კლიმატის ცვლილება: რა არის, და როგორ მოქმედებს პლანეტაზე - მკურნალი.გე

ლალი ჩხიკვაძე

საშუალო წლიური ტემპერატურა 29°C-ზე მეტი იქნება, რაც ახლა საჰარის უდაბნოსთვისაა დამახასიათებელი.

• რა არის კლიმატი და რით განსხვავდება ის ამინდისგან

კლიმატი არის გარკვეული ტერიტორიისთვის დამახასიათებელი გრძელვადიანი ამინდის რეჟიმი. მოკლევადიანი ატმოსფერული მოვლენებისგან (ამინდისგან) განსხვავებით, მისი ცვლილებები ნელა, საუკუნეების განმავლობაში ხდება.

• რა გლობალური ცვლილებები ხდება დედამიწის კლიმატში

1. გლობალური დათბობა

მსოფლიო მეტეოროლოგიურმა ორგანიზაციამ აღნიშნა, რომ 2015 წლიდან 2024 წლამდე პერიოდი ისტორიაში ყველაზე თბილი იყო.

2024 წელს პირველად, საშუალო გლობალური ტემპერატურა 1.5°C-მდე გაიზარდა ინდუსტრიამდელ ეტაპთან შედარებით. ამ ფენომენის მთავარი მიზეზი სათბურის ეფექტია, რაც გამოწვეულია ნავთობის, ქვანახშირის და გაზის წვის შედეგად წარმოქმნილი გაზების (ნახშირორჟანგი და მეთანი) გამოყოფით.

2. ნახშირორჟანგის (CO₂) კონცენტრაციის ზრდა

3 მილიონი წლის წინ ატმოსფეროში CO₂ კონცენტრაცია შედარებული იყო დღევანდელთან, დაახლოებით 400 ppm (ნაწილი მილიონზე). იმ დროს ანტარქტიდა ტყეებით იყო დაფარული, ჰაერის ტემპერატურა და ზღვის დონე უფრო მაღალი იყო.

3. კლიმატის ანომალიები

ტემპერატურის მომატება იწვევს ანომალიურ სიცხის ტალღებს, რაც იწვევს გვალვას და ტყის ხანძრებს.

მეორეს მხრივ, ანომალიური სიცხე ზრდის ატმოსფერულ ტენიანობას, რაც ნიშნავს, რომ ის იწვევს ექსტრემალურ ნალექებს.

• კლიმატის ცვლილების მიზეზები პლანეტაზე

პლანეტა რთული ეკოსისტემაა და ის მუდმივად იცვლება. მიზეზი არის როგორც ბუნებრივი ფაქტორები, ასევე ადამიანის საქმიანობის შედეგები.

ბუნებრივი მიზეზები

1. მზის აქტივობა გავლენას ახდენს ჰაერის მასების ცირკულაციასა და ტემპერატურის განაწილებაზე;
2. ვულკანური ამოფრქვევები ატმოსფეროში გამოყოფს ნაწილაკებს, რომლებიც არეკლავს მზის სინათლეს და აგრილებს კლიმატ;ს
3. ოკეანის დინებები ხელს უწყობს სითბოს გავრცელებას. მაგალითად, გოლფსტრიმი ზრდის ჰაერის ტემპერატურას ატლანტის ოკეანეში იანვარში;
4. კლიმატი შეიძლება ოდნავ შეიცვალოს ტექტონიკური ფილების გადაადგილების გამო, რაც ხდება პლანეტის მანტიაში თერმული კონვექციის გამო.

ადამიანის საქმიანობის გავლენა

ანთროპოგენური გავლენა დედამიწაზე კლიმატის ცვლილებაში უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორია, ვიდრე ბუნებრივი პროცესები.

1. წიაღისეული საწვავის გამოყენებასთან დაკავშირებული CO₂-ის გამოყოფის უმეტესი ნაწილი ინდუსტრიულ სექტორში, ენერგეტიკასა და ტრანსპორტზე მოდის;
2. ტყეების გაჩეხვის გამო ყოველწლიურად 10 მილიონ ჰექტარზე მეტი ნადგურდება. ხეები შთანთქავენ ნახშირორჟანგს - შესაბამისად, რაც უფრო ნაკლებია ხეები, მით უფრო მეტად იცვლება კლიმატი
3. სოფლის მეურნეობა: მეცხოველეობა და სასუქების გამოყენება სათბურის გაზების, როგორიცაა მეთანი (CH₄) და აზოტის ოქსიდი (N₂O), მნიშვნელოვანი წყაროა;
4. ეკოლოგიური კატასტროფები, როგორიცაა ზღვებისა და ოკეანეების ნავთობით დაბინძურება, დამანგრეველ გავლენას ახდენს ბუნებაზე;
5. ინტენსიური მოხმარება და ნარჩენების არასათანადო განთავსება არსებულ გარემოსდაცვით პრობლემებს ამწვავებს.

