პატარა გმირები
როგორ ავიცილოთ თავიდან გაუმართლებელი რისკი? ჩვენი, მოზრდილების პოზიციიდან სწრაფვა ყველაფრისადმი, რაც რისკთან არის დაკავშირებული, არაგონივრულია. ბავშვები კი თითქოს იქ მიძვრებიან, სადაც შეიძლება რაღაც დაემართოთ. რისი ბრალია ეს?
რამდენიმე ისტორია
წარმოიდგინეთ ქალაქის პარკი. საბავშვო მოედნის ახლოს სარემონტო სამუშაოები მიმდინარეობს - ამოთხრილია გრძელი, მაგრამ არცთუ ისე ღრმა თხრილი, მის ფსკერზე დიდი მილებია ჩალაგებული. ამჟამად იქ არავინ მუშაობს, რადგან კვირაა. თხრილის ირგვლივ ამკრძალავი წითელი ლენტია გაბმული, თუმცა მის ქვეშ გაძვრომა სულაც არ არის ძნელი. დიდები წყნარად საუბრობენ, მათი შვილები - 3-4 წლის ბიჭები - კი თხრილთან თამაშობენ. რამდენიმე მათგანი წითელი ლენტის მიღმა აღმოჩნდა. უცებ ერთმა მანქანა თხრილში ჩააგდო, იგივე გაიმეორა მეორემაც. ბიჭები თხრილში იყურებიან. ერთ-ერთმა არც აცია, არც აცხელა და ორმოში ისკუპა... მისი მაგალითი გადამდებია. პატარა ბიჭები თხრილში ხტებიან და უკანვე ძვრებიან. ამ გართობის მონაწილეთა რიცხვი პროგრესულად იზრდება. რა თქმა უნდა, ამას დიდები ამჩნევენ. იწყება ყვირილი, საყვედურები, მუქარა... თამაში დამთავრებულია, პატარები შინისკენ მიჰყავთ, ისინი კი სევდიანად გაჰყურებენ გართობის ადგილს.
სახლის გვერდით მშენებლობაა. ის, ყველა წესის თანახმად, შემოღობილია, თუმცა ღობე ბავშვებისთვის სულაც არ არის დაბრკოლება. ერთ საღამოს მობინადრეები ხედავენ, რომ მეოთხე სართულის სიმაღლეზე უმოაჯირო აივანზე პატარა ფიგურა მოძრაობს. უცებ მეორე ფიგურაც გამოჩნდება... ცხადია, პატარები ერთმანეთს საკუთარ სიმამაცეს უჩვენებენ. რომელიმე რომ ჩამოვარდეს, ვერ გადარჩება, რადგან ეზო სამშენებლო მასალებით არის სავსე. პატარა ფიგურები თამამად მოძრაობენ. აშკარაა, რომ ეს ყველაფერი მათთვის ჩვეული გართობაა.
ჩვენი ქალაქის ეზოები სავსეა გარაჟებით. ალბათ არაერთხელ დაგინახავთ, როგორ ძვრებიან მათ სახურავებზე ბავშვები (სხვათა შორის, გოგონებიც!) და შემდეგ ნამდვილ მარათონს აწყობენ. ზოგიერთი მათგანი გარაჟიდან გარაჟზე ხტება, ზოგი კი სახურავიდან დაბლა ეშვება. დიდია ალბათობა, რაიმე დაიზიანონ.
გმირობა და დიდება
რატომ იზიდავთ ბავშვებს, განსაკუთრებით ბიჭებს, ხიფათი? ბავშვები ჩვენგან განსხვავდებიან. მათ სურთ თავის დამკვიდრება ამ სამყაროში, ეს მათი მთავარი მისწრაფებაა. ჩვენ, მოზრდილებს, სხვა მიზნები გვაქვს - სამსახური, კარიერა, პირადი ბედნიერება... ბავშვები კი საკუთარი თავის განვითარებაზე ზრუნავენ. პატარა საკუთარ თავს უმტკიცებს, რომ შეუძლია, მამაცია, არაფრის ეშინია. ბავშვს სურს გაიმარჯვოს, გმირობა ჩაიდინოს, რათა პატივს სცემდნენ.
