კიდევ ერთხელ ეპილეფსიის შესახებ
ეტიოლოგიური ნიშნის მიხედვით ეპილეფსიის ყველა ფორმა სამ ძირითად ჯგუფადაა დიფერენცირებული: იდიოპათიურ, სიმპტომურ და კრიპტოგენულ ეპილეფსიად, ლოკალიზაციის პრინციპით კი (რომელიც ანატომიურ ნიშნებთან ერთად გულყრის შეტევის თავისებურებებსაც მოიცავს) ეპილეფსია იყოფა გენერალიზებულ და ფოკალურ (ლოკალურ) ფორმებად. ეპილეფსიის პათოგენეზში განიხილება თანამიმდევრული და ურთიერთდამოკიდებული შემდეგი ეტაპები: ეპილეფსიური ნეირონი > ეპილეფსიური კერა > ეპილეფსიური სისტემა > ეპილეფსიური ტვინი. ეპილეფსიური ნეირონი - მისი ძირითადი პათოფიზიოლოგიური თვისებაა მემბრანული პოტენციალის პაროქსიზმული დეპოლარიზაციული გადახრა, მომატებული ტენდენცია დეპოლარიზაციისადმი. ამ თავისებურების გამო ეპილეფსიური ნეირონი მოქმედების პოტენციალით განიმუხტება ისეთ პირობებშიც, რომელშიც ნორმალური ნეირონი საერთოდ არ რეაგირებს ან ერთეული პოტენციალებით პასუხობს. ეპილეფსიური კერა - ეპილეფსიურ ნეირონთა უბრალო დაჯგუფებას კი არ წარმოადგენს, არამედ ნეირონთა ანსამბლების გარკვეულწილად ორგანიზებული ერთობლიობაა. ეპილეფსიური კერის ძირითად პათოფიზიოლოგიურ თვისებას წარმოადგენს ჰიპერსინქრონული განმუხტვების გენერირება, რაც თავის მხრივ ეპილეფსიურ ნეირონთა ანსამბლების სინქრონული და სინფაზური განმუხტვების შედეგია.
ამასთანავე, ეპილეფსიური ჰიპერაგზნებით გარემოცულ ნეირონთა კრიტიკული რაოდენობა შესაძლოა ეპილეფსიური გულყრის აღმოცენებისთვის საკმარისი აღმოჩნდეს. ეპილეფსიური კერის მნიშვნელოვან თვისებას წარმოადგენს მისი დეტერმინანტული ხასიათი, ანუ, როგორც კრიჟანოვსკი აღნიშნავს, უნარი, "თავს მოახვიოს ტვინის სხვა უბნებს მუშაობის საკუთარი რეჟიმი". სწორედ ამ თვისების გამო ხდება მეორეული და მესამეული კერების ფორმირება. ეპილეფსიური სისტემა - ცნობილია, რომ ეპილეფსიური კერის არსებობა ჯერ კიდევ არ ნიშნავს ეპილეფსიურ დაავადებას, რადგანაც, მიუხედავად ელექტროგრაფიული მახასიათებლების გამოვლენისა, გულყრები ზოგჯერ სულ არ ვითარდება. ლენოქსმა ჯერ კიდევ 1935 წელს მიაქცია ყურადღება იმას, რომ ეეგ (ელექრტოენცეფალოგრაფიის) რეგისტრაციისას პრაქტიკულად ჯანმრთელ ადამიანებსაც ხშირად აღენიშნებათ ეპილეფსიური აქტივობა. აღსანიშნავია ისიც, რომ კლინიკურად მანიფესტირებული ეპილეფსიის დროს გულყრების განვითარება განსაზღვრული სიხშირით ხდება, გულყრებს შორის არსებულ პაუზებში კი ეპილეფსიური კერა ფაქტობრივად შეკავებულ-დაბლოკილია. როგორც ჩანს, არსებობს მექანიზმები, რომლებიც ხელს უშლის კერიდან ეპილეფსიური აქტივობის გავრცელებას. ამ მექანიზმთა ერთობლიობას სამედიცინო ნაშრომებში ჩვეულებრივ ანტიეპილეფსიურ სისტემად განიხილავენ.
ეპილეფსიური გულყრა სხვადასხვა ტიპისაა, თუმცა ყოველ მათგანს საფუძვლად უდევს თავის ტვინის ნეირონთა (ნერვულ უჯრედთა) მაღალი ელექტრული აქტივობა (მაღალი სიხშირის განმუხტვა). ამ უკანასკნელს შესაძლოა სამი გამოსავალი ჰქონდეს: 1) განმუხტვა აღმოცენების საზღვრებშივე დასრულდეს, შეწყდეს; 2) გავრცელდეს ტვინის მეზობელ უბნებზე (სტრუქტურებზე) და შეკავდეს; 3) მოიცვას მთელი თავის ტვინი და მხოლოდ ამის შემდეგ შეწყდეს. პირველ ორ შემთხვევაში საუბრობენ პარციალურ გულყრაზე, მესამე კი გულყრის გენერალიზებულ ვარიანტს წარმოადგენს. გენერალიზებული გულყრის დროს ადამიანი ყოველთვის კარგავს გონს. ეს უკანასკნელი შესაძლოა შენარჩუნებულ იქნეს პარციალური გულყრის დროს. გულყრის აღსანიშნავად ზოგჯერ იყენებენ ტერმინებს "კრუნჩხვები", "შეტევები", "ეპიზოდები".
