი, ნეფაზოდონი, მაპროტილინი, მიტრაზპინი მათ ახასიათებთ ძილიანობა, პირის სიმშრალე, ღებინება და თავბრუხვევა, ამასთანავე, ნეფაზოდონი აკრძალულია დაავადებული თირკმელების მქონეთათვის, მაპროტილინის მიღება კი ეპილეფსიით დაავადებულებისთვის არ შეიძლება.
ანტიდეპრესიულ თერაპიასთან დაკავშირებული პრობლემები
ანტიდეპრესიული თერაპიის მიმართ მოსახლეობას არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება აქვს. ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ანტიდეპრესანტები ძლიერ საშიში და მავნებელია, რომ მათ შეიძლება მთლად გაგაგიჟონ, რომ მიჩვევა ახასიათებთ და ა.შ. საზოგადოება განსაკუთრებით რამდენიმე პრობლემით ინტერესდება.
პრობლემა I. სამწუხაროდ, ჩვენში დღემდე ბატონობს აზრი, რომ დეპრესია მხოლოდ სუსტი ნებისყოფის, დაბნეული და გონებაგაფანტული ადამიანების ხვედრია, რასაც ძლიერმოქმედი ანტიდეპრესიული პრეპარატებით მკურნალობა ყოველთვის არ სჭირდება. საზოგადოების მხოლოდ მცირე ნაწილს თუ ესმის, რომ ის ისეთივე დაავადებაა, როგორიც, მაგალითად, ართრიტი, რომელიც შეიძლება ყველას დაემართოს და რომელსაც აუცილებლად სჭირდება მკურნალობა. შესაძლოა, ანტიდეპრესიული თერაპია ყოველთვის პაციენტის გამოჯანმრთელებით არ დასრულდეს, მაგრამ ნებისმიერ შემთხვევაში ის ამცირებს ადამიანის სულიერ და ფიზიკურ ტანჯვას.
პრობლემა II. ბევრს განსაკუთრებით წამალზე დამოკიდებულების ეშინია. შესაძლებელია თუ არა, ანტიდეპრესიულ პრეპარატებს ადამიანი ისე მიეჩვიოს, რომ მათ გარეშე ვეღარ გაძლოს? ამ კითხვაზე სპეციალისტთა პასუხი ერთმნიშვნელოვანია: პრეპარატები, რომლებიც დღესდღეობით გამოიყენება დეპრესიული მდგომარეობის სამკურნალოდ, არ იწვევს მიჩვევას და დამოკიდებულებას. ისინი უბრალოდ ეხმარება ორგანიზმს იმ მექანიზმების აღდგენაში, რომლებიც პათოლოგიური პროცესის გამო დარღვეულია. პრეპარატებზე მიჩვევის საკითხი განსაკუთრებით იმ ადამიანებს აინტერესებთ, ვისი საქმიანობაც შემოქმედებით აზროვნებას უკავშირდება. მათთვის ასევე მნიშვნელოვანია, ხომ არ არღვევს პრეპარატები ტვინში მიმდინარე იმ პროცესებს, რომლებიც შემოქმედებით უნარს განსაზღვრავს.
დეპრესია, უპირველეს ყოვლისა, ნეგატიურ გავლენას სწორედ შემოქმედებით უნარზე ახდენს. ანტიდეპრესანტები კი აღადგენს ადამიანის დაზიანებულ შინაგან სამყაროს და მას შემოქმედებით აზროვნებას უბრუნებს.
პრობლემა III პრეპარატების სწორი შერჩევაა. თერაპიის პირველი კურსის შემდეგ თავს უკეთ პაციენტების მხოლოდ ნახევარი გრძნობს, მაგრამ ამან არ შეგაშინოთ - თერაპიული კურსის პირველ ნაწილს ტყუილად როდი უწოდებენ "სინჯებისა და ცდების პერიოდს". ყველა ადამიანი ინდივიდია, ამიტომ შესაძლოა, ეფექტი მალე ვერ იგრძნოთ. ისე კი, გახსოვდეთ, სწორად შერჩეულმა პრეპარატმა დადებითი ეფექტი 2-3 კვირაში უნდა გამოავლინოს, თუმცა ზოგჯერ პოზიტიური ძვრები ერთი კვირის შემდეგაც ხდება შესამჩნევი.
აქტუალური კითხვები
რამდენ ხანს გრძელდება ანტიდეპრესიული თერაპია?
ჩვეულებრივ, ანტიდეპრესიული თერაპია 4-6 თვეს გრძელდება, მძიმე შემთხვევებში კი ექიმები პაციენტებს წამლების უფრო მეტხანს სმას ურჩევენ.
აშკარა თერაპიული ეფექტი 4-6 კვირის შემდეგ ვლინდება, თუმცა დეპრესიის სიმპტომთა სრული გაქრობის შემთხვევაშიც კი აუცილებელია მკურნალობის კურსის ბოლომდე მიყვანა, რაც ხელს უწყობს მკურნალობით მიღწეული ეფექტის გამყარებას და აბრკოლებს დეპრესიული მდგომარეობის განმეორებას.
არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება წამლის დოზისა და მიღების სქემის შეცვლა!
დასაშვებია თუ არა ანტიდეპრესანტების მიღება სხვა წამლებთან ერთად?
ანტიდეპრესანტები ძლიერ ურთიერთქმედებს სხვა პრეპარატებთან, ამიტომ ვიდრე მათ მიიღებდეთ, აუცილებლად გააცანით ექიმს ყველა იმ წამლის სია, რომლებსაც სვამთ, თუნდაც ეს უვნებელი მცენარეული საშუალებები იყოს.
მკურნალობის დაწყებამდე აუცილებლად იკითხეთ იმ გართულებების შესახებ, რომლებმაც შესაძლოა თერაპიის პროცესში იჩინოს თავი.
გაითვალისწინეთ:
ბევრი ანტიდეპრესანტი ადამიანზე დამამშვიდებლად მოქმედებს, იწვევს ძილიანობასა და მოთენთვას. აუცილებლად უნდა დაადგინოთ, როგორ რეაგირებთ ამ თუ იმ წამალზე, ამიტომ მკურნალობის პირველ დღეებში დარჩით შინ, ნუ მიუჯდებით საჭეს, ნურც ავტომატურ მოწყობილობებსა და ტექნიკურ აგრეგატებს მიუახლოვდებით.
თუ გაქვთ გლაუკომა, შარდის შეკავება ან გულ-სისხლძარღვოვანი დაავადება, ექიმს დანიშნულების მიღებამდე აცნობეთ.
ანტიდეპრესიული პრეპარატები აძლიერებს ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე ალკოჰოლის ზემოქმედე-ბას, ამიტომ აუცილებლად ჰკითხეთ მკურნალ ექიმს, შეიძლება თუ არა ალკოჰოლის მიღება და თუ შეიძლება, რამდენის.
დიდი სიფრთხილე და წინდახედულებაა საჭირო ანტიდეპრესიული პრეპარატების დანიშვნისას ორსულებსა და მეძუძურ დედებში. უმჯობესია, ამ პერიოდში ქალმა საერთოდ შეიკავოს თავი ანტიდეპრესიული მედიკამენტების მიღებისგან.