თინათინ გოცაძე

მას სხვაგვარად კრიოკოაგულაციას, მოყინვით მკურნალობასაც უწოდებენ.

აღნიშნული მეთოდი დღეს ფართოდ გამოიყენება არა მხოლოდ დერმატოლოგიაში, არამედ ონკოლოგიასა და მედიცინის სხვა დარგებშიც.

კრიოდესტრუქციის საინტერესო საკითხებზე, მეთოდის ისტორიასა და ეფექტებზე გვესაუბრება მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, საქართველოს სამხედრო-სამედიცინო აკადემიის აკადემიკოსი (პრეზიდენტი), საქართველოს საინჟინრო მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, საქართველოს ჰუმანიტარულ და სახელოვნებო მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, „ქ. ვენის საერთაშორისო უნივერსიტეტის“ საპატიო პროფესორი, სახელმწიფო პრემიისა და აკად. ივ. ბერიტაშვილის სახელობის პრემიის ლაურეატი, ონკოლოგი, 2010 წლიდან საქართველო-ისრაელის ერთობლივი კლინიკა „გიდმედის“ ხალის პათოლოგიისა და კანის სიმსივნეების ცენტრის ხელმძღვანელი – ირაკლი ნადირაძე:

– ბატონო ირაკლი, რა მეთოდია კრიოდესტრუქცია?

– წარსულში სიცივე გამოიყენებოდა სისხლდენის შესაჩერებლად, ქსოვილების შეშუპებისას, აგრეთვე ეფექტურ ანესთეზიოლოგიურ საშუალებად ტკივილის დროს და ზოგიერთი ქირურგიული პროცედურის ჩატარებისას. შემდგომში სიცივეს იყენებდნენ ნეიროქირურგიაში პოსტტრავმული ტკივილის საწინააღმდეგოდ, ან თავის ტვინის სიმსივნის ამოკვეთისას. 1938 წელს ფეიმ პირველად განახორციელა რა ორგანიზმის ზოგადი გადამეტცივება (ჰიპოთერმია), სხეულის ტემპერატურა 30 გრადუსამდე დასწია. ამ მეთოდს მსოფლიოს ბევრ კლინიკაში იყენებდნენ ავთვისებიან სიმსივნეთა ზრდის შესაჩერებლად.

ორგანოებსა და ქსოვილებზე სიცივის ზემოქმედების შესახებ სწავლების სწრაფმა განვითარებამ, აგრეთვე ტექნიკურმა პროგრესმა, ხელი შეუწყო მედიცინაში ახალი მიმართულების – კრიობიოლოგიის – შემუშავებას. ეს მეცნიერება შეისწავლის გაყინვის შემდგომ საღი უჯრედების, ქსოვილებისა და ორგანოების შენარჩუნებისა და გადანერგვის პირობებს, მათ კონსერვაციას, ძლიერი გაცივების მეშვეობით ანაბიოზის მდგომარეობაში გადაყვანის საკითხებს (ანაბიოზი არის ორგანიზმის ისეთი მდგომარეობა, როდესაც სასიცოცხლო პროცესები, ნივთიერებათა ცვლა და სხვა დროებით შენელებული ან დაქვეითებულია, მაგრამ ხელსაყრელი პირობებისას კვლავ აღდგება).

უჯრედებსა და ქსოვილებზე დაბალი ტემპერატურის მოქმედების მექანიზმი ბოლომდე არ არის შესწავლილი. თუმცა დადგენილია, რომ გაყინვისას უჯრედების დესტრუქცია განპირობებულია მათი მნიშვნელოვანი დეჰიდრატაციით (გაუწყლოებით) უჯრედული ყინულის წარმოქმნის პროცესში, უჯრედული სტრუქტურების ყინულოვანი კრისტალების ზემოქმედების შედეგად მექანიკური დაზიანებით, უჯრედულ მემბრანებში ფოსფოლიპიდების დენატურაციით, პროტოპლაზმის დრეკადობის დაკარგვით და გაყინულ ქსოვილში სისხლის მიმოქცევის შეწყვეტით.

ყოველივე ამან ხელი შეუწყო კრიოქირურგიის განვითარებას. კრიოქირურგიული მეთოდი სწრაფად დაინერგა დერმატოლოგიაში, ოფთალმოლოგიაში, ოტორინოლარინგოლოგიაში, უროლოგიასა და მედიცინის სხვა დარგებში. ამას ხელს უწყობდა სისხლმდენი ორგანოების უსისხლო გაკვეთის შესაძლებლობა, ოპერაციის ჩატარება გაუტკივარების ეფექტით.

დაახლოებით 50 წლის წინ კრიოდესტრუქციის მეთოდი დაინერგა ონკოლოგიაში საყლაპავი მილის, საშვილოსნოს, სწორი ნაწლავის, პირის ღრუს ლორწოვანი გარსისა და ენის სიმსივნეთა სამკურნალოდ.

– რა უპირატესობა აქვს კრიოქირურგიულ მეთოდს მკურნალობის სხვა მეთოდებთან შედარებით?