გავრცელება და სტატისტიკა
ეპილეფსიით დაავდებულთა ზუსტი რიცხვი გაურკვეველია, ვინაიდან პაციენტთა ნაწილმა არ იცის საკუთარი დაავადების შესახებ ან მალავს მას. უკანასკნელი ათწლეულის გამოკვლევებით, აშშ-ში ეპილეფსიით იტანჯება 4 მილიონზე მეტი ადამიანი, დაავადების გავრცელება ყოველ 1000 კაცზე 15-20 შემთხვევას აღწევს. სტატისტიკა იმასაც მოწმობს, რომ 1000 ბავშვიდან დაახლოებით 50-ს ერთხელ მაინც ჰქონია გულყრა ტემპერატურის მომატებისას. სავარაუდოა, რომ დაავადების მაჩვენებლები სხვა ქვეყნებშიც მსგავსია, ვინაიდან ეპილეფსია არ არის დამოკიდებული სქესზე, რასაზე, სოციალურ-ეკონომიკურ სტატუსსა და საცხოვრებელ ადგილზე. ეპილეფსიის მკურნალობის რადიკალური მეთოდი ჯერაც არ არსებობს, თუმცა თანამედროვე მედიკამენტური საშუალებების წყალობით გულყრათა შეწყვეტა ასიდან 60-80 შემთხვევაშია შესაძლებელი. დიაგნოსტიკის თანამედროვე მეთოდებისა და მკურნალობის ბევრად უფრო დახვეწილი ტაქტიკის წყალობით ლეტალობა ამ დაავადების ფონზე სულ უფრო იშვიათია, ისევე როგორც მინიმუმამდეა დასული გულყრის შეტევათა გამო პაციენტის ფიზიკური მდგომარეობისა თუ გონებრივ შესაძლებლობათა უხეში დარღვევა-დაზიანება.
გულყრის ტიპები
ეპილეფსიის დიაგნოსტიკაში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება გულყრის ტიპის დადგენას, ვინაიდან ამ უკანასკნელზეა დამოკიდებული მკურნალობა. პაციენტთა გარკვეულ ნაწილს სხვადასხვა ტიპის გულყრა აღენიშნება, რაც, შესაბამისად, სხვაგვარ მიდგომასა და სამკურნალო საშუალებათა კომბინაციას საჭიროებს. გულყრის თუნდაც ერთხელ აღმოცენების შემთხვევაში ადამიანმა აუცილებლად უნდა მიმართოს ექიმს. დიდი (გენერალიზებული) გულყრა - ამ ტიპს, ტრადიციისამებრ, აღნიშნავენ ფრანგული ტერმინით გრანდ მალ, რაც დიდ გულყრას ნიშნავს. მას გამოხატული კრუნჩხვები ახასიათებს. ამ დროს გულყრას წინ უძღვის პროდრომული პერიოდი, რომელიც რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღემდე შეიძლება გაგრძელდეს. ამ პერიოდში თავს იჩენს გაღიზიანებადობა, მომატებული აგზნებადობა, მადის დაქვეითება, ქცევის გაუკუღმართება. უშუალოდ გულყრის წინ ზოგიერთ პაციენტს უვითარდება აურა - მომასწავებელი, მაუწყებელი მდგომარეობა, რომლის გამოვლინებაც სხვადასხვა სიმპტომს შორის ვარირებს. ესენია ყოველ ჯერზე განმეორებადი გულისრევა, კუნთების უნებლიე მოძრაობები, აღფრთოვანების შეგრძნება და სხვა. გულყრის დასაწყისში ადამიანს შესაძლოა ყვირილი ან სხვა ხმები აღმოხდეს. ის გონს კარგავს, ეცემა იატაკზე და სხეული ეჭიმება (ეძაბება).
