ანტიბიოტიკები
ამ სამკურნალო პრეპარატებს ბაქტერიებით გამოწვეული ანთებითი პროცესების სამკურნალოდ იყენებენ.
პირველი ანტიბიოტიკები პენიცილინი და სტრეპტომიცინი გახლდათ. დღეისთვის სხვადასხვა მოქმედების 10000-ამდე ანტიბიოტიკია ცნობილი, რომელთაგან მედიცინაში 3000 გამოიყენება. ანტიბიოტიკებმა მილიონობით ადამიანი გარდაუვალი სიკვდილისგან იხსნა, მაგრამ ბოლო წლებში ხალხმა მათი გაუმართლებელი და უსაფუძვლო გამოყენება დაიწყო, რამაც სხვა პათოლოგიებს დაუდო სათავე. რას წარმოადგენს ანტიბიოტიკები და როგორ უნდა ჩატარდეს ანტიმიკრობული თერაპია ისე, რომ მხოლოდ სარგებლობა მოგვიტანოს, ამაზე ექიმი-ლაბორანტი თეა აღნიაშვილი გვესაუბრება.
- ქალბატონო თეა, რა მექანიზმით მოქმედებენ ანტიბიოტიკები ბაქტერიულ მიკროორგანიზმებზე?
- ანტიბიოტიკები არღვევენ დაავადების გამომწვევი ორგანიზმის უჯრედულ კედელს, უჯრედის მემბრანებს სრულფასოვან ფუნქციობაში უშლიან ხელს, რის შედეგადაც ირღვევა უჯრედში საკვებ ნივთიერებათა ტრანსპორტი და მისი ნორმალური მუშაობა. გარდა ამისა, ანტიბიოტიკები თრგუნავენ ნუკლეინის მჟავების - დნმ-სა და რნმ-ს, ასევე - პურინებისა და პირიმიდინების, ცილების სინთეზს და ამით ხელს უშლიან ბაქტერიების გამრავლებას.
ანტიბიოტიკების მიღება ადამიანს შეუძლია რამდენიმე გზით: პერორალურად, კუნთში, ინტრავენურად, რექტალურად, ვაგინალურად. ანტიბიოტიკები ხუთივე შემთხვევაში დიდხანს რჩებიან აქტიურნი, რაც სამკურნალო ეფექტის მიღებას ამარტივებს.
- არსებობს ანტიბიოტიკების რამდენიმე კლასიფიკაცია. რომელია მათ შორის ყველაზე მეტად მიღებული?
- წარმოშობის წყაროს მიხედვით განასხვავებენ:
- ბუნებრივ ანტიბიოტიკებს - ეს ის ანტიბიოტიკებია, რომელთაც ცოცხალი ორგანიზმები გამოიმუშავებენ, მაგალითად, ობის სოკოს მიერ სინთეზირებული პენიცილინი;
- ნახევრად სინთეზურ ანტიბიოტიკებს, რომლებიც ბიოლოგიური პროდუქტების მოდიფიკაციით, დამუშავების გზით მიიღება - ამოქსაცილინი, ცეფაზოლინი;
- სინთეზურს ანუ სინთეზური გზით მიღებულ ანტიბიოტიკებს - ასეთებია სულფანილამიდები, ნიტროფურანი.
ბაქტერიულ უჯრედზე ზემოქმედების მიხედვით მათ სამ ჯგუფად ყოფენ:
- ბაქტერიოსტატიკური ანტიბიოტიკების ზემოქმედებით ბაქტერიები ცოცხლები რჩებიან, მაგრამ კარგავენ გამრავლების უნარს (მაკროლიდები, ტეტრაციკლინი, ლინკომიცინი, ქლორამფენიკოლი);
- ბაქტერიოციდული ანტიბიოტიკების ზემოქმედებით ბაქტერიები იღუპებიან, მაგრამ ფიზიკურად რჩებიან საარსებო არეში (პენიცილინი, ცეფალოსპორინები, ამინოგლიკოზიდები, რიფამპიცინი, პოლიმიქსინები);
- ბაქტერიოლიზისური ანტიბიოტიკები სპობენ ბაქტერიებს, მათ უჯრედთა გარსს კი შლიან.
