რატომ არ გვყავს შვილი?
იკარგება უამრავი დრო და თანხა. ამასთანავე, ცნობილია, რომ ასაკის მატება თავისთავადაც ამცირებს დაორსულების უნარს. ამრიგად, ძალიან მნიშვნელოვანია, დროულად გაირკვეს უშვილობის მიზეზი და ჩატარდეს სათანადო მკურნალობა, რათა გაიზარდოს დაორსულების შანსი. რედაქციაში ამ საკითხების შესახებ უამრავი წერილი მოდის. აქედან რამდენიმე შევარჩიეთ და მათზე პასუხის გაცემა ვთხოვეთ მეან-გინეკოლოგს, საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა იოაკიმესა და ანას სახელობის სამშობიარო სახლის ექიმს ალეკო დიაკონიძეს.
- რას გულისხმობს უნაყოფობის ცნება და უმეტესად ვინ არის ამაში დამნაშავე?
- უნაყოფობა მდგომარეობაა, როდესაც ქალს ან მამაკაცს არ აქვს შვილის ყოლის უნარი. მთელ მსოფლიოში, მით უმეტეს - საქართველოში, უშვილობის მიზეზად რატომღაც უფრო მეტად ქალები მიაჩნიათ. არადა უშვილობა შესაძლოა გამოწვეული იყოს როგორც ქალის, ასევე მამაკაცის ფაქტორით. შესაძლებელია ქალისა და მამაკაცის ფაქტორების თანაარსებობაც. დაბოლოს, არსებობს იდიოპათიური უშვილობაც. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც მიზეზის დადგენა ვერ ხერხდება. უშვილობის შემთხვევათა 40% ქალის წილად მოდის, 40% - მამაკაცისა, ხოლო 20%-ში ორივე უნაყოფოა.
- როდის შეიძლება ქალი უნაყოფოდ ჩაითვალოს?
- რამდენიმე ათეული წლის წინ, როდესაც უშვილობის გამოკვლევის მეთოდები ჯანმრთელობისთვის საზიანო და ნაკლებინფორმაციული იყო, კვლევა წყვილის სამწლიანი თანაცხოვრების შემდეგ იწყებოდა, ანუ უშვილობად ითვლებოდა ისეთი მდგომარეობა, როდესაც, მიუხედავად რეგულარული სქესობრივი კონტაქტისა, ქალი 3 წლის განმავლობაში არ ორსულდებოდა. სამედიცინო ტექნოლოგიების განვითარებამ უშვილობის დიაგნოსტიკა საგრძნობლად გაამარტივა და გაცილებით ინფორმაციული გახადა, რის შედეგადაც უკანასკნელ ათწლეულში დროის აღნიშნული მონაკვეთი ჯერ ორ, შემდეგ კი ერთ წლამდე შემცირდა. ამჟამად, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის დადგენილების თანახმად, თუ ქალი რეგულარული სქესობრივი ცხოვრების დაწყებიდან ერთი წლის განმავლობაში არ დაორსულდა, ის უშვილოდ ითვლება. თუმცა პრობლემისადმი მიდგომა კარდინალურად შეიცვალა მას შემდეგ, რაც გაჩნდა უშვილობის დიაგნოსტიკის უნიკალური მეთოდი - ფერტილოსკოპია. თანამედროვე სტანდარტით, ფერტილოსკოპიის ჩატარება რეკომენდებულია, თუ ქალი 6 თვის განმავლობაში არ დაორსულდა. გამოკვლევა საშუალებას გვაძლევს, პრაქტიკულად ყოველგვარი გართულების გარეშე, უმოკლეს ხანში დავადგინოთ უშვილობის მიზეზი და არ დავკარგოთ დრო, რომელიც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია უშვილობის დროს. აქვე გეტყვით, რომ უშვილობის დროს აუცილებელია, ერთდროულად ჩატარდეს როგორც ქალის, ისე მამაკაცის გამოკვლევა. მამაკაცს თავდაპირველად სპერმის ანალიზი უტარდება. თუ სპერმის მაჩვენებლები ნორმის ფარგლებშია, დამატებითი გამოკვლევა საჭირო არ არის, სპერმოგრამაზე ცვლილებების აღმოჩენის შემთხვევაში კი რეკომენდებულია, ჩატარდეს ჰორმონული გამოკვლევა, პროსტატისა და სათესლე ჯირკვლების ექოსკოპია, ნაცხის ბაქტერიოსკოპია. მათი შედეგების მიხედვით ექიმი მკურნალობას დაგეგმავს.
