რა არის საკვერცხის კისტა და როგორია მისი მკურნალობის საშუალებები
– ქალბატონო ირინა, რა არის საკვერცხის კისტა?
– საკვერცხის კისტა ქალის სასქესო ჯირკვალში განვითარებული კეთილთვისებიანი წარმონაქმნია, რომელიც სავსეა თხევადი შიგთავსით. კისტაში სითხის მოცულობა თანდათან იზრდება, რაც იწვევს მისი ზომის ზრდას. დიდი ზომის კისტებმა შეიძლება მიმდებარე ორგანოებზე ზეწოლა მოახდინოს და სერიოზული გართულებები გამოიწვიოს.
საკვერცხის კისტა ქალების ფართოდ გავრცელებული დაავადებაა. ის უფრო ხშირად უვითარდებათ ფერტილური ასაკის პაციენტებს დარღვეული მენსტრუალური ციკლით, ზოგჯერ მოზარდ გოგონებს.
განარჩევენ ფუნქციურ კისტებს, რომლებიც წარმოიქმნება რეპროდუქციულ ასაკში და მჭიდროდაა დაკავშირებული საკვერცხეების ციკლურ ფუნქციასთან, და ორგანულ კეთილთვისებიან წარმონაქმნებს, რომლებიც ნაკლებად ასოცირდება ჰორმონულ მახასიათებლებთან.
ისინი შეიძლება იყოს ასიმპტომური ან კლინიკური გამოვლინებებით. დიაგნოზი დგინდება ყოვლისმომცველი გამოკვლევის შედეგებით, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ულტრაბგერითი კვლევა.
– რა სახის შეიძლება იყოს საკვერცხის კისტები?
– გინეკოლოგები განასხვავებენ საკვერცხის კისტების შემდეგ ტიპებს:
- ფოლიკულური კისტა – წარმოიქმნება, თუ რაიმე მიზეზით მომწიფებული ფოლიკული არ გასკდა. უმეტეს შემთხვევაში, ის თავისთავად გაიწოვება 3-6 თვეში.
- ყვითელი სხეულის კისტა – წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც ორსულობის არარსებობის შემთხვევაში წარმოქმნილი ყვითელი სხეული არ განიცდის უკუგანვითარებას, მაგრამ გარკვეული მიზეზების გამო აგრძელებს ფუნქციონირებას. ფოლიკულური ცისტების მსგავსად, ეს წარმონაქმნები სპონტანურად ქრება მაქსიმუმ ექვსი თვის განმავლობაში.
- ენდომეტრიოიდული კისტა – ენდომეტრიოზის ვარიანტი, რომლის დროსაც საშვილოსნოს ღრუს ამომფენი ენდომეტრიუმის უჯრედები საკვერცხეებზეც გვხვდება. ყოველი მენსტრუალური ციკლის დროს ისინი განიცდიან შესაბამის ცვლილებებს, მათ შორის მენსტრუალურ სისხლდენას. მაგრამ სისხლს გამოსავალი არ აქვს, ამიტომ გროვდება საკვერცხეში და წარმოქმნის კისტას.
- დერმოიდული კისტა – ემბრიონული პერიოდის პათოლოგიური მიმდინარეობის ასახვა, როდესაც ნაყოფის საკვერცხეში ხვდება ამომფენი ეპითელიუმის უჯრედები და იწყებენ აქტიურ დაყოფას. ასეთი წარმონაქმნები განლაგებულია კაფსულაში და შეიცავს ცხიმოვან ქსოვილს, კბილებს, თმას, ძვლებს.
ცალკე შეიძლება გამოვყოთ საკვერცხის კიბოს საწყისი ეტაპი, რომელიც ჰგავს არასწორი ფორმის კისტას. სწორედ ამიტომ საკვერცხის მიდამოში სიმსივნის მსგავსი ნებისმიერი წარმონაქმნი საჭიროებს ზუსტ და ობიექტურ კვლევას საბოლოო დიაგნოზის დასადგენად, რის საფუძველზეც იგეგმება მომავალი მკურნალობა.