ქიმიური სტრუქტურის მიხედვით ცნობილია ანტიბიოტიკების შემდეგი ჯგუფები:
- ბეტა-ლაქტამური ანტიბიოტიკები. ეს ჯგუფი, თავის მხრივ, ორ ქვეჯგუფს მოიცავს: პენიცილინის ჯგუფის ანტიბიოტიკებს, რომლებსაც გამოიმუშავებს ობის სოკო და ცეფალოსპორინებს, რომლებსაც პენიცილინის მსგავსი სტრუქტურა აქვთ და პენიცილინისადმი გამძლე ბაქტერიების საწინააღმდეგოდ იყენებენ (ამჟამად არსებობს ცეფალოსპორინების 4 თაობა);
- მაკროლიდები - ბაქტერიოსტატიკური მოქმედების, რთული ქიმიური ციკლური ბუნების ნაერთები;
- ტეტრაციკლინი - ბაქტერიოსტატიკური მოქმედების ანტიბიოტიკი, რომლითაც მკურნალობენ სასუნთქი გზებისა და შარდგამომყოფი სისტემის ინფექციებს, განსაკუთრებით საშიშ ციმბირის წყლულს, ტულარემიასა და ბრუცელოზს;
- ამინოგლიკოზიდები - ძალზე ტოქსიკური ბუნების ანტიბიოტიკები, რომლებსაც მძიმე ინფექციათა სამკურნალოდ იყენებენ.
- ანტიბიოტიკების მეტად მნიშვნელოვანი მახასიათებელია მათი ანტიმიკრობული მოქმედების სპექტრი. ამ ნიშნის მიხედვით როგორი ფორმები არსებობს?
- ამ ნიშნით 8 ძირითადი ჯგუფია ცნობილი:
1. პრეპარატები, რომლებიც უპირატესად გრამდადებით და გრამუარყოფით კოკებზე (სტაფილოკოკები, სტრეპტოკოკები, მენინგოკოკები, გონოკოკები) და გრამდადებით მიკრობებზე (კორინებაქტერია, კლოსტრიდია) მოქმედებენ. ასეთებია: ბენზილპენიცილინი, ბიცილინები, ოქსაცილინი, პირველი თაობის ცეფალოსპორინები, მაკროლიდები, ლინკომიცინი;
2. ფართო სპექტრის ანტიბიოტიკები, რომლებიც აქტიურნი არიან როგორც გრამდადებითი, ისე გრამუარყოფითი ჩხირებისადმი: ქლორამფენიკოლი (ლევომიცეტინი), ბიოსინთეზური ტეტრაციკლინი, ნახევრადსინთეზური ტეტრაციკლინები (მეტაციკლინი, დოქსიციკლინი, მონოციკლინი), ამინოგლიკოზიდები (სტრეპტომიცინი, ნეომიცინი, კანამიცინი, გენტამცინი, ფორტიმიცინი, ტობრამიცინი). მეორე თაობის ცეფალოსპორინები;
3. ანტიბიოტიკები, რომლებიც უპირატესად გრამუარყოფითი ჩხირებისადმი არიან აქტიურნი: პოლიმიქსინები, მესამე თაობის ცეფალოსპორინები;
4. ვიწრო სპექტრის ანტიბიოტიკები, რომლებიც აქტიურნი არიან უპირატესად გრამდადებითი ორგანიზმებისადმი - პენიცილინისა და ცეფალოსპორინების ჯგუფი; ასევე - მჟავაგამძლე სტაფილოკოკებისადმი აქტიური ანტიბიოტიკები - ოქსაცილინი, კლოქსაცილინი, დიკლოქსაცილინი;
5. ანტიტუბერკულოზური ანტიბიოტიკები: სტრეპტომიცინი, რიფამპიცინი, ფლორიმიცინი, კანამიცინი, ბიომიცინი, ციკლოსერინი;
6. სოკოს საწინააღმდეგო ანტიბიოტიკები: ნისტატინი, ლევორინი, გრიზეოფულვინი, ამფოტერიცინ B, კეტოკონაზოლი, კანდიცინი, ტრიქოტეცინი, ანკოტილი, დიფლუკანი;
7. ანტისიმსივნური ანტიბიოტიკები: ანტინომიცინ C მიტომიცინ C ოლივომიცინი, ბრუნეომიცინი, რეუმიცინი, ადრიამიცინი (დოქსორუბიცინი), დაუნომიცინი, რუბომიცინი;
8. ანტიამებური ანტიბიოტიკები - ფუმაგილინი.
