შენ თვითონ!
ბავშვის აღზრდისას მზრუნველი მშობლები ცდილობენ, მას მხოლოდ საუკეთესო მისცენ, დაიცვან ყოველგვარი პრობლემისა და საზრუნავისგან. მიგვაჩნია, რომ ბავშვი ჯერ პატარაა და იმის საშუალებასაც კი არ ვაძლევთ, რაც მას ნამდვილად შეუძლია და თანაც განვითარებისთვის აუცილებელია. ძალიან მნიშვნელოვანია, დროულად გავიგოთ, რომ ბავშვი სულაც არ არის ისეთი უსუსური, როგორადაც გამოიყურება. ეს უნდა გავაცნობიეროთ და ბავშვს მივცეთ ახალი და საინტერესო მოქმედებების ათვისების საშუალება. მოდი, დავავალოთ პატარას, დაგვეხმაროს ხილის გარეცხვაში, ყვავილების მორწყვაში. მტვრის გადაწმენდაში. ერთი სიტყვით, ვაგრძნობინოთ, რომ უკვე დიდია და სულ მალე ბევრ რამეს თავად გააკეთებს...
ბუმერანგის ეფექტი
ყველა მშობელი ოცნებობს იმ დროზე, როცა მისი შვილი თავის მოვლისთვის აუცილებელი ელემენტარული ჩვევების თუნდაც ნაწილს გამოიმუშავებს. მართლაც, რა კარგია, როცა ბავშვი დამოუკიდებლად იბანს ხელებს, იცვამს, ჭამს, აწესრიგებს სათამაშოებს და ასე შემდეგ. სწორედ ასეთი "წვრილმანებით" იწყება დამოუკიდებლობის უნარის გამომუშავება და პასუხისმგებლობის გრძნობის ჩამოყალიბება. ალბათ ზედმეტია საუბარი მათი მნიშვნელობის შესახებ... ცხოვრებაში კი სულაც არ არის მარტივი, პატარას ვაგრძნობინოთ, რომ ბევრი რამ უკვე თავად უნდა მოახერხოს.
სამი წლის ნიკას ძალიან მზრუნველი დედა ჰყავს. ის ბიჭს ყოველდღე აყენებს საწოლიდან, ხელ-პირს ბანს, აცმევს... დედას მიაჩნია, რომ ბავშვი ჯერ კიდევ მეტისმეტად პატარაა საიმისოდ, რომ თავისით დაიბანოს ხელები, გაიხეხოს კბილები, ჩაიცვას ან გაიხადოს. სადილის დროს ნიკა კოვზს დედას აძლევს და პირს აღებს. ბიჭს მარტო თამაშიც კი არ შეუძლია. როცა დედა სადილს აკეთებს, ის ძალიან მოწყენილია, მშობელს კაბის კალთაზე ექაჩება და აიძულებს, საქმიანობა მიატოვოს, მასთან ერთად ხატოს ან კონსტრუქტორი ააწყოს... სეირნობის დროს შვილის სათამაშოები დედას დააქვს, რათა პატარა არ დაიტვირთოს. ბიჭი დასაძინებლადაც დედასთან ერთად წვება. დედა მთელ დროს შვილთან ერთად ატარებს, ამიტომ საოჯახო საქმეებს მხოლოდ გვიან, ბავშვის დაძინების შემდეგ ასრულებს. დასვენებაზე ლაპარაკიც ზედმეტია...
სამი წლის ბავშვი სათანადოდ ნამდვილად ვერ დააფასებს დედის ასეთ "თავგანწირვას". დედა ცდილობს, შვილს თავიდან ააცილოს ყველა სირთულე და ასე აჩვევს მას უზრუნველ ცხოვრებას, ადრეული ბავშვობის ჩვევები კი ხასიათის ფორმირებას განაპირობებს და გავლენას ახდენს პიროვნების მომავალზე, ამიტომ ნიკას დედამ დროულად უნდა შეცვალოს ბავშვის აღზრდის პრინციპი, თორემ ბიჭი უპასუხისმგებლო, ეგოისტურ და მშობლებზე დამოკიდებულ პიროვნებად ჩამოყალიბდება.
მაგდა ნიკას თანატოლია. გოგონას არასოდეს სცალია - თევზებს უნდა აჭამოს, სათამაშოები უნდა დაალაგოს, სასეირნოდ წასვლის წინ ჩანთა ჩაალაგოს... მაღაზიაში გოგონა თავად არჩევს წვენს და ფულსაც იხდის. ერთხელ დედამ სტაფილო და კარტოფილიც კი დააჭრევინა (ცხადია, თავად იქვე იდგა და შვილს თვალს არ აცილებდა, რომ თითი არ გაეჭრა). მაგდას ძალიან უყვარს ყვავილების მორწყვა. მას თავისი სარწყავიც აქვს. გოგონა ფრთხილად უსხამს ყვავილებს წყალს. თავდაპირველად მეტისმეტი მოსდიოდა, მაგრამ ახლა კარგად იცის, რამდენია საჭირო.
