დიაბეტი და მენტალური ჯანმრთელობა
ავტორი: ფსიქოთერაპევტი, დიპლომირებული მედიკოსი, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პროგრამის დოქტორანტი ზურაბ კიკვიძე
დიაბეტის დიაგნოზი არა მხოლოდ ჯანმრთელობისთვის წარმოადგენს საფრთხეს, არამედ ცვლის ადამიანის ცხოვრების წესს, რადგან დიაბეტის მართვა ნიშნავს ცვლილებების შეტანას ყოველდღიურ რუტინაში. ისეთი ცვლილებები, როგორიცაა დიეტა, გარკვეული შეზღუდვები, სისხლის გლუკოზის კონტროლი, ინსულინის სწორი დოზირება, მოქმედებს როგორც ყოველდღიურ ხარჯებზე, ასევე არის სტრესული სახლის, სამსახურის თუ სხვა, ნებისმიერ პირობებში. ზემოხსენებულს ხშირად თან ახლავს ემოციური და ფიზიკური გადაღლა.
დიაბეტის მქონე პირთა მენტალური ჯანმრთელობის ტვირთი გაცილებით მძიმეა დიაბეტის არმქონე პაციენტებთან შედარებით. ტ2დ-ის მქონე პაციენტებს შორის დეპრესიული სიმპტომების მქონე პირები უფრო ადვილად განიცდიან სტრესს, რაც ართულებს პაციენტის ფსიქო-სოციალურ ურთიერთობებს. შაქრიანი დიაბეტის თანმხლები მენტალური აშლილობები მოქმედებს მკურნალობის პროცესზე და, შესაბამისად, ზრდის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი გართულებების რისკს.
რომელი მენტალური აშლილობები ვლინდება დიაბეტის დროს?
დიაბეტის მქონე პირებში შესაძლოა გამოხატული იყოს ისეთი აშლილობები, როგორიცაა შფოთვითი აშლილობები, დეპრესია, დიაბეტის დისტრესი, კვებითი აშლილობები, სუიციდური აზრები, დემენცია და შიზოფრენია.
გთხოვთ, გვესაუბროთ რამდენიმე მათგანზე
დავიწყოთ შფოთვითი აშლილობებით, რომლის ალბათობა დიაბეტის შემთხვევაში 18%-ია და ვლინდება შემდეგნაირად: გენერალიზებული შფოთვითი აშლილობით, პანიკური აშლილობით და პოსტტრავმული სტრესული აშლილობით.
შფოთვითი აშლილობები მეტწილად ემთხვევა ჰიპოგლიკემიურ სიმპტომებს. ეს ართულებს პაციენტისთვის შფოთვის და ჰიპოგლიკემიური სიმპტომების ერთმანეთისგან დიფერენცირებას. ინექციის ან გამოსაკვლევი სისხლის ნიმუშის აღების დროს არსებულმა შიშმა (იზოლირებული ფობია) შესაძლოა გამოიწვიოს შფოთვის მატება/პანიკური აშლილობა. ჰიპოგლიკემიის შიში, რომელიც დიაბეტით დაავადებულთათვის ძლიერი შფოთვის წყაროა, შესაძლოა მაპროვოცირებელი იყოს კვებითი ქცევის დარღვევისა (სისხლის გლუკოზის მაღალი მაჩვენებლის შენარჩუნება მუდმივი კვებით). ტ1დ-ის მქონე ბავშვების მშობლები ასევე მაღალი რისკის ქვეშ არიან (ჰიპოგლიკემიის უკიდურესი შიშით).