- რას ნიშნავს ქალის პირველადი და მეორეული უშვილობა?
- პირველადია უნაყოფობა, როცა ქალი სქესობრივი ცხოვრების მანძილზე არასდროს ყოფილა ორსულად, მეორეული - როცა ერთი ან რამდენიმე წინამორბედი ორსულობის (მშობიარობა, აბორტი, საშვილოსნოსგარე ორსულობა) შემდეგ აღარ დაორსულებულა. ამასთანავე, განასხვავებენ ქალის აბსოლუტურ და შედარებით უნაყოფობას. აბსოლუტურია უნაყოფობა განვითარების მანკის დროს. მაგალითად, მაშინ, როდესაც ქალს არ აქვს საკვერცხეები ან საშვილოსნო. ამ შემთხვევაში დაორსულება გამორიცხულია.
- თანდაყოლილ მანკებს თუ გამოვრიცხავთ, რა შეიძლება იქცეს უშვილობის უშუალო მიზეზად?
- თითქმის ყოველი მენსტრუალური ციკლის განმავლობაში ქალის ორგანიზმში მწიფდება კვერცხუჯრედი. მომწიფებული კვერცხუჯრედი საკვერცხიდან გამოდის და მიემართება საშვილოსნოს მილისკენ, სადაც ნაყოფიერდება მამაკაცის სასქესო უჯრედით - სპერმატოზოიდით. განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი გადაინაცვლებს საშვილოსნოს ღრუში, მიემაგრება საშვილოსნოს კედელს და იქ განაგრძობს განვითარებას. სწორედ განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის მიმაგრებით იწყება ორსულობა. უშვილობის მიზეზად შესაძლოა იქცეს ამ მექანიზმის ნებისმიერი საფეხურის დარღვევა. მაგალითად, თუ ოვულაცია არ მოხდა, ვერ მივიღებთ კვერცხუჯრედს და, შესაბამისად, ვერც განაყოფიერება მოხდება; თუ მილები გაუმტარია, კვერცხუჯრედი ვერ მოხვდება მილში და, შესაბამისად, ვერ შეხვდება სპერმატოზოიდს; თუ საშვილოსნოს კედლები არ არის სათანადო მდგომარეობაში (მაგალითად, მათზე არის პოლიპები, შეხორცებები), განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი ვერ მიემაგრება მას; თუ მამაკაცის სპერმა უხარისხოა, კვერცხუჯრედის განაყოფიერებას ვერ მოახერხებს და ასე შემდეგ.
- რამდენი კვერცხუჯრედი მწიფდება ქალის ორგანიზმში ყოველი ციკლის დროს და რა ცვლილებებს განიცდის ეს პროცესი ასაკთან ერთად?
- მთელი რეპროდუქციული პერიოდის განმავლობაში ქალის ორგანიზმში მხოლოდ 400 კვერცხუჯრედი მწიფდება, ჩვეულებრივ, თვეში ერთი. ასე რომ, ადვილი მისახვედრია, რამდენად ძვირფასია თითოეული კვერცხუჯრედი. 25 წლის ასაკიდან ქალის ორგანიზმში იწყება ფოლიკულების რაოდენობის მკვეთრი შემცირება, ხოლო 40 წლისთვის კრიტიკულ ზღვარს აღწევს. ეს ის პერიოდია, როდესაც სრულფასოვანი კვერცხუჯრედის მარაგი თითქმის ილევა და ახლოვდება კლიმაქსი. აქედან გამომდინარე, ნათელია, რომ ასაკი შვილოსნობის ფუნქციაში უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს წარმოადგენს. სტატისტიკური მონაცემებით, ჯანმრთელი წყვილის შვილოსნობის ფუნქცია პიკს 25 წლის ასაკში აღწევს და თითოეული სქესობრივი კონტაქტის დროს დაორსულობის ალბათობა 20-25%-ია. შემდეგ ეს მაჩვენებელი თანდათან იკლებს. შესაბამისად, რაც უფრო მეტია ასაკი, მით უფრო ნაკლებია დაორსულების შანსი.
- უნაყოფობის სხვა მიზეზებზე რას გვეტყვით?