ამ ორი მაგალითის ანალიზით ძალიან ადვილია დავასკვნათ, რომელი ბავშვისგან გაიზრდება დამოუკიდებელი და პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე პიროვნება, ვის არ გაუჭირდება სირთულეების გადალახვა და ვინ არ დაყრის ფარ-ხმალს პირველივე წინააღმდეგობისას. სწორედ შვილის მომავლისთვის არის აუცილებელი, არ შევზღუდოთ მისი დამოუკიდებლობა. ეს მასვე სჭირდება. ბავშვში დამოუკიდებლობის აღზრდისთვის განსაკუთრებული ძალისხმევა სულაც არ არის საჭირო, ცხოვრება თავად გვაძლევს ამის საშუალებას, გვთავაზობს ხელსაყრელ სიტუაციებს. უბრალოდ, ხშირად უნდა მივცეთ პატარას მოზრდილთა საქმიანობაში მონაწილეობის საშუალება. თუ გოგონას სახლის დალაგება ან სადილის მომზადება სურს, ნუ ჩაუხშობთ ინტერესს. ჯობს, სუფთა ნაჭერი მივცეთ და საქმიანობას შევუდგეთ. მთავარია, ამოცანა, რომელიც პატარას დავუსახეთ, მეტისმეტად რთული არ იყოს და მის ჯანმრთელობას არ უქმნიდეს საფრთხეს. არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ველოდოთ, რომ პატარა ყველაფერს იდეალურად გააკეთებს. საყვედური და გაბრაზება ბავშვს დახმარების სურვილს დაუკარგავს. მშობლებს უნდა ახსოვდეთ, რომ პატარას "საქმიანობაში" მთავარი მონაწილეობაა და არა შედეგი. დედასთან ერთად შრომისას ბავშვი კარგ გაკვეთილს და, რაც მთავარია, ცხოვრებისეულ გამოცდილებას იღებს.
რა შეუძლია ბავშვს?
დამოუკიდებელი საქმიანობისკენ სწრაფვა პატარას ძალიან ადრე უჩნდება. ერთი წლისა უკვე ცდილობს, კოვზი აიღოს და თუ საშუალებას მივცემთ, წლინახევრისას უკვე დამოუკიდებლად ჭამაც შეეძლება. ორი წლის პატარას შეუძლია ხელების დაბანა, გამშრალება, გახსნილი ტანსაცმლის გახდა. სამი წლის ბავშვმა შეიძლება ჩაიცვას, შეიკრას ღილები, შეინარჩუნოს წესრიგი ოთახში და დაეხმაროს დედას საოჯახო საქმიანობაში. თუ მას მნიშვნელოვან რამეს დავავალებთ, პატარა სიამაყისა და საკუთარი ღირსების გრძნობით აივსება. სამი წლის ბავშვები ხშირად იმეორებენ სიტყვებს: "მე თვითონ!" ამ პერიოდში დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვა განსაკუთრებით თვალში საცემია. მთავარია, დროულად შევამჩნიოთ და დავეხმაროთ. თუ ბავშვს რაღაც არ გამოსდის, მის ნაცვლად გაკეთებას ნუ იჩქარებთ. მოთმინებით დაელოდეთ და თუ საჭიროდ ჩათვლით, ტაქტიანად მიუთითეთ, როგორ გააკეთოს.
არ დაგავიწყდეთ შექება
ხშირად შეაქეთ შვილი. გახსოვდეთ, რომ ქება აღზრდის მძლავრი იარაღია. ნუ დაიშურებთ ალერსიან სიტყვებს. ეს საჭირო ქცევების განმტკიცებაში დაგეხმარებათ. თუმცა ზომიერება ქების დროსაც აუცილებელია. ერიდეთ ფუჭ, გადაჭარბებულ ქებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში სიტყვები ძალას დაკარგავენ. ქება აუცილებლად მიზანმიმართული უნდა იყოს. როცა ბავშვის საქციელით კმაყოფილი ხართ, უნდა უთხრათ არა ის, რომ კარგი ბიჭია (გოგოა), არამედ უნდა მიუთითოთ, რომ ძალიან კარგი და საყვარელია კონკრეტული ქმედების გამო. ქება მყისიერი უნდა იყოს, ნუ გადადებთ მას სამომავლოდ.
აუცილებლად შეძლებს!
