ავირჩიოთ სწორი გზა
გონივრული დაგეგმვა
ნეიროლინგვისტური პროგრამირების ერთ-ერთი მიმართულება ამტკიცებს, რომ ყველა ადამიანის ცნობიერებაში დომინირებს სამყაროს აღქმის ერთ-ერთი არხი - სმენითი, მხედველობითი ან სენსორული. შესაბამისად, წამყვანი არხით მიწოდებული ინფორმაციის გაგება, დამუშავება და დამახსოვრება ადამიანს გაცილებით უადვილდება. სწავლების ბევრი პოპულარული მეთოდიკა სწორედ ბავშვის შესაძლებლობების ამ ინდივიდუალურ განსხვავებას ითვალისწინებს.
როგორი ტიპის ბავშვები არსებობენ?
- აუდიალები. მათთვის აღქმის წამყვანი არხი სმენაა. ასეთ პატარას ბევრი უნდა უკითხოთ, ხოლო მნიშვნელოვანი ინფორმაცია განსხვავებული ინტონაციით გადასცეთ. თეატრალური ხმები, მუსიკალური ეფექტები, გამოთქმით ლაპარაკი - აი აუდიალის ყურადღების მიპყრობის საშუალება. აუდიალები, ჩვეულებრივ, წარმატებას აღწევენ მუსიკაში, სამსახიობო ხელოვნებაში, თუმცა არამარტო ამ სფეროში. ისინი შეიძლება გახდნენ შესანიშნავი ფსიქოლოგები და პედაგოგები, თარჯიმნები... ისინი არა მარტო ისმენენ ხმებს, არამედ მათგან უამრავი სასარგებლო რამაც შეიძლება მიიღონ. მომავალში ასეთი პატარები იშვიათად ირჩევენ ისეთ პროფესიებს, რომლებიც ხელსაქმესთან არის დაკავშირებული, არც გეგმები და ნახაზები იპყრობს მათ ყურადღებას.
- ვიზუალები. მათთვის აღქმის არხი მხედველობაა. ასეთი პატარების ყურადღებას იპყრობს ასოები, ციფრები, რუკები... ისინი ძალიან ადრე სწავლობენ კითხვას და პატარა ასაკიდანვე "ჭკვიანის", "ნიჭიერის" წოდებას იმსახურებენ. როცა ვიზუალს რაიმეს უხსნით, ყოველთვის უნდა გამოიყენოთ ნათელი მაგალითი - წარწერა, სურათი, სქემა. კომიქსებით გადმოცემულ წესებს ასეთი ბავშვები გაცილებით უკეთ იმახსოვრებენ, ვიდრე სიტყვებს. მაგალითად, დღის წესრიგი, რომელიც ნახატებითაა შესრულებული, მალე გადაიქცევა კანონად. ვიზუალები მეცნიერების წამყვან ძალას წარმოადგენენ, ნიჭიერი კონსტრუქტორები ხდებიან. მათ შორის დიზაინერებიც გვხვდებიან, თუმცა ეს სამუშაო არცთუ ისე მომხიბვლელი ეჩვენებათ. ვიზუალები უმკლავდებიან ხელმძღვანელის როლსაც.
- კინესთეტიკები. მათთვის აღქმის არხი სხეულზე შეხებაა. ასეთ პატარებს ერთ ადგილზე ვერ გააჩერებთ. ისინი მუდმივად მოძრაობენ, სპორტულები არიან და ადრეული ასაკიდანვე ავლენენ ინტერესს მოზრდილთა ნებისმიერი საქმიანობის მიმართ. ასეთ ბავშვს ადვილად დააინტერესებთ ერთობლივი შრომით. ახალ ინფორმაციას კი რაიმე ქმედებაში ჩართვით აათვისებინებთ. მაგალითად, დაგეხმარებათ მინი-სპექტაკლი, ნახატისთვის თითის გაყოლება და ასე შემდეგ. მომავალში ასეთი ბავშვები ეუფლებიან პროფესიებს, რომლებიც ხელით შრომასთან არის დაკავშირებული. კარგ ურთიერთობებს ამყარებენ ადამიანებთან. დიზაინი და კულინარია მათთვის საყვარელი სფეროებია. კინესთეტიკები შემდგომში საკმაოდ მომთხოვნი, თუმცა სამართლიანი ხელმძღვანელები არიან.
