ასაკთან დაკავშირებული ცვლილებები თავის ტვინში: რა იწვევს მათ პროვოცირებას და შეიძლება თუ არა შეჩერება?
იცვლება მისი ზოგიერთი უბნის მოცულობა, რაც გავლენას ახდენს სისხლის მიმქცევაზე და ნერვულ კავშირებზე. ადამიანისთვის უფრო რთული ხდება ახალი უნარების ათვისება, მეტი დრო სჭირდება წარსული მოვლენის გახსენებას ან პრობლემის გადაჭრას, რომელიც ადრე ადვილი იყო.
ითვლება, რომ ეს ნორმაა სიბერეში, ამიტომ დემენციის პირველი ნიშნები ხშირად უბრალოდ არ შეიმჩნევა მანამ, სანამ დაავადების პროგრესირება არ გახდება აშკარა: ადამიანი კარგავს თავის მოვლის უნარს, წყვეტს თავის კონტროლს და ვეღარ ცნობს ოჯახის წევრებს. ეს რთული ეტაპია და მკურნალობის ვარიანტები აქ უკვე ძალიან შეზღუდულია.
მიუხედავად იმისა, რომ დემენცია უკურნებელია, დროულმა დიაგნოზმა და ადრეულმა მკურნალობამ შეიძლება შეანელოს მისი პროგრესირება და გაახანგრძლივოს სიცოცხლე. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ შეძლოთ მისი პირველი ნიშნების გარჩევა, იმის გაგება, თუ როგორ დაეხმაროთ საკუთარ თავს ან საყვარელ ადამიანს.
ზოგადი ტერმინი "დემენცია" მოიცავს რამდენიმე დაავადებას, რომლის დროსაც ნერვული უჯრედები განადგურებულია და ტვინი ზიანდება. ეს, თავის მხრივ, იწვევს კოგნიტური ფუნქციების დაქვეითებას: თანდათან უარესდება აზროვნება, მეტყველება და ყოველდღიური აქტივობების შესრულების უნარი. ალცჰაიმერის დაავადება მსოფლიოში ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა: მასზე დიაგნოზის 60-70% მოდის. ყველაზე ხშირად დემენცია დიაგნოზირებულია 65 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანებში, მაგრამ არის ბევრად უფრო ადრეული შემთხვევებიც - ჯანმო-ს შეფასებით, მათი რიცხვი 9%-ს შეადგენს.
რისკის ფაქტორები
სიცოცხლის განმავლობაში შეიძლება გაიზარდოს დემენციის განვითარების ალბათობა: ადრეულ ასაკში - განათლების დაბალი დონე, ახალგაზრდა და საშუალო ასაკში სოციალური იზოლაცია, შემეცნებითი აქტივობის ნაკლებობა, დაბინძურებული ჰაერი, არაჯანსაღი ცხოვრების წესი: ძილის ნაკლებობა, ფიზიკური აქტივობის ნაკლებობა, მავნე ჩვევები (განსაკუთრებით ალკოჰოლი, რომელიც თრგუნავს ნერვულ სისტემას) - ეს ყველაფერი უარყოფითად მოქმედებს ტვინის მდგომარეობაზე.
სამედიცინო ისტორიას დიდი მნიშვნელობა აქვს. ამრიგად, ახალგაზრდებში დემენციის განვითარების ალბათობა ინსულტის შემდეგ 4-9-ჯერ იზრდება. თავის ტვინის ინფექციები, თავის ტვინის ტრავმული დაზიანებები, ვასკულიტი, გაფანტული სკლეროზი, ჰიპოთირეოზი, B ჯგუფის ვიტამინების დეფიციტი, ფსიქოტროპულების, სედატიური საშუალებების, ხანგრძლივი გამოყენება, დეპრესია და ფსიქიკური აშლილობები მხოლოდ ზოგიერთი შესაძლო რისკი ფაქტორია.
პირველი გამოვლინებები
პირველივე ნიშანი არის ადრე არასებული გულმავიწყობა. დროთა განმავლობაში, ყოველდღიური პრობლემების გადაჭრაში სირთულეები იზრდება და ძნელი ხდება ახლის სწავლა.
