თინათინ გოცაძე

შაქრიანი დიაბეტი გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებათა განვითარების ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი რისკფაქტორია. ეს არის დაავადება, რომელიც მოიცავს მეტაბოლურ დარღვევებს, გამოხატულს ჰიპერგლიკემიით (სისხლში შაქრის მაღალი შემცველობით), ნახშირწყლოვანი, ლიპიდური და ცილოვანი ცვლის მოშლით. აღნიშნულმა დარღვევებმა შესაძლოა გამოიწვიოს სერიოზული გართულებები, მათ შორის გულ-სისხლძარღვთა სისტემის მხრივ.

შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულთა 75-80%-ის გარდაცვალების მიზეზი გულის იშემიური დაავადება, ცერებროვასკულური დაზიანებანი და კიდურების სისხლძარღვთა პათოლოგიებია.

გულის მწვავე უკმარისობის ძირითადი მიზეზი შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 1-ით დაავადებულებთან მიოკარდიუმის დისტროფია და დიაბეტური კარდიოპათიაა, შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 2-ით დაავადებულ პაციენტებთან კი წამყვან პათოლოგიას ათეროსკლეროზი წარმოადგენს.

სისხლძარღვოვანი გართულებები შაქრიანი დიაბეტის დროს შესაძლოა წლობით უსიმპტომოდ მიმდინარეობდეს.

ქვემო კიდურების მაგისტრალური სისხლძარღვების დაზიანება შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებთან 3-5-ჯერ უფრო ხშირია, ვიდრე ამ დაავადების არმქონე პირებთან.

ქვემო კიდურების დიაბეტური მაკროანგიოპათიის (მსხვილი სისხლძარღვების დაზიანების) თავისებურებებია პოლისეგმენტურობა და პროცესში სხვა რეგიონთა (გულის, თავის ტვინის, თირკმელების...) არტერიების ჩართვა, ასევე დაავადების შედარებით სწრაფად პროგრესირება, კლასიკურ ათეროსკლეროზთან შედარებით.

შაქრიანი დიაბეტის დროს სისხლძარღვოვან გართულებათა განვითარების რისკფაქტორებია:

• არაკონტროლირებადი ჰიპერგლიკემია, რომელიც იწვევს ენდოთელიუმის (სისხლძარღვთა შიდა, ამომფენი შრის) ფუნქციის დარღვევას, სისხლძარღვთა კედლის დამანგრეველი თავისუფალი რადიკალების წარმოქმნას;
• გაცხიმოვნება, რომელსაც მოსდევს დისლიპოპროტეინემია (სისხლში ქოლესტერინისა და ტრიგლიცერიდების დონის მატება);
• ჰიპერინსულინემია (სისხლში ინსულინის დონის მატება) - როგორც ინსულინრეზისტენტობის შედეგი (ინსულინი ვერ ასრულებს თავის ფუნქციას, ხშირად გაცხიმოვნების ფონზე), რომელიც ხელს უწყობს სისხლძარღვთა კედლებზე ათერომული ფოლაქების განვითარებას;
• ჰიპერტონიული დაავადება;
• მოწევა, რომელიც აქვეითებს ორგანიზმის ანტიოქსიდანტურ დაცვას, აუარესებს არტერიათა ელასტიკურობას, აქვეითებს სისხლში ჟანგბადის დონეს.

დიაბეტური ანგიოპათიის თავისებურებაა არტერიათა შუა შრის ხშირი დაზიანებაც (მენკებერგის სკლეროზი, იგივე მედიაკალცინოზი). შაქრიანი დიაბეტის ფონზე განვითარებული მაობლიტირებელი ათეროსკლეროზი ხასიათდება აგრეთვე იმით, რომ სტენოზურ-ოკლუზიური პროცესების სიხშირე და გამოხატულება იმატებს ქვემო კიდურების დისტალურ ნაწილებში, რის შედეგადაც იკლებს კოლატერალური (დამატებითი შემოვლითი ძარღვების განვითარება) კომპენსაციის შესაძლებლობა, განსხვავებით კლასიკური „ასაკობრივი“ ათეროსკლეროზისაგან.