– რამ შეიძლება გამოიწვიოს საკვერცხის კისტის განვითარება?
– ამ პათოლოგიის ზუსტი მიზეზები დადგენილი არ არის. მეცნიერები განსაზღვრავენ რიგ ფაქტორებს, რომლებიც ზრდის საკვერცხის კისტის განვითარების ალბათობას. მათ შორის:
- მენსტრუალური ციკლის დარღვევა;
- პირველი მენსტრუაციის ძალიან ადრე დაწყება;
- გვიანი მენოპაუზა;
- ანოვულაციური ციკლები პოლიკისტოზურ საკვერცხეებში;
- უნაყოფობა;
- სპონტანური აბორტი;
- მენჯის ღრუს ორგანოების ქრონიკული ანთება;
- დამძიმებული მემკვიდრეობა;
- ზოგადი ენდოკრინული დაავადებები.
ეს ფაქტორები განაპირობებს დისჰორმონული საკვერცხის კისტების განვითარებას. საკვერცხეების ფუნქციის პირველადი შესუსტების და ესტროგენის კონცენტრაციის შემცირების შედეგად კომპენსატორულად იზრდება ჰიპოფიზის გონადოტროპინების დონე, უპირველესად ფოლიკულის მასტიმულირებელი ჰორმონი. ეს პეპტიდი იწვევს უჯრედების აქტიურ დაყოფას საკვერცხეებში, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს კისტოზური ღრუების წარმოქმნა.
ქალებს შორის დერმოიდული საკვერცხის ცისტების გამომწვევი არახელსაყრელი ფაქტორებია, რომლებიც გავლენას ახდენენ დედასა და ნაყოფზე პრენატალურ ეტაპზე:
- ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება;
- მოწევა;
- ცუდი ეკოლოგია;
- გარკვეული მედიკამენტების მიღება.
– როგორია საკვერცხის კისტის დროს კლინიკური სიმპტომები?
– ზოგიერთ შემთხვევაში საკვერცხის ცისტები შეიძლება იყოს უსიმპტომო დიდი ხნის განმავლობაში და შემთხვევით აღმოჩნდეს გინეკოლოგიური გამოკვლევის ან მენჯის ორგანოების ულტრაბგერითი კვლევის დროს. თუ სიმპტომები არსებობს, მაშინ ის მოიცავს შემდეგ გამოვლინებებს:
- კისტის ლოკალიზაციის გამო ზეწოლის ან ტკივილის შეგრძნება მუცლის ქვედა ნაწილში (ტკივილის ინტენსივობა არ შეესაბამება კისტის ზომას). ენდომეტრიოიდული ცისტების დროს აშკარა კავშირია ტკივილსა და მენსტრუაციის დაწყებას შორის.
- ოვულარული მენსტრუალური ციკლის დარღვევა – მენსტრუაციის დაგვიანება ან, პირიქით, ადრეული დაწყება, მენსტრუაციებს შორის სისხლიანი გამონადენი.
საკვერცხის ცისტები შეიძლება გასკდეს და შემოიგრიხოს ღერძის გარშემო. ამას თან ახლავს უეცარი ძლიერი ტკივილი მუცლის ქვედა ნაწილში. ინტრააბდომინალური სისხლდენის არსებობისას ტკივილი გადაეცემა ანუსის მიდამოს (ქალს უჭირს ჯდომა). ასეთი სიტუაციები საჭიროებს გინეკოლოგთან დაუყოვნებლივ კონსულტაციას და შესაძლოა გადაუდებელ ოპერაციას.
– როგორ ხდება საკვერცხის კისტის დიაგნოსტირება?
– დიაგნოსტიკური პროგრამა შეიძლება მოიცავდეს:
- სისხლის საერთო ანალიზს – განსაკუთრებით ნაჩვენებია კისტის საეჭვო ანთების, გახეთქვის ან შემოგრეხის დროს;
- სისხლის ბიოქიმიურ ანალიზს HE-4 და CA-125 ონკომარკერების (ნივთიერებები, რომლებიც წარმოიქმნება უმეტეს შემთხვევაში კიბოს უჯრედების მიერ) განსაზღვრისათვის;
- მენჯის ღრუს ორგანოების ულტრაბგერით სკანირებას დოპლეროგრაფიით – წარმონაქმნის ზომისა და სტრუქტურის, სისხლის მიმოქცევის ხასიათის გასარკვევად და კისტის ყველაზე სავარაუდო ტიპის დასადგენად.