რა აშინებთ მშობლებს
მშობლებს ხშირად უჩნდებათ კითხვები ბავშვის განვითარების მოდელებთან დაკავშირებით. განვიხილავთ მათგან ყველაზე გავრცელებულთ.
1. ხომ არ გამოიწვევს დომინანტური არხის მუდმივი სტიმულაცია სხვა არხების დაჩლუნგებას და ატროფიას? ხომ არ შევიწროვდება სამყაროს აღქმის ჰორიზონტი?
სპეციალისტები ერთმნიშვნელოვნად გვპასუხობენ, რომ არა. ბავშვი იგებს, როგორ აღიქვამს ის ინფორმაციას უკეთ და უფრო ეფექტურად იყენებს საკუთარ შესაძლებლობებს. თუმცა არ უნდა ვიფიქროთ, რომ, მაგალითად, არ შეიძლება ვიზუალის ან აუდიალის სპორტში ჩაბმა, რომ ეს სფერო მისთვის ნაკლებად საინტერესოა. უბრალოდ, გატაცება სწორად უნდა შევურჩიოთ. მაგალითად, ვიზუალი კარგად ითამაშებს ბილიარდს ან მაგიდის ჩოგბურთს, აუდიალებს კი უფრო შეეფერებათ სპორტის არტისტული სახეობა - ტანვარჯიში, სინქრონული ცურვა, ცხენოსნობა...
2. ხომ არ გაუჭირდება ბავშვს სკოლაში სწავლა?
სპეციალისტების მტკიცებით, სკოლაში ყველაზე ნაკლები პრობლემები ვიზუალებს ექმნებათ, ვინაიდან კლასიკური სასკოლო პროგრამები სწორედ მათი უნარების განვითრებას ემსახურება. სხვა ტიპის პატარებს კი უფრო მეტად შეექმნებათ პრობლემები. ვიზუალს სხვებისგან განსხვავებით მაღალი თვითშეფასება უყალიბდება, დანარჩენი პატარები კი იძულებული არიან, მეტი იშრომონ, თვითშეფასებაც უფრო დაბალი აქვთ. ამის გამო სპეციალისტები პედაგოგებს ურჩევენ, ინფორმაცია პატარებს ყველა არხით მიაწოდონ - გამოიყენონ ქმედება, იმეტყველონ თეატრალურად და გამოიყენონ თვალსაჩინო მასალა. ინდივიდუალური მეცადინეობისას კი სწორედ თქვენი ბავშვისთვის შესაფერისი მეთოდი უნდა შეარჩიოთ. ასე რომ, მშობლებისა და პედაგოგების მთავარი ამოცანაა ბავშვს ინფორმაცია გასაგები ენით მიაწოდონ. ეს სულაც არ ნიშნავს პატარას ცალმხრივ განვითარებას. უბრალოდ, ბავშვისგან არ უნდა ველოდოთ იმას, რაც მის შესაძლებლობებს აღემატება და შევურჩიოთ მოღვაწეობის ის სფერო, სადაც წარმატების მეტი შანსი აქვს.
მოდი, ვიმეცადინოთ!
ერთი და იგივე ინფორმაცია აუდიალს, ვიზუალს და კინესთეტიკს განსხვავებული სახით უნდა მივაწოდოთ. ქვემოთ ვეცდებით, მაგალითის მეშვეობით აგიხსნათ აღნიშნული პროცესი. წარმოიდგინეთ, რომ ბავშვს ხეების სახელებს ასწავლით.