პატარა ბავშვისთვის მთელი სამყარო გამოწვევაა, რომელსაც ღირსეული პასუხი უნდა გასცეს. ალბათ ზედმეტია იმის მტკიცება, რომ ასეთი სწრაფვა თავისთავად დადებითი და მისასალმებელი მოვლენაა. თუ პატარას არ აქვს ასეთი სწრაფვა, უნდა შევშფოთდეთ.
რა თქმა უნდა, თვითდამკვიდრების მოთხოვნილება გოგონებსაც აქვთ, მაგრამ მათი ქცევის სოციალური სტანდარტები განსხვავებულია: ბიჭს ხომ ფიზიკური განსაცდელისადმი უშიშრობა მოეთხოვება, გოგონას კი - არა. სინამდვილეში პედაგოგებისა და ფსიქოლოგების დაკვირვებები გვიჩვენებს, რომ გოგონები უფრო ნებისყოფიანნი და მამაცები არიან, ისინი უფრო ადვილად ძლევენ შიშსა და გაუბედაობას. ამასთანავე, წარმატების შემთხვევაში გოგონები ნაკლებად ტრაბახობენ. გოგონა არ ხტება თხრილში და არ ადის მშენებარე სახლის მეოთხე სართულზე არა იმიტომ, რომ ეშინია, არამედ იმის გამო, რომ არ სჭირდება. ის ყოველივე ამის გარეშეც გრძნობს თავს სრულფასოვან ადამიანად.
დადგენილ სოციალურ ნორმებს ჩვენ ვერ შევცვლით, მათი ცვლილება ძალიან ნელა, საუკუნეების განმავლობაში ხდება. ბიჭს თავი ნამდვილ მამაკაცად მაშინ მიაჩნია, თუ შიში დაძლია, ფიზიკურ საფრთხეს არ შეუშინდა. საფრთხის გადალახვა კი ჩვენ უნდა ვასწავლოთ. ეს შესაძლოა უცნაურად მოგეჩვენოთ, რადგან ფიზიკური საფრთხის მიმართ მშობლების დამოკიდებულება განსხვავებულია.
ერთი რამ ცხადია - ყველა საფრთხეს თავიდან ვერ ავიცილებთ, ბავშვს შუშის ზარხუფქვეშ ვერ მოვათავსებთ. ესე იგი ბავშვი თანდათან, მოზრდილთა მეთვალყურეობით უნდა მივაჩვიოთ სწორ ქცევას საფრთხის შემთხვევაში.
სწორი ტაქტიკა
უპირველეს ყოვლისა, ყველაფრისა არ უნდა გვეშინოდეს, დედების უმრავლესობას კი სწორედ ეს სჭირს. ამის მიზეზი დედობრივი ინსტინქტია. როცა დედა ხედავს (ესმის, გრძნობს), რომ მის შვილს საფრთხე ემუქრება, ის უდიდეს შეშფოთებას განიცდის. ეს ემოცია რომ მოვიცილოთ, ბავშვი საფრთხეს უნდა გავარიდოთ. თუ შვილს თავიდან ავაცილებთ ყოველგვარ საფრთხეს, შეგვიძლია მშვიდად ვიყოთ. მთავარია ტოტალური კონტროლი და საშიშროების შემცველი ყოველგვარი მოქმედების აკრძალვა!
არიან აღმზრდელები, რომლებიც ბავშვებს უკრძალავენ სასრიალო გორაკებზე ასვლას, კიბეზე აცოცებას, მიუხედავად იმისა, რომ სასრიალოც და კიბეც საბავშვოა. ასევე იქცევა მრავალი დედა. ბუნებრივია, შეუძლებელია, სრულად ჩავახშოთ ბიჭის სწრაფვა თვითდამკვიდრებისკენ და საფრთხის გადალახვის სურვილი - ეს უდიდეს ძალისხმევას მოითხოვს.