სისხლში შაქრის მაღალი დონე ვნებს სისხლძარღვებს, თავდაპირველად ზარალდება წვრილი კაპილარები, შემდგომ კი მსხვილი სისხლძარღვებიც. სისხლძარღვები კარგავენ ელასტიკურობას, ქვეითდება მათი განვლადობა და ისინი სულ უფრო მეტად ვეღარ ასრულებენ ორგანოთა სისხლით მომარაგებისა და კვების ფუნქციას.

შაქრიანი დიაბეტისათვის განსაკუთრებულად დამახასიათებელია მიკროანგიოპათიის (წვრილი სისხლძარღვების დაზიანება) განვითარება. ამ უკანასკნელს აქვს გენერალიზებული ხასიათი და ვლინდება ძირითადად თირკმელების, კიდურებისა და ბადურას დაზიანებით. ამის გამო შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებთან დაბრმავების რისკი 25-ჯერ იზრდება. მიკროანგიოპათიური ცვლილებების გამო შაქრიანი დიაბეტის დროს ხშირია თირკმლის უკმარისობა. სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა მიკროალბუმინურიის (შარდში წვრილი ცილოვანი ფრაქციების გამოჩენის) გამოვლენის მომენტიდან თირკმლის უკმარისობის განვითარებამდე დროული და სათანადო მკურნალობის გარეშე შეადგენს 5-10 წელს.

დიაბეტური მიკროანგიოპათიის შედეგია ასევე კიდურების იშემიის (ჟანგბადოვანი შიმშილის) განვითარება და გაძლიერება, მიუხედავად ჰემოდინამიკის გამოხატული დარღვევების არარსებობისა (ანუ მსხვილ სისხლძარღვებში სისხლის ნაკადის მნიშვნელოვანი დარღვევები არ შეინიშნება).

მეცნიერები ასახელებენ შაქრიანი დიაბეტის დროს სისხლძარღვთა აღდგენის მეთოდს

მეცნიერებმა იონსეს უნივერსიტეტიდან (სეულში) გაარკვიეს, რომ აუტოფაგიის (ორგანიზმის ნარჩენების უტილიზაციის შინაგანი სისტემის) სტიმულირება ხელს უწყობს სისხლძარღვთა განკურნებას და აღდგენას შაქრიანი დიაბეტის დროს. შედეგები გამოქვეყნებულია ჟურნალში «ჟოურნალ ოფPჰყსიოლოგყ».

აუტოფაგიას უწოდებენ მექანიზმს, რომლის წყალობითაც ორგანიზმი თავისუფლდება არასაჭირო და დაზიანებული უჯრედებისაგან, რის შემდეგაც მიმდინარეობს შედარებით ჯანმრთელი უჯრედების რეგენერაციის (განახლების) პროცესი. აღნიშნული მექანიზმის დარღვევა, მეცნიერთა ვარაუდით, შესაძლოა დაკავშირებული იყოს შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 2-თან.

კორეელმა სპეციალისტებმა ჩაატარეს კვლევა და დაადგინეს, რომ აუტოფაგიის მექანიზმის დარღვევა იწვევს სისხლძარღვთა დისფუნქციებს შაქრიანი დიაბეტის დროს, შესაბამისად, აუტოფაგიის სტიმულირება დაეხმარება სისხლძარღვთა აღდგენის პროცესს.

მედიკოსებს არაერთი საინტერესო კვლევით ნაჩვენები აქვთ ისიც, რომ საუზმემდე რეგულარული ვარჯიში აქვეითებს შაქრიანი დიაბეტის განვითარების რისკს. სპეციალისტებმა ისიც დაადგინეს, რომ დილის ტანვარჯიში და ფიზიკური დატვირთვა დილაობით, „მშიერ კუჭზე“, იცავს ორგანიზმს გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებებისაგან.