რატომ არის მნიშვნელოვანი შარდმჟავას ანალიზის შემოწმება არტერიული ჰიპერტენზიის დროს?
მაღალი არტერიული წნევა წარმოადგენს ნაადრევი სიკვდილობის ერთ-ერთ ძირითად მიზეზს მთელს მსოფლიოში. სიკვდილობის და ინვალიდობის ტვირთის უდიდესი ნაწილი, დაახლოებით 70% სისტოლური წნევის 140 მმHg-ზე მეტად მატებაზე მოდის. მაღალ წნევასთან დაკავშირებული სიკვდილის მიზეზებს შორის კი წამყვანი ადგილი უჭირავს გულის იშემიურ დაავადებას, მათ შორის, მიოკარდიუმის ინფარქტს, ჰემორაგიულ და იშემიურ ინსულტს.
არტერიული ჰიპერტენზია იშვიათად გვხვდება იზოლირებული სახით და ხშირად ის გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების ისეთ რისკ-ფაქტორებთან ერთად არის წარმოდგენილი, როგორიცაა დისლიპიდემია და გლუკოზისადმი ტოლერანტობის დარღვევა.
თავის მხრივ, ცნობილია მთელი რიგი ფაქტორებისა, რომლებიც მოქმედებენ გულ-სისხლძარღვთა რისკზე პაციენტებში არტერიული ჰიპერტენზიით. მათზე ზეგავლენის მოხდენით კი შესაძლებელია თავიდან იქნას არიდებული არასასურველი გამოსავლის განვითარება.
ამ ფაქტორების მცირე ნაწილი დემოგრაფიული ხასიათისაა და მათი შეცვლა შეუძლებელია, თუმცა გასათვალისწინებელია. ესენია: ასაკი, სქესი, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების და სიკვდილობის ოჯახური ისტორია, ადრეული მენოპაუზა.
დარჩენილი ფაქტორების დიდი ნაწილი ექიმის და პაციენტის მიერ მართვადია და სწორი მიდგომით წნევის ციფრების შემცირება და გართულებების თავიდან არიდება არის შესაძლებელი. ეს ფაქტორებია: შაქრიანი დიაბეტი, ჭარბი ქოლესტეროლი, სიმსუქნე და ჭარბი წონა, მწეველობა და ა.შ. ბოლო წლებში ამ ჩამონათვალს დაემატა და განსაკუთრებული ყურადღება მიენიჭა შარდმჟავას მომატებულ დონეს - ჰიპერურიკემიას.
შარდმჟავა მარილები კრისტალური ნივთიერებებია, რომლებიც ორგანიზმში წარმოიქმნება საკვებში არსებული პურინების გადამუშავების შედეგად და სისხლში მათი რაოდენობა რეგულირებულია. თუმცა, ხშირად ირღვევა ბალანსი შარდმჟავა მარილების წარმოქმნას და გამოყოფას შორის და ისინი გროვდებიან ჭარბად. ამ მდგომარეობას ჰიპერურიკემია ეწოდება.
შარდმჟავას აღმოჩენა სისხლში მარტივი ლაბორატორიული ანალიზით არის შესაძლებელი. მამაკაცებში შარდმჟავას ნორმალურ მაჩვენებელად მიიჩნევა <7 მგ/დლ (420 მკმოლ/ლ), ხოლო ქალებში <6მგ/დლ (360 მკმოლ/ლ). ამ ციფრების მატება საყურადღებოა და განიხილება, როგორც ჰიპერურიკემია.
როდესაც სისხლში შარდმჟავას დონე გადააჭარბებს ნორმალურ მაჩვენებელს, მისი მარილები იღებენ კრისტალური, უხსნადი სტრუქტურების სახეს, გროვდებიან თირკმელებში, სახსრებში და აზიანებენ სისხლძარღვებს. ეს დაზიანება მრავალმხრივ მექანიზმებს მოიცავს და საბოლოოდ იწვევს გულ-სისხლძარღვთა და თირკმლის დაავადებების ამა თუ იმ ფორმით გამწვავებას და ზოგჯერ, შეუქცევად დაზიანებას.
ჰიპერურიკემია საკმაოდ გავრცელებულია და გვხვდება მსოფლიო მოსახლეობის საშუალოდ 20%-ში. საქართველოში კი 2020 წელს ჩატარებული კვლევით, შარდმჟავას მაღალი დონე მოსახლეობის 27%-ში გამოვლინდა.
ჰირერურიკემიის მნიშვნელობა ჰიპერტენზიის მქონე პირებში დადასტურდა ბევრი მტკიცებულებით და რისკებს შორის მნიშვნელობის პროცენტულ ჩამონათვალში მან გადააჭარბა შაქრიან დიაბეტს.
მათ შორის, დადასტურდა, რომ სისხლში შარდმჟავას მატება ზრდის ჰიპერტენზიის ახლად გამოვლენილ შემთხვევებს, ფატალური მიოკარდიუმის ინფარქტის რისკს, გულის უკმარისობის გამო ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის შემთხვევებს. ამ ფაქტორის უგულებელყოფის შედეგად იზრდება უმართავი ჰიპერტენზიის შემთხვევები და ძნელდება წნევის ციფრების რეგულირება.
სწორედ ამიტომ, ევროპის კარდიოლოგთა და ჰიპერტენზიის სართაშორისო საზოგადოებების რეკომენდაციებით შარდმჟავას ლაბორატორიული ანალიზის ჩატარება აუცილებელია ყველასთვის, ვისაც აწუხებს მაღალი არტერიული წნევა, როგორც საწყის ეტაპზე შეფასების მიზნით, ასევე პერიოდული რუტინული გამოკვლევისას.
შარდმჟავას მაღალი ციფრების აღმოჩენის შემთხვევაში, ექიმიც და პაციენტიც უნდა ისწრაფოდნენ, შეინარჩუნონ შარდმჟავას დონე <6 მგ/დლ (360 მკმოლ/ლ), ხოლო თუ პაციენტს უკვე აქვს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მაღალი რისკი, რეკომენდებულია მიღწეულ იქნას შარდმჟავას სამიზნე დონე <5 მგ/დლ (300 მკმოლ/ლ). შარდმჟავას შესამცირებლად რეკომენდაციები შემუშავებულია ქართველი და საერთაშორისო ექსპერტების მიერ და მოიცავს რჩევებს ჯანსაღი ცხოვრების წესის შესახებ, სპეციფიური საკვების და მედიკანეტების შეზღუდვას, ასევე ე.წ. შარდმჟავა დამაქვეითებელი პრეპარატების გამოყენებას.
ამრიგად, სისხლში შარდმჟავას დონის შემოწმება აუცილებლი კვლევაა პაცინეტებში მაღალი არტერიული წნევით. ჰიპერურიკემიის აღმოჩენით და შემდგომში მართვით კი შესაძლებელია გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკების შემცირება, პოდაგრის და შარდკენჭოვანი დაავადებების თავიდან არიდება და სიცოცხლის გახანგრძლივება.
R