დემენციის წინა სტადია შეიძლება გაგრძელდეს რამდენიმე წელი და შეუმჩნეველი დარჩეს. განსაკუთრებით ხანდაზმულებში, რომლებიც პენსიაზე გადიან და არ აქვთ ფართო სოციალური კავშირები.
დემენციის ხარისხი
დემენციას აქვს მსუბუქი, საშუალო და მძიმე ხარისხი.
მსუბუქი ხარისხით, ადამიანი ზოგადად დამოუკიდებელია და საკუთარ თავზე ზრუნავს. მაგრამ მას გულმავიწყობა აწუხებს: შეიძლება არ ახსოვდეს რა გააკეთა ხუთი წუთის წინ ან სად დაადო გასაღები. უჭირს აზრების ჩამოყალიბება. საქმიანობა, რომელიც ადრე მას სიამოვნებდა, აღარ იწვევს ინტერესს, ღლის ან აღიზიანებს. მას სახლიდან გასვლა ნაკლებად სურს.
საშუალო სიმძიმის შემთხვევაში სიმპტომები უფრო გამოხატულია: ადამიანი წყვეტს ჰიგიენაზე ზრუნვას, ავიწყდება საყოფაცხოვრებო ტექნიკის გამოყენება საკუთარ სახლში, ხშირად იკარგება სივრცესა და დროში, სჭირდება მეთვალყურეობა, მუდმივი რჩევები და შეხსენებები. შეიძლება განიცდიდეს პარანოიას.
მძიმე შემთხვევებში ადამიანი მთლიანად კარგავს საკუთარ თავზე მოვლის, ინტელექტუალური აქტივობისა და სოციალური ინტერაქციის უნარს სახლის გარეთ, განიცდის კოორდინაციის პრობლემებს, ივიწყებს საყვარელ ადამიანებს და ცხოვრებისეულ მოვლენებს, გარდა მისი ფრაგმენტებისა.
როგორ შევამციროთ დემენციის განვითარების რისკი?
რაც არ უნდა უცნაურად ჟღერდეს, მაგრამ უპირველეს ყოვლისა უნდა დაამყაროთ ცხოვრების სწორი წესი - და ეს რეკომენდაცია ეხება ყველას, განურჩევლად ასაკისა, სქესის, ცხოვრებისეული გამოცდილებისა.
აუცილებელია ფიზიკური აქტივობა: დასაწყისისთვის კარგია თუნდაც 15-წუთიანი გასეირნება ძილის წინ;დასაძინებლად23:00 საათამდე უნდა დაწვეთ, ძილის წინ ერთი საათით ადრე უნდა გამორიცხოთ ყველაფერი, რაც ხელს უშლის ძილს, მათ შორის გაჯეტებს, სასურველია ოთახის განიავება ძილის წინ;მოიშორეთმავნე ჩვევები: მოწევა, გარდა იმისა, რომ ზრდის დემენციის განვითარების რისკს, იწვევს კიბოს პროვოცირებას, ალკოჰოლი კი მრავალი დაავადების პროვოცირებას;გამორიცხეთმაღალი გლიკემიური ინდექსის მქონე საკვები, მიირთვით ბევრი ბოსტნეული და ხილი.
- ჩვევად უნდა აქციოთ მუდმივად ისწავლოთ რაიმე ახალი და ჩაერთოთ შემოქმედებითობაში, რათა ტვინში ახალი ნერვული კავშირების შექმნის სტიმულირება მოახდინოთ. შეგიძლიათ წაიკითხოთ წიგნები, უყუროთ ლექციებს, მოუსმინოთ პოდკასტებს, წახვიდეთ თეატრში და გამოფენებზე, განავითაროთ საკუთარი ნიჭი - დახატოთ, დაწეროთ, ცეკვა და ა.შ.
იგივე შეიძლება დაგვეხმაროს სტრესის შემცირებაშიც: ეს უარყოფითად მოქმედებს ზოგადად ორგანიზმის მდგომარეობაზე და კონკრეტულად ტვინზე.