ოპერაციის დროს ამოღებული პრეპარატის ჰისტოლოგიური გამოკვლევა ტარდება ყველა შემთხვევაში, რადგან ის საბოლოო დიაგნოზის დადგენისა და ავთვისებიანი პროცესის გამორიცხვის საშუალებას იძლევა.
– როგორია საკვერცხის კისტის მკურნალობის მეთოდები?
– საკვერცხის კისტის მკურნალობა უშუალოდ არის დამოკიდებული მის ტიპზე, პაციენტის ასაკსა და რიგ სხვა ფაქტორებზე. ეს შეიძლება იყოს კონსერვატიული, ქირურგიული ან კომბინირებული. ზოგიერთ შემთხვევაში მკურნალობა საერთოდ არ ტარდება – პაციენტს მხოლოდ დინამიკაში დაკვირვება სჭირდება.
ფოლიკულური და ყვითელი სხეულის კისტა, როგორც წესი, თავისთავად ქრება რამდენიმე თვეში. მათი განმეორების თავიდან ასაცილებლად პაციენტს შეიძლება დაენიშნოს ჰორმონული კონტრაცეპტივები, რომლებიც ხელს უშლიან ოვულაციას. ეს პრეპარატები მოქმედებენ პოტენციური კისტის – ფოლიკულის ან ყვითელი სხეულის სუბსტრატზე, რაც ხელს უშლის მათ წარმოქმნას.
ცისტის გასკდომის და მცირედი ინტრააბდომინალური სისხლდენისას, როდესაც ქალის მდგომარეობა არ არის მძიმე და დინამიკაში დაკვირვებისას არ ვლინდება ანემიის პროგრესირება, მკურნალობა ასევე კონსერვატიულია. გინეკოლოგი ნიშნავს წამლებს სისხლდენის შესაჩერებლად და საჭიროების შემთხვევაში – არასტეროიდულ ანთების საწინააღმდეგო საშუალებებს.
კისტის ნაწილობრივი შემოგრეხისას მკურნალობის პირველი ეტაპი არის მედიკამენტური, ხოლო ეფექტის არარსებობის დროს ხდება ქირურგიული ჩარევა.
ენდომეტრიოიდული კისტა – ოპერაციის ჩვენებაა. თუმცა ამ წარმონაქმნებმა შეიძლება მიაღწიოს დიდ ზომებს, ამიტომ ოპერაციამდე ქალს ენიშნება ჰორმონული თერაპიის კურსი, რომელიც მიზნად ისახავს მდგომარეობის უმნიშვნელო რეგრესს. ამით კისტის დიამეტრი მცირდება, ოპერაცია ტექნიკურად ადვილდება და შეუცვლელი ქსოვილების დაზიანების რისკი მცირდება.
საკვერცხის ცისტების ქირურგიული მკურნალობა რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში:
- სიმპტომური ცისტები, რომლებიც ვლინდება მენჯის ქრონიკული ტკივილით (მდგომარეობა, როდესაც ტკივილი მუცლის ქვედა ნაწილში გრძელდება 6 თვე ან მეტი);
- კისტის გასკდომა ინტრააბდომინალური სისხლდენით;
- კისტის შემოგრეხა კონსერვატიული მკურნალობის ეფექტის არარსებობის შემთხვევაში;
- დიდი ზომის კისტები;
- დერმოიდული კისტები (კონსერვატიული თერაპია აპრიორი არაეფექტურია);
- ენდომეტრიოიდული კისტები;
- კისტოზური წარმონაქმნის ავთვისებიანობაზე ეჭვი.