• კლიმატის ცვლილების შედეგები

საშუალო ტემპერატურის მატებამ შეიძლება გამოიწვიოს შეუქცევადი შედეგები, როგორიცაა: დამანგრეველი ბუნებრივი მოვლენები, ზოგიერთ რაიონში ადამიანების ცხოვრების პირობების გაუარესება, საკვები რესურსების შემცირება და წყლის დეფიციტი.

1. მყინვარების დნობა

ბოლო 30 წლის განმავლობაში გრენლანდიაში ყინულის ფართობი 28 000 კვადრატულ კილომეტრზე მეტით შემცირდა. ამ პროცესს თან ახლავს მცენარეული საფარის მნიშვნელოვანი ზრდა და ახალი ჭაობების ფორმირება.

მყინვარების დნობა გლობალური ზღვის დონის აწევას იწვევს. ამან, თავის მხრივ, შეიძლება სანაპირო ზონებსა და კუნძულოვან სახელმწიფოებს წყალდიდობით შეუქმნას საფრთხე.

2. საფრთხე ბიომრავალფეროვნებისთვის

გლობალური დათბობა უარყოფითად მოქმედებს ეკოსისტემებზე. ის მილიონზე მეტ მცენარეულ და ცხოველურ სახეობას გადაშენების საფრთხის წინაშე აყენებს. ხმელეთზე ტემპერატურის მატება ცხოველებს სხვა განედებსა და უფრო მაღალ სიმაღლეებზე მიგრაციას აიძულებს. ჩამოყალიბებული ეკოსისტემები ნადგურდება.

ოკეანეში მდგომარეობა უკეთესი არ არის. ტემპერატურის მატება სანაპირო და საზღვაო ეკოსისტემების გაქრობას იწვევს. მხოლოდ ბოლო 150 წლის განმავლობაში, მარჯნის რიფების ფართობი თითქმის განახევრდა.

3. ექსტრემალური კლიმატური მოვლენები

ქარიშხლები, ტაიფუნები, წყალდიდობები და სიცხის ტალღები კლიმატის ცვლილების შედეგებია, რომლებიც საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას და სიცოცხლეს. მაგალითად, 2024 წლის 6 სექტემბერს, სუპერტაიფუნმა „იაგიმ" ჩინეთში, ჰაინანის კუნძულს დაარტყა, რამაც 400 000-ზე მეტი ადამიანის ევაკუაცია გამოიწვია. შემდეგ მან ჩრდილოეთ ვიეტნამს მიაღწია, რამაც მნიშვნელოვანი წყალდიდობა და მსხვერპლი გამოიწვია.

4. სასოფლო-სამეურნეო რესურსების შემცირება

კლიმატური პირობების ცვლილება იწვევს ნიადაგის ხარისხის გაუარესებას, სასოფლო-სამეურნეო მიწების პროდუქტიულობის შემცირებას, გაუდაბნოებას და მტკნარი წყლის მარაგების შემცირებას.

საკვების მოპოვება უფრო რთულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ შესაძლოა მისი რაოდენობა შემცირდეს. რესურსები, რომლებიც მილიარდობით ადამიანს საკვებით უზრუნველყოფს, რისკის ქვეშაა.

• დედამიწაზე კლიმატის ცვლილების პრობლემის გადაჭრის გზები

კლიმატოლოგების აზრით, ტემპერატურის 2°C-მდე ზრდის შესაზღუდად, ქვეყნებმა 2050 წლისთვის გლობალური გამონაბოლქვი 1990 წლის დონესთან შედარებით ორჯერ უნდა შეამცირონ და 21-ე საუკუნის ბოლოსთვის ნულამდე დაიყვანონ. ეს ვალდებულება 2015 წელს ხელმოწერილ პარიზის კლიმატის შეთანხმებაშია ასახული.

1. ტექნოლოგიური ზომები

- განახლებადი ენერგიის წყაროებზე გადასვლა - მზის, ქარის, ჰიდრო და გეოთერმული ენერგია;

- ტექნოლოგიების დანერგვა ენერგიის მოხმარების შესამცირებლად ინდუსტრიაში, შენობებსა და ტრანსპორტში;

- ტექნოლოგიების შემუშავება ატმოსფეროდან CO₂-ის შთანთქმისა და მისი ადსორბციის, ანუ შთანთქმისა და შეკავების მიზნით.

2. ეკონომიკური ზომები და საერთაშორისო თანამშრომლობა

- სახელმწიფო მხარდაჭერა და სუბსიდიები ეკოლოგიურად სუფთა ტექნოლოგიებისთვის;

- ნახშირბადის გადასახადის შემოღება კომპანიებისა და ორგანიზაციებისთვის;

- საერთაშორისო შეთანხმებების დაცვა და საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება კლიმატის ცვლილების შესახებ.

3. ეკოსისტემების შენარჩუნება

- ტყეების გაჩეხვის შეზღუდვა და ხეების დარგვა;

- ოკეანეების დაცვა დაბინძურებისგან.

4. მოხმარების შემცირება

- პროდუქციის (განსაკუთრებით პლასტმასის შემცველის) ჭარბი მოხმარების შემცირება;

- პირადი ტრანსპორტის გამოყენების შემცირება.