კვლევების თანახმად, დიაბეტის დროს კვებითი აშლილობების (რომლის წილი დიაბეტის მქონე პირებში 51.8%-ია) დიდი ნაწილი გვხვდება ტ1დ-ის მქონე ქალებში, რომელთა ასაკი 15-დან 30 წლამდეა. ამ დროს დარღვეულია კვებითი ქცევა, რომელიც, ერთ მხრივ, გამოვლენილია ბულიმიით (ე.წ. მგლის მადა) და/ან Binge-ის (უნორმო კვება) სიმპტომით, მეორე მხრივ, ანორექსიით (უმადობა). აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ბულიმიისა და ბინჯის აშლილობების შემთხვევაში პაციენტები ცდილობენ ინსულინით მოახდინონ მოსალოდნელი სისხლის მაღალი შაქრის კორექცია, რაც დამატებით რისკებს აჩენს.
კიდევ რომელ აშლილობებს გამოყოფდით?
მნიშვნელოვანია, არ გამოგვჩეს დეპრესია, რომლის წილი დიაბეტის მქონე პირებში 27%-ია. ბოლო 2 ათწლეულის მიღწევებმა გააუმჯობესა ჩვენი ცოდნა ისეთი დაავადებების შესახებ, როგორიცაა დიაბეტი და დეპრესია.
დეპრესიის სიმპტომები შეიძლება იყოს როგორც მსუბუქი ასევე მძიმე. მოიცავს სევდის ან სიცარიელის შეგრძნებას. დეპრესიის მქონე პაციენტები აღწერენ შემდეგ მდგომარეობებს: ძალიან მიჭირს დილით წამოდგომა, საბნის ქვეშ ვიმალები ხოლმე და არავისთან ვსაუბრობ, აღარაფერი მსიამოვნებს, არ მსურს ადამიანებთან ურთიერთობა, მინდა ვიყო მარტო საკუთარ თავთან. მიჭირს ჩაძინება და არასაკმარისად მძინავს, ვგრძნობ, რომ უკეთესობისკენ არაფერი შეიცვლება. რაც უფრო ადრეულ ფაზაში დაიწყება დეპრესიის მკურნალობა, მით უფრო სწრაფად მოხდება ცხოვრების ხარისხის გაუმჯებესება და დიაბეტის უკეთესად მართვა.
დიაბეტის დისტრესი არის ემოციური მდგომარეობა, რომელიც იწვევს მნიშვნელოვან ემოციურ სტრესს, მაგრამ არ აკმაყოფილებს დეპრესიის სრულ კრიტერიუმებს. დისტრესის იდენტიფიკაცია დიაბეტით დაავადებულთა შორის ერთ-ერთ ყველაზე დიდი გამოწვევას წარმოადგენს. დეპრესიისგან განსხვავებით, დიაბეტის დისტრესი შეიძლება ასოცირდებოდეს დიაბეტთან დაკავშირებულ მიზეზ-ფაქტორებთან. მაგალითად,ჰიპოგლიკემიის შიშმა ან სისხლში შაქრის ძალიან დაბალმა დონემ შესაძლოა გამოიწვიოს მაღალი ინტენსივობის შფოთვა, რაც სწორედ რომ დიაბეტური დისტრესია.
დიაბეტის დისტრესი ტ1დ და ტ2დ ტიპის დიაბეტის მქონე პირებში დაკავშირებულია მკურნალობის რუტინის ცუდად დაცვასთან, გლიკემიის ცუდ კონტროლთან, დიაბეტის გართულებების მაღალ მაჩვენებლებთან და ცხოვრების ხარისხის დაქვეითებასთან. ამ პერიოდში პაციენტს აქვს შეგრძნება, რომ დიაბეტის მართვა აღემატება მის შესაძლებლობებს, და იგი წყვეტს სისხლის გლუკოზის მონიტორინგს, ექიმთან ვიზიტებს.
ასეთ შემთხვევებში რამდენად არის რეკომენდებული ფსიქოთერაპია?