თანამედროვე გინეკოლოგიაში ოპერაციული ჩარევის არჩევისას უპირატესობა ენიჭება ლაპაროსკოპიულ დაშვებას.
– შესაძლებელია თუ არა საკვერცხის ცისტების პრევენცია?
– საკვერცხის ცისტების სპეციფიკური პრევენცია არ არსებობს. ქვემოთ ჩამოთვლილი ღონისძიებები ხელს უწყობს რისკის შემცირებას:
- მენჯის ღრუს ორგანოების ანთებითი დაავადებების დროული მკურნალობა;
- მენსტრუალური ციკლის დარღვევების კორექცია;
- რეპროდუქციული ფუნქციის დროული რეალიზაცია;
- ადევატური კონტრაცეპცია აბორტის თავიდან ასაცილებლად.
იმის გათვალისწინებით, რომ რიგი გინეკოლოგიური დაავადებები ვლინდება მსუბუქი სიმპტომებით, მხოლოდ ექიმს შეუძლია პათოლოგიის იდენტიფიცირება. ამიტომ რეკომენდებულია, ქალმა წელიწადში ერთხელ მიმართოს გინეკოლოგს პროფილაქტიკური გამოკვლევებისთვის, თუნდაც ჩივილების უქონლობისას.
– საკვერცხის პოლიკისტოზი რა დაავადებაა და რა არის მისი გამომწვევი მიზეზები?
– საკვერცხეების პოლიკისტოზი არის სასქესო ჯირკვლების გადიდება ჭარბი კისტოზური ზრდის გამო. პოლიკისტოზური ცვლილებები ქალთა უნაყოფობის ყველაზე გავრცელებული მიზეზია, მაგრამ ბევრმა შეიძლება არც კი იცოდეს დაავადების არსებობის შესახებ.
დაავადება აერთიანებს ენდოკრინულ, კოსმეტიკურ და მეტაბოლურ ცვლილებებს, რაც მნიშვნელოვნად მოქმედებს ქალის ჯანმრთელობაზე.
ამ დაავადების განვითარების მიზეზები ბოლომდე ცნობილი არ არის. თუმცა მეცნიერთა უმეტესობა ვარაუდობს ცვლილებების მემკვიდრეობით ხასიათს. ასევე, რისკფაქტორები შეიძლება იყოს ბავშვთა ხშირი ინფექციები და რეპროდუქციული სისტემის ანთებითი დაავადებები, ხანგრძლივი სტრესი, ტრავმა.
– როგორ ვლინდება პოლიკისტოზი?
- თმის ჭარბი ზრდა მამაკაცური ტიპით ნიკაპზე, მკერდზე, ზურგსა და მუცელზე;
- სიმსუქნე (პაციენტთა 40%-ს შორის);
- გამონაყარი კანზე აკნეს, სებორეის სახით;
- მენსტრუაციის ციკლის დარღვევა – ზედმეტად ხანგრძლივი ან მოკლე ციკლი, დადგენილი ციკლის არარსებობა, ძლიერი ან მწირი სისხლდენა. დროთა განმავლობაში პერიოდებს შორის ინტერვალი იზრდება და ვლინდება ამენორეა.
არარეგულარულმა მენსტრუაციამ შეიძლება გამოიწვიოს უნაყოფობა. შესაძლებელია შემთხვევითი ორსულობა, მაგრამ ის ხშირად მთავრდება სპონტანური აბორტით. ზოგჯერ საკვერცხეების პოლიკისტოზი შეიძლება გამოიხატოს ვეგეტო-სისხლძარღვოვანი დარღვევებით და მენოპაუზის მსგავსი სიმპტომებით.
საკვერცხეების პოლიკისტოზის სიმპტომები და გამოვლინებები შეიძლება იყოს სრულიად განსხვავებული, დაავადების ტიპის მიხედვით. გამოირჩევა A, B, C, D ფენოტიპები. ხასიათდება ნიშნების კლასიკური ტრიადით (პოლიკისტოზი, ანოვულაცია, ჰიპერანდროგენიზმი), გვხვდება შემთხვევათა 55%-ს შორის. B-ს შემთხვევაში შესაძლოა ულტრაბგერითი კისტოზური დარღვევები არ გამოვლინდეს. ტიპი C არ შეიცავს ოვულაციის ცვლილებებს და D არის არაანდროგენული ვარიანტი.