- რას ნიშნავს ანტიბიოტიკრეზისტენტობა?
- ანტიბიოტიკრეზისტენტობა გულისხმობს მიკროორგანიზმის უნარს, შეეჩვიოს, შეეწინააღმდეგოს და არ დაემორჩილოს ანტიბიოტიკის მოქმედებას. ეს უნარი შესაძლოა განვითარდეს როგორც მიკროორგანიზმის მუტაციის, ისე თავად ანტიბიოტიკის მოქმედების გამო. დღეისთვის ანტიბიოტიკრეზისტენტობა საკმაოდ გავრცელებულ მოვლენად იქცა, რაც ზოგჯერ ართულებს, ზოგჯერ კი შეუძლებელს ხდის ამა თუ იმ დაავადების გამომწვევთა წინააღმდეგ ანტიმიკრობული თერაპიის ჩატარებას.
- ანტიბიოტიკრეზისტენტობისა და ანტიბიოტიკების უსაფუძვლო გამოყენების ნეგატიური შედეგების თავიდან ასაცილებლად მეტად მნიშვნელოვანია მათი სწორად შერჩევა. როგორ განისაზღვრება კონკრეტული პაციენტისთვის ოპტიმალური პრეპარატი?
- პაციენტისთვის ანტიბიოტიკის შერჩევისას აუცილებელია პრეპარატის ფარმაკოდინამიკისა და პაციენტის ინდივიდუალური თავისებურებების: ასაკის, იმუნიტეტის მდგომარეობისა და თანმხლები დაავადებების - გათვალისწინება. გარდა ამისა, გადამწყვეტია ისეთი ლაბორატორიული გამოკვლევების შედეგები, როგორიც არის ბაქტერიოსკოპია, ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა და ანტიბიოტიკოგრამა.
- მოდი, კვლევის ამ მეთოდებზე ცოტა მეტხანს შევჩერდეთ.
- ბაქტერიოსკოპია საშუალებას გვაძლევს, საკვლევ მასალაში მიკროსკოპის ქვეშ თავად დავინახოთ მიკროორგანიზმები: ანთებით-ჩირქოვანი დაზიანების გამომწვევი პნევმოკოკები, სტრეპტოკოკები, სტაფილოკოკები, კლებსიელები, ჰემოფილური ბაქტერიები, ეშერიხიები, ენტერობაქტერიები. შესაძლებელია გრამდადებითი ანაერობებისა და აერობების გამოვლენაც.
მნიშვნელოვანია ისეთი სოკოვანი მიკროორგანიზმების აღმოჩენა, როგორიც არის კანდიდას ტიპის სოკო.
ბაქტერიოსკოპიული გამოკვლევის ჩატარება აუცილებელია ისეთი ანთებითი პათოლოგიების დროს, როგორიც არის შარდ-სასქესო და სასუნთქი სისტემის დაავადებები, თვალის, ყელ-ყურის, კანის ინფექციები.
ქალებში ბაქტერიოსკოპიულ მასალას წარმოადგენს ნაცხი საშოდან, საშვილოსნოს ყელიდან, მამაკაცებისთვის - შარდსადენის ნაცხი, სპერმა ან წინამდებარე ჯირკვლის სეკრეტი.
რიგ შემთხვევაში ბაქტერიოსკოპიული ანალიზი ტარდება სხვა ლოკალიზაციის სითხეებსა და ნაცხებზეც: შარდზე, ნაღვლის წვენზე, ნახველზე, პლევრულ, პერიტონიალურ, სასახსრე სითხეებზე, ჭრილობიდან, ყურიდან, თვალიდან, პირის ღრუდან აღებულ ნაცხებზე.
რაც შეეხება ანტიბიოტიკოგრამას, ეს არის გამოკვლევა, რომლის საშუალებითაც ვადგენთ ბაქტერიის მგრძნობელობას ანტიმიკრობული პრეპარატების მიმართ. ბაქტერიოსკოპიული გამოკვლევით აღმოჩენილ მიკროორგანიზმზე რომელი ანტიბიოტიკი მოქმედებს, ეს მკურნალმა ექიმმა მშვენივრად უწყის, მაგრამ იმავე ანტიბიოტიკრეზისტენტობის გათვალისწინებით, არასწორად შერჩეულმა პრეპარატმა შესაძლოა არათუ ვერ განკურნოს პაციენტი, არამედ დისბაქტერიოზის პროვოცირებაც მოახდინოს, ამიტომ მიკრობის ამოთესვის შემდეგ აუცილებელია იმის დადგენა, ეს შტამი ყველაზე მეტად რომელი ანტიბიოტიკის მიმართ არის მგრძნობიარე, რათა პაციენტს ის პრეპარატი დაენიშნოს, რომელიც მისი დაავადების გამომწვევს ყველაზე ადვილად გაანადგურებს.