არ შეიძლება არ აღინიშნოს ფსიქოთერაპიის როლი დიაბეტისა და მენტალური აშლილობების მკურნალობის პროცესში. პაციენტებს ხშირად უჭირთ დიაბეტის მიღება და იწყებენ მასთან ბრძოლას. მნიშვნელოვანია დიაბეტის იყოს აღქმული, გაცნობიერებული და მიღებული, როგორც ჩვენი ნაწილი, როგორც პროცესი, რომელიც ჩვენშია. ამ მხრივ, საკმაოდ ეფექტურია ისეთი მიმართულებები, როგორიცაა გეშტალტ თერაპია; იგი ხელს უწყობს პაციენტში დიაბეტის მდგომარეობის აღქმის და გაცნობიერების პროცესს, ამ მდგომარეობის მიღებას და მასთან თანაცხოვრებას როგორც ეგზისტენციალურ, ასევე ყოფით დონეზე.
CBT (კოგნიტურ-ბიჰევიორისტული თერაპია) შემეცნებითი (კოგნიტური) ნაწილი მუშაობს პაციენტის ცხოვრების შესახებ სასარგებლო რწმენის გასავითარებლად. ბიჰევიორისტული (ქცევითი) მხარე ეხმარება მას უფრო ჯანსაღი ქმედებების გამომუშვებაში.
დიალექტიკურ-ქცევითი თერაპია (DBT) ფოკუსირებულია უნარების სწავლებაზე ოთხ ძირითად სფეროში: გონებამახვილობა, დისტრეს ტოლერანტობა, ემოციების მართვა და ინტერპერსონალური ეფექტურობა.
ოჯახური თერაპია - ეხმარება ოჯახის წევრებს შორის კომუნიკაციის გაუმჯობესებაში, კონფლიქტების და პრობლემების უკეთ მოგვარებაში. ოჯახური თერაპიის ფორმატი ყველაზე ხშირად გამოიყენება კვების დარღვევებისა და ბიპოლარული აშლილობის სამკურნალოდ.
რა რეკომენდაციების გათვალისწინებაა საჭირო მენტალური ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად?
დიაბეტის, ასევე მისი კომორბიდული (თანდართული) მენტალური აშლილობების შემთხვევაში მნიშვნელოვანია ფარმაკოლოგიური მკურნალობა. აუცილებელია, მივმართოთ ექიმს, რათა სწორად იქნეს შერჩეული შესაბამისი სამკურნალო საშუალება. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ არ შეიძლება წამლების თვითნებურად მიღება, რადგან აქ არის კომპლექსური მკურნალობის საჭიროება.
ბევრ ქვეყანაში პოპულარულია იოგას გამოყენება. იგი ხელს უწყობს აზროვნების გაუმჯობესებას, საკუთარი სხეულის შეცნობას და ნერვული სისტემის დამამშვიდებელი ეფექტი აქვს, აუმჯობესებს სხეულის მოქნილობას, ხელს უწყობს რესპირატორული და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მიმართ ორგანიზმის მდგრადობას, მკვეთრად ამცირებს სტრესს, შფოთვას, დეპრესიასა და ქრონიკულ ტკივილებს, აუმჯობესებს ძილსა და ცხოვრების ხარისხს.
და ბოლოს, ყველაზე მმნიშვნელოვანია თვითკონტროლის შენარჩუნება. დიაბეტი ქრონიკური დაავადებაა და გაცილებით მარტივია მისი მართვა ჯანსაღი ცხოვრების წესის შენარჩუნების მეშვეობით. დიეტა, წონის კონტროლი, ფიზიკური აქტივობა, სუფთა ჰაერი, ნაკლებად სტრესული გარემო - ეს ის მცირე ჩამონათვალია, რომელიც დაეხმარება დიაბეტის მქონე პირებს თვითკონტროლის მექანიზმების ჩამოყალიბებაში.
ამასთანავე, მნიშვნელოვანია სისხლის გლუკოზის ყოველდღიური მონიტორინგი გლუკომეტრის ან CGMS აპარატით. სწორედ გლუკოზის დონის კონტროლის მიხედვით უნდა მოხდეს ცხოვრების ჯანსაღი რუტინის შემუშავება და დანერგვა ყოველდღიურობაში.