დამოუკიდებლობის შესწავლის მთავარი პრინციპის თანახმად, არასოდეს არ უნდა გააკეთოთ ბავშვის ნაცვლად ის, რისი გაკეთებაც თავად შეუძლია. თუ პატარამ ხელების დაბანა ისწავლა, ესე იგი ეს უკვე მისი საქმეა. დედამ მხოლოდ უნდა გააკონტროლოს, როგორ ასრულებს ამას შვილი. დასწავლა ვერ იტანს სიჩქარეს. ეს პრინციპი აუცილებლად უნდა დაიცვათ და თუ არ გცალიათ, რამის შესასწავლად სხვა დრო გამონახოთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში თქვენც იჩქარებთ, პატარასაც ააჩქარებთ, ის განერვიულდება და არაფრის გაკეთების სურვილი აღარ ექნება.
ბავშვთან ერთად საქმიანობისას ყოველთვის კეთილგანწყობილი უნდა იყოთ. არ უსაყვედუროთ დავალების შეუსრულებლობის გამო, უბრალოდ აუხსენით, რას იწვევს უპასუხისმგებლობა, გარკვეული წესების შეუსრულებლობა. პატარამ უნდა იცოდეს, რომ თუ თევზებს არ აჭმევს, ისინი დაიხოცებიან, თუ ყვავილს არ მორწყავს, ის გახმება, თუ სათამაშოებს არ დაალაგებს, სახლში არეულობა იქნება... ამავე დროს ბავშვს უნდა მისცეთ საკუთარი თავის რეაბილიტაციის საშუალება.
სწავლა ძალიან ადვილია თამაშის დროს. მაგალითად, შეიძლება მოვაწყოთ შეჯიბრება - ვინ უფრო სწრაფად გახსნის თასმებს ან შეიკრავს ღილებს. შეიძლება შეჯიბრება სათამაშოების დალაგების დროსაც. თავი არიდეთ შეფასებებს და სხვა ბავშვებთან შვილის შედარებას. თუ პატარას ეტყვით, რომ მისი მეგობარი ყოჩაღია, რადგან თავად იხდის და იცვამს, ეს მეგობრისადმი ცუდ დამოკიდებულებას წარმოშობს და არა დამოუკიდებლობის სურვილს. შედარება მხოლოდ მაშინ არის დასაშვები, როცა თქვენი შვილის სხვადასხვა საქციელზეა საუბარი. ბავშვები ისე იქცევიან, როგორც ჩვენ შთავაგონებთ. როცა საქმიანობას ახლავს სიტყვები "მიდი, ნუ გეშინია, ყველაფერი გამოვა!" - ბავშვი მართლაც წარმატებაზეა ორიენტირებული. აუცილებლად მიაქციეთ ყურადღება, რა გამოსდის ბავშვს. თუ მას ყველაფერს შევუსწორებთ, ამით საკუთარი უსუსურობის განცდას ჩამოვუყალიბებთ. დაიმახსოვრეთ, ბავშვი შეცდომებზე სწავლობს.
დამოუკიდებელი ბავშვი საქმეს თავისი სურვილით იწყებს. მას ყოველთვის აქვს გარკვეული ვალდებულება. ეს მას მოვალეობის გრძნობას უყალიბებს. თანდათან პატარა იგებს, რომ ყოველთვის არ შეიძლება აკეთო ის, რაც გინდა და აცნობიერებს, რომ შრომა თამაში არ არის. პატარა ბავშვს ხშირად ავიწყდება, რომ რაღაც დაავალეს, ამიტომ ხშირად უნდა შევახსენოთ. ამისთვის შეიძლება სპეციალური ნახატებიც გამოვიყენოთ - მაგალითად, ყვავილის, სარწყავის ან აკვარიუმისა. ნახატები იოლად და ხალისით შეახსენებს პატარას თავის ფუნქციებს.
აღზრდის პროცესს საგრძნობლად აადვილებს დღის რეჟიმი და მოსალოდნელი ღონისძიებების დაგეგმვა. დამოუკიდებლობისა და პასუხისმგებლობის გრძნობის ჩამოყალიბებაში დიდ დახმარებას გაგვიწევენ შინაური ცხოველებიც. მაგალითად, თუ ბავშვს ძალიან უნდა, რომ ლეკვი ჰყავდეს, მან ისიც უნდა გააცნობიეროს, რომ ამიერიდან უფრო მეტი მოვალეობა დაეკისრება და ეს მოვალეობა სხვა ცოცხალ არსებაზე ზრუნვაა. პატარამ უნდა იცოდეს, რომ ცხოველს უნდა აჭამოს, გაასეირნოს, ოთახი დაალაგოს...
დამოუკიდებლობის გრძნობის ჩამოყალიბებისთვის ძალზე მნიშვნელოვანია პირადი მაგალითი. თუ თავად არ ხართ მიჩვეული წესრიგსა და მოვალეობების შესრულებას, ამას ნურც შვილს მოსთხოვთ. პატარები ადვილად იზიარებენ თანატოლთა გამოცდილებას. საბავშვო ბაღში თანატოლების მაგალითით შთაგონებულები სწრაფად სწავლობენ კოვზის გამოყენებას, დამოუკიდებლად დადიან ტუალეტში, ალაგებენ სათამაშოებს.