ამ დროს სუნთქვა ნელდება, სახე მორუხო, მოლურჯო ან მკრთალ ელფერს იღებს, კიდურებს, მათთან ერთად - მთელ სხეულს კრუნჩხვა იპყრობს. გუგები ფართოვდება, სისხლის წნევა იმატებს, სახე ჰიპერემიული (სისხლსავსე) ხდება, კანი ოფლით იფარება, პირის ღრუდან ნერწყვი გამოიყოფა. ზოგჯერ უნებლიე შარდვა და დეფეკაციაც ხდება. შესაძლოა, ავადმყოფმა ენა ან ლოყა მოიკვნიტოს. ამის შემდეგ კუნთები დუნდება, სუნთქვა ღრმავდება, კრუნჩხვა უკან იხევს. ადამიანს ცნობიერება უბრუნდება და ძილის ფაზაში გადადის. ძილიანობა და ცნობიერების დაბინდვა (რამდენადმე აღრევა) ზოგჯერ მთელი დღე-ღამე გასტანს. გენერალიზებული გულყრა შესაძლოა სხვადასხვაგვარდ გამოვლინდეს. ადამიანს, ჩვეულებრივ, არ ახსოვს, რომ გულყრა გადაიტანა, აურა კი ზოგჯერ აგონდება. თავის ტკივილი, ცნობიერების აღრევა, მთელი სხეულის ტკივილი და სხვა სიმპტომები, ჩვეულებრივ, გულყრის დროს დაცემის, ძლიერი კუნთოვანი სპაზმის, უნებლიე მოძრაობებით განპირობებული ტრავმის ბრალია. გულყრა რამდენიმე წამიდან რამდენიმე წუთამდე გრძელდება და თავისთავად წყდება. ფოკალური (პარციალური) გულყრა - ამ დროს კრუნჩხვა სხეულის რომელიმე ერთ ნაწილს მოიცავს.
გულყრა შესაძლოა იყოს მოტორული ან სენსორული, გამოვლინდეს კრუნჩხვით, დამბლით ან სხვადასხვანაირი პათოლოგიური შეგრძნებით. ტერმინი "ჯექსონის ტიპის" ეპილეფსია გამოიყენება ისეთი გულყრის მიმართ, რომელსაც სხეულის ერთი ნაწილიდან მეორეზე გავრცელების (ე. წ. მარშირების) ტენდენცია აქვს. ზოგჯერ ასეთი გულყრა გენერალიზებას განიცდის და მთელ სხეულზე ვრცელდება. შეტევის შემდეგ კიდურებში ზოგჯერ დიდხანს, მთელი დღე-ღამის განმავლობაში რჩება სისუსტე (გამოხატული პარეზი). ამ ტიპის გულყრის დროს პაციენტებს, განსაკუთრებით მოზრდილებს, ხშირად აღენიშნებათ თავის ტვინის ორგანული დაზიანებანი, ამიტომაც მათ დროულად უნდა მიაკითხონ ექიმს. ფსიქომოტორული გულყრა - ახასიათებს ფსიქოპათოლოგიური და მოძრაობითი გამოვლინებების შერწყმა. მისი ტიპური დასაწყისია პროდრომული პერიოდი და აურა, უცნაური გემოს ან სუნის შეგრძნება, დეჟავიუს განცდა (თითქოს ის, რაც ახლა ხდება, ადამიანს ადრეც უნახავს). ამის შემდეგ ავადმყოფი კარგავს კონტაქტს გარემომცველ რეალობასთან. გულყრის დროს არცთუ იშვიათად შეინიშნება ღეჭვითი მოძრაობა, სიცილი ან გაღიმება, ტუჩების ლოკვა, ამ დროს პაციენტმა შესაძლოა ტანსაცმლის გამალებული გადაწყობა ან სხვა მოძრაობები შეასრულოს. მოძრაობები, ჩვეულებრივ, კოორდინირებულია, თუმცა განმეორებადი და სტერეოტიპული.
ამ დროს ადამიანი ვერ აღიქვამს გარშემო მყოფებს. ხშირად გულყრას თან სდევს შიშის გახანგრძლივებული პერიოდები, ჰალუცინაციები ან ძილისმაგვარი მდგომარეობა. გულყრა, ჩვეულებრივ, არ ახსოვთ. ფსიქომოტორული გულყრა ყველაზე ხშირად თავის ტვინის საფეთქლის წილში ლოკალიზებულ ეპილეფსიურ კერასთან არის დაკავშირებული. აბსანსი (მცირე გულყრა), ისტორიული სახელწოდება - პეტიტ მალ. ეს განსაკუთრებული ტიპის, გაურკვეველი წარმოშობის გულყრაა. ჩვეულებრივ, აღმოცენდება სასკოლო ასაკში და ცნობიერების ხანმოკლე დაკარგვა ახასიათებს. ბავშვი უეცრად წყვეტს ყოველგვარ მოქმედებას, სახე ეყინება, თითქოს ადგილზევე დაეძინაო, მზერა უაზრო (უშინაარსო, ცივი) უხდება, ერთ წერტილზე უშეშდება. სწორედ აქედან მომდინარეობს ტერმინი "აბსანსი", რაც ფრანგულად "არყოფნას" ნიშნავს. აბსანსი 5-25 წამი გრძელდება. მისი დასრულების შემდეგ ბავშვი უმალვე უბრუნდება შეწყვეტილ მოქმედებას, თითქოს არაფერი მომხდარაო. აღნიშნული ტიპის გულყრა ხშირად შეუმჩნეველი რჩება, თანაც საკმაოდ დიდხანს, ვიდრე შეტევათა ხშირი განმეორების გამო არ განვითარდება შეკავება ან ცნობიერების აღრევა. ეპილეფსიის აღნიშნული ტიპი კარგად ექვემდებარება მედიკამენტურ მკურნალობას. 20 წლის ასაკისთვის აბსანსი, ჩვეულებრივ, უკან იხევს.