– კრიოქირურგიის მეთოდის უპირატესობა მდგომარეობს შემდეგში:

1) შესაძლებელი ხდება როგორც სხეულის ზედაპირზე, ისე ნებისმიერი ორგანოს სიღრმეში მდებარე პათოლოგიური ქსოვილის მთლიანად დაშლა;

2) კრიოდესტრუქციისადმი დაქვემდებარებულ ღრმად მდებარე ქსოვილებში შეღწევა შეიძლება საღი ქსოვილის მინიმალური ტრავმით წვრილი კრიოქირურგიული იარაღის გამოყენებისას;

3) ცოცხალ ქსოვილზე ლოკალური კრიოქირურგიული ზემოქმედება, როგორც წესი, უმტკივნეულოა და ამიტომ არ საჭიროებს წინასწარ გაუტკივარებას. ეს აიხსნება მგრძნობიარე ბოჭკოების ადრეული „გამორთვით“ გაყინვის დროს;

4) კრიონეკროზის კერას ახასიათებს თავისებური „ბიოლოგიური ინერტულობა“, რაც იწვევს ყველაზე მინიმალურ პერიფოკალურ რეაქციას;

5) ლოკალური გაყინვის ჩატარება შეიძლება ირგვლიმდებარე საღი ქსოვილების დაუზიანებლად. მეთოდის ამ თავისებურების გამო გაყინვა შეიძლება „ფიზიკურ ექსტირპაციად“ მივიჩნიოთ;

6) სიცივის ზემოქმედება იწვევს მცირე არტერიული და ვენური სისხლძარღვების ბლოკადას, რაც ძლიერ ვასკულარიზებულ ორგანოებშიც კი უსისხლო განაკვეთებისა და დესტრუქციის კერების ამოკვეთის თითქმის უსისხლოდ ჩატარების საშუალებას იძლევა. გაყინვის ჰემოსტაზური ეფექტის გამო მეორეული სისხლდენა გამორიცხულია;

7) მსხვილი სისხლძარღვების კედლის მაღალი რეზისტენტობა (გამძლეობა) დაბალი ტემპერატურისადმი, რომლითაც განპირობებულია სისხლის ნორმალური მიმოქცევის აღდგენა მათი მთლიანი გაყინვის შემდეგაც კი, საშუალებას იძლევა უსაფრთხოდ ჩავატაროთ სიმსივნური და ნორმალური ქსოვილების კრიოდესტრუქცია ამ სისხლძარღვებთან უშუალო სიახლოვეს;

8) კრიოდესტრუქციის კერები მალე ხორცდება, არ იწვევს უხეშ ნაწიბურებს და უმეტეს შემთხვევაში კარგ კოსმეტიკურ ეფექტს იძლევა.

ვარაუდობენ აგრეთვე, რომ სიმსივნის დაშლა სიცივის მეშვეობით იწვევს იმუნური ფაქტორების აქტივიზაციას, რამაც, შესაძლოა, მნიშვნელოვნად დაამუხრუჭოს სიმსივნის შემდგომი განვითარება.

– მეთოდის ნაკლოვანებებსა და გვერდით მოვლენებზე რას გვეტყვით?

– აღსანიშნავია, რომ კრიოდესტრუქციას, დიდ შესაძლებლობებსა და უპირატესობებთან ერთად, ნაკლოვანებებიც აქვს. მათგან ძირითადია ის, რომ ერთჯერადი მოყინვა ყოველთვის არ იწვევს ყველა სიმსივნური უჯრედის დაღუპვას, ამიტომ ხშირად საჭირო ხდება განმეორებითი ჩარევა.

სადღეისოდ, კრიოდესტრუქციას წარმატებით იყენებენ თირკმლის, ტუჩის, პირის ღრუს ლორწოვანი გარსისა და ენის სიმსივნეების, ჰემანგიომებისა და სხვა წარმონაქმნების მკურნალობისას. კრიოდესტრუქცია განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს სხივური თერაპიისა და ქიმიოთერაპაიისადმი პირველადად მდგრადი სიმსივნეების დროს, სხვადასხვა სიმსივნის რეციდივების შემთხვევებში ჩატარებული ქირურგიული თუ სხივური მკურნალობის შემდეგ.

კრიოდესტრუქციული მკურნალობა გამოიყენება, აგრეთვე, არაოპერაბელური ადგილობრივად გავრცელებული ავთვისებიანი წარმონაქმნების შემთხვევებში (სწორი ნაწლავის, შარდის ბუშტის კიბო და სხვა), რომლებსაც თან სდევს ექსკრეციის (ნივთიერებათა ცვლის შედეგად გამომუშავებული მავნე ან გამოუყენებელი პროდუქტების გამოყოფის პროცესი) ბუნებრივი გზების ობტურაცია (დახშობა). ამ შემთხვევებში კრიოდესტრუქცია შეუცვლელია, რადგან მისი მეშვეობით შეიძლება რთული ოპერაციის გარეშე ღრუ ორგანოების გამავლობის აღდგენა, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ გაყინვისას ტკივილი მცირდება ან სულ ქრება, სისხლდენა წყდება, გარდა ამისა, კრიოზემოქმედება სიმსივნეზე შეიძლება რამდენჯერმე განმეორდეს.

ზემოთ ნათქვამის გათვალისწინებით შეიძლება დაბეჯითებით აღვნიშნოთ, რომ კრიოდესტრუქციის განვითარება ავთვისებიანი წარმონაქმნების სხვადასხვა ლოკალიზაციის შემთხვევებში ოპერაციული ჩარევის რადიკალურობის ზრდის საშუალებას იძლევა და, შესაბამისად, აუმჯობესებს მკურნალობის შორეულ შედეგებს.