ბიჭი, რომელსაც ავუკრძალავთ ყოველივეს, რაც საფრთხეს შეიცავს, მაინც შეეცდება საკუთარი ვაჟკაცობის დამტკიცებას, თანაც უფროსებისგან მალულად და რით დამთავრდება ყოველივე, ძნელი წარმოსადგენია. ცნობილია, რომ თამაშის დროს ტრავმას სწორედ ფრთხილი დედების შვილები იღებენ, რადგან მათ არ იციან, როგორ მოიქცნენ სახიფათო სიტუაციაში. ყველაზე საშიში კი ის იქნება, თუ მართლაც ჩავახშობთ შიშის გადალახვის სურვილს. ასეთი ბიჭი სრულფასოვან მამაკაცად ვერ ჩამოყალიბდება, ექნება პრობლემები ცხოვრებაში, არ იქნება საკუთარ თავში დარწმუნებული, ბედნიერი ადამიანი. მართალია, პატარაობისას ადვილად სამართავი ბავშვი იქნება, მაგრამ ეს ნამდვილად არ ღირს იმად, რომ მომავალი მსხვერპლად შევწიროთ.
დედა შენს გვერდითაა
მაინც როგორ მოვიქცეთ, დავტოვოთ ბავშვი ბედის ანაბარა? აკეთოს, რაც უნდა? რა თქმა უნდა, არა. ბავშვს უნდა ვასწავლოთ, რომ იყოს მამაცი და ამავე დროს ფრთხილი. ვასწავლოთ ხეზე აცოცებაც. ამისთვის, უპირველეს ყოვლისა, სწორად უნდა შევარჩიოთ ხე - მას მრავალი გვერდითი ტოტი უნდა ჰქონდეს. აუხსენით ბიჭს, როგორ ჩაავლოს ხელი ტოტებს, როგორი ტოტი აირჩიოს, როგორ დადგას ფეხი და მისი მიღწევებით გაიხარეთ. თუ ბავშვს ფეხი დაუცდა, არაფერია, თქვენ იქვე იქნებით. სპეციალისტების აზრით, არც ის არის მიზანშეწონილი, რომ ბავშვმა საერთოდ არ იგრძნოს ტკივილი. პატარამ უნდა ისწავლოს, რომ ტკივილი საშიში არ არის, ის დროებითია, მაგრამ მარცხის შემთხვევაში დედა მის გვერდით უნდა იყოს, რათა ბავშვს მაშინვე დაუყვავოს და მიეალერსოს, ოღონდ ეს მშვიდად, ისტერიკისა და პანიკის გარეშე უნდა მოხდეს.
მშობლების მაგალითი
ფიზიკური საფრთხის გადალახვა ბიჭმა 3-4 წლის ასაკში უნდა ისწავლოს. თუ დაბრკოლების გადალახვის პირველი მცდელობა არა მშობლების, არამედ ამხანაგების, თანაც ასაკით უფროსი ბიჭების გვერდით მოხდა, დიდია ალბათობა, ის მარცხით დასრულდეს, ხოლო მარცხი, თანაც თანატოლების თვალწინ, ძალიან მძიმე განცდას იწვევს. ბავშვმა შესაძლოა ტრავმა მიიღოს და საკუთარი თავის რწმენა დაკარგოს.