აღსანიშნავია, რომ პოლიკისტოზური საკვერცხეები უნდა განვასხვაოთ მულტიფოლიკულური საკვერცხეებისაგან. ეს უკანასკნელი ვარიანტი ნორმაა, ხოლო კისტები გაცილებით პატარაა და სასქესო ჯირკვლები არ არის გადიდებული.
– რა გართულებები შეიძლება განვითარდეს ამ შემთხვევაში?
– სინდრომი საშიშია არა მხოლოდ მისი გამოვლინებით, მკურნალობის გარეშე, ხანგრძლივმა დაავადებამ შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული გართულებები.
ერთ-ერთი ყველაზე უარყოფითი გამოვლინებაა ენდომეტრიუმის კიბო. 40 წელზე უფროსი ასაკის ქალებისთვის ტესტოსტერონის ხანგრძლივი მატება ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების, თავის ტვინის სისხლის მიმოქცევის დარღვევის რისკს. პაციენტების თითქმის ნახევარს გლუკოზისადმი ტოლერანტობა უმცირდება, რაც იწვევს შაქრიანი დიაბეტის განვითარებას. ინსულინის მაღალი დონის გამო კანზე შეიძლება აღინიშნებოდეს მუქი, მკვრივი ლაქები კისერზე, მკლავებსა და ნაკეცებზე.
ხშირად გართულებები ხდება ორსულობის დროსაც, რაც ვლინდება გესტაციური შაქრიანი დიაბეტით, ტოქსიკოზით და ნაადრევი მშობიარობის რისკით.
– რას მოიცავს პოლიკისტოზური საკვერცხის სინდრომის დიაგნოზი?
– საჭიროა ჩატარდეს:
- მენჯის ღრუს ორგანოების ექოსკოპია;
- ლაბორატორიული ტესტები ჰორმონებზე – მალუთეინიზირებელი ჰორმონის, შრატში ტესტოსტერონის, პროლაქტინის დონის განსაზღვრა.
ასევე, დიაგნოზის დასმისას ტარდება ორსულობის ტესტი, თირკმელზედა ჯირკვლების ულტრაბგერითი გამოკვლევა, სისხლის ანალიზი გლუკოზის, ქოლესტერინის, ლიპოპროტეინების დონის განსაზღვრისათვის. თანდაყოლილი პათოლოგიების გამოსარიცხად რეკომენდებულია თურქული კეხის მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის ჩატარება და ფარისებრი ჯირკვლის ექოსკოპია.
– როგორ ხდება მკურნალობა?
– ექიმის ტაქტიკა დამოკიდებულია კლინიკურ გამოვლინებებსა და დაავადების გამომწვევ მიზეზებზე. ის მიმართული უნდა იყოს ჰორმონული ბალანსის აღდგენაზე, ორსულობის შესაძლებლობის დაბრუნებასა და უსიამოვნო სიმპტომების მოხსნაზე.
უპირველესად, რეკომენდებულია წონის დაკლება, თუ ის ნორმას აჭარბებს – დაბალანსებული დიეტის დაცვა და ფიზიკური აქტივობის გაზრდა. აღსანიშნავია, რომ თუ არ არის ჭარბი წონა, ქალებს ციკლი და ოვულაცია უკეთ აღუდგებათ, ასევე საგრძნობლად იმატებს ინსულინისადმი მგრძნობელობა.
საკვერცხეების პოლიკისტოზის მედიკამენტური მკურნალობა მოიცავს:
- ჰორმონულ კონტრაცეპტივებს;
- ესტროგენ-პროგესტერონის პრეპარატებს;
- ინსულინის რეზისტენტობის მაკორეგირებელ მედიკამენტებს.
კონსერვატიული თერაპიის უეფექტობის შემთხვევაში ინიშნება ოპერაცია.