- უნაყოფობის მიზეზებს შორის პირველი ადგილი უჭირავს სასქესო ორგანოების ანთებით დაავადებებს, რომლებიც სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების შედეგია. ენდოკრინული გენეზის უშვილობა, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრეთ, მეორე ადგილზეა. სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები იწვევს სასქესო ორგანოების ანთებას, რომელიც ხშირად ფარულად მიმდინარეობს. პაციენტი ვერც კი ამჩნევს, რომ ავად არის, ვინაიდან ვენერული სნეულებებისთვის დამახასიათებელი კლასიკური სიმპტომები, გამონადენი, სიცხე, წვა შარდვის დროს, ტკივილი და სხვა, არ აწუხებს. ამიტომ არც მკურნალობს. ავადმყოფობის შესახებ შესაძლოა შემთხვევით შეიტყოს, ისიც მაშინ, თუ რაიმე მიზეზით ნაცხის ანალიზი გაიკეთა. პროცესი კი ღრმავდება და თანდათან საშვილოსნოს მილების დახშობას იწვევს. როდესაც ქალი უშვილობის გამო ექიმთან მიდის, ხშირად აღმოუჩენენ ფარულად გადატანილი ვენერული დაავადებით გამოწვეული ანთების შედეგს - საშვილოსნოს მილების დახშობას.
- როგორ ადგენენ, ანთებითი წარმოშობისაა თუ არა უშვილობა?
- უშვილობის დიაგნოსტიკის ელემენტარული მეთოდია ჰისტეროსალპინოგრაფია - საშვილოსნოს მილების რენტგენოგრაფია: საშვილოსნოს ყელში შეჰყავთ საკონტრასტო ნივთიერება და რენტგენზე აკვირდებიან, რამდენად გამავალია მილები. უფრო რთული მეთოდია, მაგალითად, ლაპაროსკოპია: სპეციალური ოპტიკური სისტემით შედიან მუცლის ღრუში (საჭირო ნახვრეტი მუცლის წინა კედელზე კეთდება) და ტელეეკრანზე აკვირდებიან, რა ვითარებაა საშვილოსნოსა თუ მის მილებში. ეს უფრო თანამედროვე და ინფორმაციული მეთოდია, მაგრამ მთლიანად მაინც ვერ ცვლის ძველ, ტრადიციულ რენტგენოგრაფიულ კვლევას.
- შესაძლებელია თუ არა დახშული საშვილოსნის მილების გამავლობის აღდგენა?
- დიახ, შესაძლებელია. საამისოდ არსებობს კონსერვატიული და ქირურგიული მეთოდები. მსუბუქი ფორმის დახშობისას, მაგალითად, მაშინ, როდესაც მილი მცირე მანძილზეა დახშული ან შეხორცებები შეინიშნება, მიმართავენ მკურნალობის კონსერვატიულ მეთოდს - საშვილოსნოს მილებში შეჰყავთ სპეციალური წამლები, რომლებიც გამავლობას აუმჯობესებს. ქირურგიული ჩარევა ლაპაროტომიის საშუალებით ხორციელდება. ამ მეთოდს მილების გამავლობის აღსადგენად დიდხანს იყენებდნენ, მაგრამ ამჟამად იშვიათად მიმართავენ, ვინაიდან მისი ეფექტიანობა 30%-ს არ აღემატება. საშვილოსნოს მილი ფუნქციურად აქტიური ორგანოა, ანუ ის უბრალო მილს კი არ წარმოადგენს, რომელიც მხოლოდ გასატარებლად არის საჭირო, არამედ იკუმშება, აქვს თავისი ფუნქცია, გაკვეთის შედეგად კი ეს ფუნქცია იკარგება და მისი აღდგენა ძალიან ძნელია. ამიტომ მილის გამტარობის დარღვევის მძიმე ფორმის შემთხვევაში დაისმის საკითხი, რა უფრო მომგებიანია - გაკეთდეს ოპერაცია თუ პირდაპირ სინჯარაში განაყოფიერებას მივმართოთ. მილების გამავლობის აღსადგენად წინათ ჰიდროტუბაციის - მილებში ჩაბერვის მეთოდსაც მიმართავდნენ, მაგრამ ამჟამად მას აღარ იყენებენ. ითვლება, რომ ის არავითარ შედეგს არ იძლევა, მხოლოდ ტრავმას აყენებს და აუარესებს ქალის მდგომარეობას.
- რატომ იწვევს აბორტი უშვილობას?
- აბორტი - ეს არის ორსულობის უხეში ლიკვიდაცია. გამოფხეკისას შესაძლოა დაზიანდეს საშვილოსნოს კედელი და განვითარდეს ენდომეტრიტი, შედეგად კი განაყოფიერებული კვერცხუჯრედი აღარ მიემაგროს საშვილოსნოს კედელს. აბორტის დროს სასქესო ორგანოებში ხშირად იჭრება ინფექცია და ვითარდება ანთება. გარდა ამისა აბორტი ენდოკრინულ ცვლილებებსაც იწვევს. ყოველივე ეს უშვილობის მიზეზი ხდება.