აუდიალი: "უსმინე, როგორ ხმაურობს ტყე. ის თითქოს გველაპარაკება, ყველა ხე კი თავისებურად გვეჩურჩულება. აი, ნეკერჩხალს შეხედე. მას დიდი ფოთლები აქვს, ამიტომ ფეხქვეშ კარგად შრიალებენ. რა შეიძლება ნეკერჩხლის ფოთლებისგან გავაკეთოთ? ნახე, რკო! მოდი მუხასთან მივიდეთ, თან "რწყილს და ჭიანჭველას" მოგიყვები, - იცი, რა მოითხოვა მუხამ რკოს სანაცვლოდ?"
ვიზუალი: "ხედავ, ტყეში რამდენი განსხვავებული ხეა! მათ სხვადასხვანაირი ფოთლები და ნაყოფი აქვთ. აი, ნეკერჩხლის ფოთოლი, ეს კი თავად ნეკერჩხალია. აი, რკოს შეხედე, რა უცნაურია!"
კინესთეტიკი: "მოდი, ხეებს მოვეხვიოთ, წაბლი ისეთი სქელია, ხელებს ვერ შემოაწვდენ, მაგრამ აცოცება ძნელია - ტოტი არა აქვს, ფეხი რომ მოიკიდო. ისე, ფრთხილად უნდა იყო, ზემოდან ზღარბისეკლებიანი ნაყოფი რომ არ დაგეცეს".
დავეუფლოთ უცხო ენას
აუდიალისთვის შესაფერისია სიმღერა. ბავშვებთან ან დედასთან ერთად ის სიამოვნებით იმღერებს, ისწავლის ლექსებს და თანაც რიტმულად დაუკრავს ტაშს. თუ ოჯახში მუდმივად იჟღერებს სიმღერები უცხო ენაზე, პატარაც აჰყვება მელოდიას და ამ დროს ახალ სიტყვებსა და გრამატიკას ადვილად ისწავლის. სხვათა შორის, მომავალში აუდიალი კარგად ილაპარაკებს, მაგრამ არ არის გამორიცხული, პრობლემები ჰქონდეს წერასთან დაკავშირებით. ვიზუალებს ძალიან მოსწონთ მნიშვნელობის მქონე ფრაზების სწავლა. ასწავლეთ მათ მარტივი ფრაზები: "მე შემიძლია", "მე მიყვარს", "მე მაქვს". ისინი სიმოვნებით ჩასვამენ ასეთ ფრაზებში ნაცნობ სიტყვებს. დაკიდეთ ოთახში ლამაზი ანბანი და ნახატები სიტყვებით, რომლებსაც სწავლობთ. თავადაც გაოცებული დარჩებით, ისე ადვილად აითვისებს პატარა სიახლეს. კინესთეტიკი მთავარია სწორად "დავაპროგრამოთ". ბავშვმა უნდა იცოდეს, რაში სჭირდება უცხო ენის სწავლა. ენას ასეთი ბავშვები წარმატებით სწავლობენ, მაგრამ კვირაში 1-2 გაკვეთილი ნამდვილად არ არის საკმარისი. კარგი იქნება, თუ ახალ სათამაშოს შეიძენთ და ბავშვს ეტყვით, რომ ის უცხო ქვეყნიდან ჩამოვიდა და ლაპარაკი მარტო იმ ქვეყნის ენაზე შეუძლია. შეგიძლიათ აიღოთ ბავშვისთვის საინტერესო სათამაშოს ინსტრუქცია და შვილთან ერთად თარგმნოთ.
ვინ არის თქვენი შვილი?
როგორ უნდა დავადგინოთ, ვინ არის ბავშვი აღქმის თვისებურების მიხედვით? უპასუხეთ კითხვებს და ჩაინიშნეთ პასუხები.
1. თქვენი შვილი მცირე ასაკიდანვე:
ა) ღიღინებდა მელოდიებს და გამოსცემდა სხვადასხვა ხმას;
ბ) ინტერესს იჩენდა ასოებისა და ნიშნების მიმართ, კითხულობდა მათ მნიშვნელობას;
გ) ხალისით იშენებდა "სახლს", გეხმარებოდათ საოჯახო საქმიანობაში.