ანტიბიოტიკოგრამის დროს სპეციალურ საკვლევ ნიადაგზე ითესება საეჭვო მიკრობები და ექიმი საბოლოო შედეგს 3-5 დღეში იღებს. სპეციალური მომზადება ანალიზისთვის საჭირო არ არის, მთავარია, საკვლევი მასალა სტერილურ ჭურჭელში იქნეს აღებული. ხშირად ხდება, რომ მწვავე ინფექციური პროცესის დროს ავადმყოფი ანტიბიოტიკებით თვითმკურნალობას იწყებს და როდესაც ეს უშედეგო აღმოჩნდება, მერეღა მიმართავს სპეციალისტს.
ანტიბაქტერიული თერაპიის შემდეგ ანტიბიოტიკოგრამის პასუხები შესაძლოა ზუსტი არ აღმოჩნდეს, ამიტომ საჭიროა, ეს გამოკვლევა მწვავე პროცესის აღმოცენებისთანავე ჩატარდეს ან საანალიზო მასალის აღებამდე ექიმს აცნობოთ ყველა იმ პრეპარატის შესახებ, რომელიც მანამდე მიიღეთ.
- რა ინფორმაციას გვაწვდის ბიოლოგიური მასალის ან ნაცხის ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევა?
- ბაქტერიოლოგიური გამოკვლევის დროს ბიოლოგიური მასალა, რომელშიც შესაძლოა ხანგრძლივად იმყოფებოდნენ დაავადების გამომწვევი მიკროორგანიზმები, თავსდება მათთვის ხელსაყრელ ნიადაგზე და ხდება ამ ბაქტერიების ტემპერატურულ-თვისობრივი შესწავლა, ასევე - ანტიბაქტერიული პრეპარატებისადმი მგრძნობელობის დადგენაც. ეს მეტად საჭირო მეთოდია.
საბოლოო პასუხის მიღებას რამდენიმე დღიდან რამდენიმე კვირამდე დრო სჭირდება. ლაბორანტები სპეციალურ თერმოსტატში მოთავსებულ ფინჯნებს მთელი ამ ხნის განმავლობაში აკვრიდებიან იმის დასადგენად, როგორი ტემპით მიმდინარეობს მიკროორგანიზმების ზრდა. მოგეხსენებათ, მიკროორგანიზმები კოლონიებად იზრდებიან. გამოკვლევის პასუხი განისაზღვრება ერთეულ საკვლევ ნიადაგზე გაზრდილ კოლონიათა რაოდენობის მიხედვით.
მნიშვნელობა ენიჭება გამოზრდილი კოლონიების ზომას, სიმკვრივეს, ფორმას და ფერს. აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლოა საჭირო გახდეს დათესილი მასალის მიკროსკოპიული გამოკვლევაც.
სამწუხაროდ, არის შემთხვევები, როდესაც ბაქტერიოლოგიური ანალიზის პასუხი გარკვეულ ცდომილებას შეიცავს, ანუ კონკრეტულ შემთხვევაში დამნაშავე მიკროორგანიზმი სრული სიზუსტით ვერ განისაზღვრება. ცდომილების მიზეზი შესაძლოა იყოს მასალის აღებისას დაშვებული უსუზუსტობა ან თავად გამოკვლევის ტექნიკის წესების დაუცველობა. მოგეხსენებათ, აღებულ ნაცხში დაავადების გამომწვევებთან ერთად სხვა მიკრობებიც მრავლად არიან, ამიტომ ყოველ საეჭვო შემთხვევაში ზუსტი დიაგნოზის დასადგენად აუცილებელია შესაბამისი მასალის აღების სტერილურობისა და ტექნიკური წესების განუხრელი დაცვა, საკვები ნიადაგის და იმ ტემპერატურული რეჟიმის სწორად შერჩევა, რომელშიც საკვლევი მასალა თერმოსტატში იმყოფება.