- რატომ იწვევს უნაყოფობას ციტომეგალოვირუსი და ტოქსოპლაზმა?
- ციტომეგალოვირუსი და ტოქსოპლაზმა უნაყოფობას კი არა, ორსულობის ნაადრევ შეწყვეტას იწვევს. ეს ვირუსები ტოქსიკურია და უარყოფით გავლენას ახდენს განაყოფიერებული კვერცხუჯრედის განვითარების პროცესზე.
- საუბრის დასაწყისში ფერტილოსკოპია ახსენეთ. რა არის ეს?
- ფერტილოსკოპია უშვილობის დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის უნიკალური მეთოდია. მისი საშუალებით ათვალიერებებ ქალის იმ რეპროდუქციულ ორგანოებს, რომლებიც უშულოდ მონაწილეობენ დაორსულების პროცესში. ფერტილოსკოპია კომპლექსური გამოკვლევაა. ის მოიცავს:
- მიკროჰისტეროსკოპიას (ცერვიკალური არხის, საშვილოსნოს ღრუს გამოკვლევას);
- ტრანსვაგინურ ჰიდროლაპაროსკოპიას (მცირე მენჯის ღრუს გამოკვლევას);
- სალპინგოსკოპიას (მილის ღრუს ლორწოვანი გარსის გამოკვლევას);
- ქრომოპერტუბაციას (საშვილოსნოს მილების გამტარობის გამოკვლევას).
ფერტილოსკოპიის მეშვეობით შესაძლებელია ქალის რეპროდუქციულ ორგანოთა ისეთი ცვლილებების გამოვლენა, რომლებიც შეუძლებელია დაინახო რომელიმე სხვა მეთოდით. ასეთია, მაგალითად, პოლიპები და შეხორცებები მილის სანათურში, ფიმბრიები (წვრილი შეხორცებები), მილის ლორწოვანი გარსის ატროფია. ეს ყველაფერი ხელს უშლის კვერცხუჯრედის გადაადგილებას და მილი გამტარიც რომ იყოს, დაორსულების შანსი მინიმალურია. ამ ცვლილებათა დანახვა კი, როგორც მოგახსენეთ, მხოლოდ ფერტილოსკოპიით არის შესაძლებელი. თუ ფერტილოსკოპიის დროს რაიმე პათოლოგია აღმოაჩინეს, შესაძლებელია მისი ოპერაციული მკურნალობაც: პოლიპების, შეხორცებების, ენდომეტრიული უბნების მოცილება, კისტის ამოღება, მილების გამტარობის აღდგენა... ყოველივე ამის შედეგად დაორსულების შანსი საგრძნობლად იზრდება. ფერტილოსკოპი, არსებითად, ციფრული ვიდეოკამერით აღჭურვილი მინიენდოსკოპია, რომელიც ეკრანზე უმაღლესი ხარისხის გამოსახულებას იძლევა. ფერტილოსკოპის ვიდეოკამერით შესაძლებელია ქალის რეპროდუქციული ორგანოების (საშვილოსნოს, მილების, საკვერცხეების და ასე შემდეგ) მაქსიმალურად ფიზიოლოგიურ პირობებში დათვალიერება, მათი სურათი კი გადიდებული მასშტაბით და ნატურალური ფერებით აისახება მონიტორზე. პროცედურა ადგილობრივი გაუტკივარებით, ამბულატორიულ პირობებში ტარდება. მისი ხანგრძლივობაა 20-30 წუთი. გამოკვლევის შემდეგ პაციენტი მაშინვე უბრუნდება ცხოვრების ჩვეულ რიტმს. მრავალი ოპერაცია, რომლებიც ადრე ლაპაროტომიულად (მუცლის გაკვეთით) ან ლაპაროსკოპიულად ტარდებოდა (რაც ასევე მოითხოვს საერთო ანესთეზიას და სტაციონარულ პირობებს), მათ შორის - პოლიკისტოზური საკვერცხეების დრილინგი (ჩაჩხვლეტა) და ენდომეტრიული კისტის მოცილება, ამჟამად შესაძლებელია ჩატარდეს ფერტილოსკოპით, ამბულატორიულ პირობებში, ადგილობრივი გაუტკივარებით და უსისხლოდ.