2. თქვენს პატარას ყველაზე მეტად უყვარს:
ა) მუსიკალური სათამაშოები;
ბ) კონსტრუქტორები;
გ) ინსტრუმენტები, "ნამდვილი" საგნები.
3. ბავშვი რომ დაამშვიდოთ:
ა) უყვებით საინტერესო ზღაპარს;
ბ) ენთუზიაზმით მიმართავთ: "მოდი, იცი, რა გავაკეთოთ?" - პატარას მალე იტაცებს ახალი საქმიანობა;
გ) ავალებთ "მნიშვნელოვან" საქმეს.
4. როცა თქვენი პატარა ბედნიერია, ის:
ა) მღერის ან თავისებურ ხმებს გამოსცემს;
ბ) ხმებთან ერთად საკუთარ აზრსაც გამოხატავს;
გ) ხტის და ტრიალებს.
5. როგორი ტანსაცმელი მოსწონს თქვენს შვილს:
ა) უცნაური დეტალებით მორთული;
ბ) ზოგი რამ უყვარს, ზოგი რამ - არა, ლოგიკას ვერ იპოვით;
გ) ყველანაირი, ოღონდ თამაშში არ უშლიდეს ხელს.
6. ოთახში სათამაშოებს ადგილი შეუცვალეთ. როგორ რეაგირებს ამაზე პატარა?
ა) უმეტესად ვერც კი ამჩნევს;
ბ) არ უყვარს, როცა მის ნივთებს თქვენებურად ალაგებთ;
გ) ამას სულაც არ აქცევს ყურადღებას და ძველი სათამაშოს ადგილზე ნაპოვნი ახალი სათამაშოთი ერთობა.
ახლა ტესტის შედეგები შევაჯამოთ. პასუხთა უმრავლესობაა...
ა - ესე იგი პატარა აუდიალია. შეეცადეთ, განუვითაროთ სმენითი შესაძლებლობები, უკითხოთ წიგნები, საუბრისას ხმას მიეცით სხვადასხვაგვარი ინტონაცია, შეიძინეთ კარგი ზღაპრებისა და სიმღერების დისკები, არასოდეს შეზღუდოთ ბავშვის თვითგამოხატვა ხმების მეშვეობით. ასეთი პატარები სიამოვნებით ატარებენ ოჯახურ სპექტაკლებს, უყვართ თეატრალური თამაშები, გრძნობენ მუსიკას. აუდიალებს შეიძლება ვესაუბროთ ემოციებზე, რომელსაც მელოდია იწვევს, ვხატოთ მუსიკის თანხლებით.
ბ - პატარა ვიზუალია. მას ექნება მისწრაფება ლოგიკური აზროვნებისკენ, თუმცა მდიდარი მეტყველება ასეთ ბავშვებს იშვიათად აქვთ. მიეცით პატარას საშუალება, იაზროვნოს და ნუ მოსთხოვთ მჭევრმეტყველებას. კითხვას ეს პატარები იოლად სწავლობენ. საკმარისია ავუხსნათ, რომელ ბგერას შეესაბამება ესა თუ ის ასო. ბავშვის ოთახი თვალსაჩინო მასალით მორთეთ და ეს მასალა დროდადრო ცვალეთ.
გ - ბავშვი კინესთეტიკია. ასეთ პატარებს "შემოქმედებს" უწოდებენ. ნუ დაუშლით მათ საოჯახო საქმიანობაში მონაწილეობას, რადგან ისინი სწრაფად აითვისებენ ყოველგვარ საქმეს და შემდეგ ენთუზიაზმით შეასრულებენ მათ. ამასთან ერთად უნდა გაითვალისწინოთ, რომ ასეთ ბავშვებს ძალიან უჭირთ ჯდომა და მეცადინეობა და ამას მხოლოდ პრაქტიკული მოსაზრებით აკეთებენ. გააცნობიერეთ ეს და სწავლის დროს პატარას მოძრაობის საშუალება მიეცით.