ლალი ჩხიკვაძე

ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა დაახლოებით 80 წელია, მაგრამ რეალური სიცოცხლის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად განსხვავდება. არიან დღეგრძელები, რომლებიც ას წელზე მეტს ცხოვრობენ და არიან ადამიანები, რომლებსაც უკვე 60 წლის ასაკში, ან უფრო ადრეც, ღრმა სიბერის ნიშნები აღენიშნება.

რა არის დღეგრძელობის საიდუმლო? სიცოცხლის ხანგრძლივობა კოდირებულია დნმ-ში, თუ ის პირველ რიგში ცხოვრების წესით არის განსაზღვრული? ცხოვრების რა პერიოდისთვის არის „დატვირთული“ ადამიანის ორგანიზმი ბიოლოგიური თვალსაზრისით?

აი, რას პასუხობენ ამ კითხვებზე დაბერების, უჯრედული ბიოლოგიისა და გენეტიკის ექსპერტები.

გენები თუ ცხოვრების წესი: რომელია უფრო მნიშვნელოვანი?

ცხოველთა სხვადასხვა სახეობებში სიცოცხლის ხანგრძლივობა თითქმის მთლიანად განისაზღვრება გენებით. მაგალითად, გრენლანდიურ ზვიგენს შეუძლია ოთხასი წელი იცოცხლოს, ბუზის ზოგიერთი სახეობა კი მხოლოდ ხუთ წუთს ცოცხლობს და ეს განსხვავება მხოლოდ და მხოლოდ გენეტიკაზეა დამოკიდებული. ადამიანის, როგორც სახეობის, სიცოცხლის მაქსიმალური ხანგრძლივობა დაახლოებით ორჯერ აღემატება უმაღლესი პრიმატების: გორილებისა და შიმპანზეების სიცოცხლის ხანგრძლივობას.

მაგრამ თუ ვსაუბრობთ ადამიანებს შორის სიცოცხლის ხანგრძლივობის განსხვავებაზე, მაშინ მეცნიერთა უმეტესობა თანხმდება, რომ მიუხედავად იმისა, რომ გენეტიკა თამაშობს დიდ როლს ამ საკითხში, ის ნამდვილად არ არის მთავარი. მაგალითად, უჯრედული ბიოლოგი და დაბერების სპეციალისტი, პროფესორი ჯანეტ თორნტონი, ევროპის ბიოინფორმატიკის ინსტიტუტის ყოფილი დირექტორი, თვლის, რომ გენების როლი სიცოცხლის ხანგრძლივობაში 30%-ზე ნაკლებია, დანარჩენი განპირობებულია ცხოვრების წესით და გარემო ფაქტორებით.

მართალია, ძნელია იმის უარყოფა, რომ ზოგიერთ ოჯახში არსებობს დღეგრძელობის „ტრადიცია“, მაგრამ ამ შემთხვევაში მაინც ძნელია გენეტიკური მიდრეკილების გამოყოფა სხვა ფაქტორებისგან, რადგან ძალიან ხშირად ერთი ოჯახის წევრებს კვებისა და ცხოვრების რეჟიმი მსგავსი აქვთ. ამ საკითხის გარკვევას, ალბათ, დღეგრძელების დნმ-ის გაშიფვრა დასჭირდება, რასაც ახლა მეცნიერთა მრავალი ჯგუფი აკეთებს.

გენეტიკას შეუძლია ხანგრძლივად „დამუხტოს“, მაგრამ ამ „მუხტის“ რეალიზებისთვის საჭიროა სწორად მოქმედება.

ცხოვრების წესის გავლენა ხანგრძლივობაზე ცხადი ხდება, როდესაც გადავხედავთ, თუ რამდენ ხანს ცხოვრობდნენ ადამიანები გასული საუკუნეების განმავლობაში საშუალოდ, სუფთა წყლის, საკვებისა და სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობის წყალობით.

კვლევებმა აჩვენა, რომ ხანგრძლივობის გასაღები შეიძლება იყოს ჯანსაღი საკვები, საკვებიდან მიღებული კალორიების შეზღუდვა, ასევე რეგულარული ვარჯიში. ზომიერმა ფიზიკურმა აქტივობამაც კი, მინიმუმ 15-დან 30 წუთის განმავლობაში დღეში, შეიძლება გაზარდოს სიცოცხლის ხანგრძლივობა დაახლოებით სამი წლით.

რა არის ჩვენი "ვარგისობის ვადა"?

ფაქტია, რომ დროთა განმავლობაში ორგანიზმის წინააღმდეგობა, ანუ ავადმყოფობის, სტრესის, ტრავმისგან სწრაფად აღდგენის უნარი თანდათან მცირდება. ამიტომაც ხანდაზმულებს გამოსაჯანმრთელებლად უფრო მეტი დრო სჭირდებათ, ვიდრე ახალგაზრდებს.

მკვლევარებმა შეიმუშავეს ახალი მეთოდი ბიოლოგიური ასაკის, ანუ სხეულის დაბერების სიჩქარის შესაფასებლად, სისხლის ძირითადი უჯრედების კონცენტრაციის რყევების შესახებ ინფორმაციის საფუძველზე - ჩვენ ვხედავთ ამ მაჩვენებლებს ყოველ ჯერზე, როდესაც ვაკეთებთ სისხლის საერთო ანალიზს. შეიძლება გამოყენებულ იქნას სხეულის ნორმალურ ფუნქციონირებაში გადახრების დასადგენად, ამიტომ ისინი ზოგადი ჯანმრთელობისა და გამძლეობის კარგი მაჩვენებელია.

დიდ ბრიტანეთში და აშშ-ში ნახევარ მილიონზე მეტი ადამიანის სისხლის ანალიზის შედეგებზე დაყრდნობით, მეცნიერებმა შექმნეს სხეულის მდგომარეობის დინამიური ინდიკატორი (DOSI), რომელიც ასახავს ბიოლოგიური დაბერების ტემპს და საშუალებას გვაძლევს ვნახოთ, სადამდეა არის სხეულის ზღვარი. ასეთი კრიტიკული ნიშანი მხოლოდ 120-150 წლის ასაკი აღმოჩნდა.

კვლევის ავტორთა აზრით, არსებულ პრეპარატებს, რომლებიც განკუთვნილია ხანდაზმულობის დაავადებებთან საბრძოლველად, შეუძლიათ სიცოცხლის გახანგრძლივება, მაგრამ ასაკის ზედა ზღვარის გასარღვევად საჭიროა ფუნდამენტურად განსხვავებული წამლები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ არის შექმნილი.