სულ სხვა საქმეა, როცა დაბრკოლებათა გადალახვას ბავშვი მშობლებთან ერთად ცდილობს. მშობელი, რასაკვირველია, ირჩევს ისეთ საქმიანობას, რომელიც ბავშვს ძალიან არ გაუჭირდება და ამავე დროს არც მაინცდამაინც იოლი იქნება. სირთულის გადალახვის შემდეგ პატარა ღირსეულად იამაყებს საკუთარი თავით. საფრთხის გადალახვისას ბავშვი უდიდეს სიხარულს განიცდის. არაფერი შეედრება სულიერი ზრდის ამ ბედნიერებას, შეგრძნებას, რომ ძლიერი, სრულფასოვანი ადამიანი ხარ. ამ ყოველივესთან ერთად ძალზე მნიშვნელოვანია არა მარტო ის, როგორი დამოკიდებულება გაქვთ შვილის ცხოვრებაში საფრთხეების, სირთულეებისა და გამოცდების მიმართ, არამედ ისიც, თავად როგორ ხვდებით მსგავს განსაცდელს. მაგალითად, ბევრ ბავშვს იმიტომ ეშინია ძაღლის, რომ ეშინია დედას. პატარები ფენომენურად მგრძნობიარენი არიან დედის ემოციური მდგომარეობის მიმართ. აქედან გამომდინარე, აშკარაა ერთი რამ - მშობელმა შიში მართლაც უნდა დაძლიოს.
ცნობილია, რომ მეტისმეტად ფრთხილი დედების შვილები მშიშარა, საკუთარ თავში დაეჭვებულ პიროვნებებად ყალიბდებიან. ამავე დროს, შვილს უნდა ვასწავლოთ არა მარტო სიმამაცე, არამედ სიფრთხილეც. მამაცი ადამიანი საკუთარ თავში დარწმუნებულია, საკუთარ სრულფასოვნებას გრძნობს, ამიტომაც არ ეშინია, გაეცალოს განსაცდელს, რომელიც გადაულახავი ეჩვენება.
სიფრთხილის სწავლა ძნელი არ არის, საკმარისია, ყოველი ახალი ამოცანის წამოჭრისას ერთად განვიხილოთ, შევძლებთ თუ არა მის გადაჭრას. ამავე დროს შვილს ძველი მიღწევები უნდა გავახსენოთ, რათა თავი სრულფასოვან ადამიანად იგრძნოს. პატარას უნდა ვუთხრათ: "მოდი, ეს მერე, როცა გაზირდები, დიდი გახდები!" გონიერი ბავშვი თავად იტყვის უარს გაუმართლებელ რისკზე. მართლაც, რა საჭიროა ის? დედა ხომ ისედაც ხვდება, რომ მისი შვილი გულადი ბავშვია!
ვისწავლოთ სიმამაცე
ალბათ ოცნებობთ, რომ თქვენი შვილი მამაცი და ამავე დროს ფრთხილი ადამიანი იყოს. რა არის საამისოდ საჭირო? ნუ ააცილებთ თავიდან პატარას ყველანაირ საფრთხეს, ნუ აუკრძალავთ ყველაფერს, რისი აკრძალვაც კი შესაძლებელია, პირიქით, თავად ეძებეთ საფრთხე, რომლის გადალახვაც ბავშვისთვის რთული და ამავე დროს შესაძლებელიც იქნება.
დაიმახსოვრეთ, რომ პირველი ცხოვრებისეული სირთულე პატარამ თქვენი ზედამხედველობით უნდა დაძლიოს, ის უნდა ხედავდეს, რომ მისგან სიმამაცეს ელით და გიხარიათ მისი წარმატება. თუ რამისა გეშინიათ, ნუ გამოხატავთ შიშს შვილის თანდასწრებით. ეცადეთ, ისე ასწავლოთ შვილს შიშის დაძლევა, რომ მან მარცხი ფაქტობრივად არ განიცადოს. ამავე დროს ამოცანა თანდათან უნდა გართულდეს, სანამ არ დარწმუნდებით, რომ ბავშვი საკმაოდ მამაცი და ამავე დროს ფრთხილიც არის. არასოდეს არაფრით შეაშინოთ შვილი. ჯობს, წყნარად აუხსნათ, რა საფრთხეს უქმნის მას ესა თუ ის საქმიანობა, ისე ესაუბრეთ, თითქოს ეთათბირებით.