ნანა კალანდაძე

კონკრეტულ საგნებს ყველა მათი გრძნობადი თვისებით - აღვიქვამთ მათ ფერს, ზომას, ფორმას, სუნს, გემოს, სიმძიმეს, ტემპერატურას და თითოეული ეს შინაარსი ჩვენში იწვევს რაღაც ემოციურ მდგომარეობას, რაღაც გრძნობას, სასიამოვნოს ან უსიამოვნოს. ერთი სიტყვით, ჩვენ აღვიქვამთ საგანს ან მის ცალკეულ თვისებას და ამ აღქმასთან ერთად ის გრძნობაც გვეძლევა, რომელსაც ამ საგნის ან მისი ცალკეული თვისების აღქმა იწვევს ჩვენში.

სიხარული, მწუხარება, დარდი, სევდა, სიყვარული, სიძულვილი, შიში, რისხვა და სხვა ამგვარი განცდები ემოციებს წარმოადგენს, ხოლო საგნის სილამაზისა თუ ულამაზობის, ესთეტიკური სიამოვნებისა თუ ინტერესის განცდა (ეს ამბავი საინტერესოა, ეს წიგნი მოსაწყენია და ა. შ.) გრძნობებია ვიწრო მნიშვნელობით, ანუ საგნობრივი გრძნობები.

ემოციურ განცდათა ამ ორ ძირითად სახეს შორის მთავარი განსხვავება მეტ-ნაკლები სუბიექტურობაა: ემოცია განიცდება როგორც თვით სუბიექტის შინაგანი მდგომარეობა: მე მიხარია, მე ვწუხვარ, მე მიყვარს და ა. შ., - საგნობრივი განცდა კი, პირიქით, ობიექტში გადატანილად განიცდება.

ერთსა და იმავე ობიექტს სხვადასხვა ადამიანი სხვადასხვაგვარად განიცდის. ემოციათა და საგნობრივ გრძნობათა შორის მნიშვნელოვანი განსხვავება ის არის, რომ ემოციები უფრო მთლიან-პიროვნული ხასიათისაა: სიყვარული, რისხვა, შიში და სხვა, უფრო მთლიანი პიროვნების მდგომარეობაა, ვიდრე საგნის სილამაზისა თუ სიმახინჯის განცდა.

ემოციები და საგნობრივი გრძნობები განსხვავდებიან დინამიკურობითაც - წესისამებრ, ემოციებს უფრო ახასიათებთ მოქმედებაში გადასვლის ტენდენცია.

გრძნობები ორ დიდ კლასად იყოფა: მარტივ ანუ დაბალ და რთულ ანუ მაღალ გრძნობებად.

მარტივს უწოდებენ გრძნობას, რომელსაც იწვევს საგნის სენსორული თვისების (გემო, სუნი, ფერი, ბგერა, შეხებითი თვისებები და ა. შ.) აღქმა.

რთულს უწოდებენ გრძნობას, რომელიც უფრო რთული შინაარსის მქონე მოვლენით არის გამოწვეული. რთულ გრძნობათა სამ ძირითად ჯგუფს განასხვავებენ: ესთეტიკურს, ინტელექტუალურს და მორალურს. ესთეტიკური გრძნობები სიამოვნების ელფერის გრძნობებია, ოღონდ ეს სიამოვნება არ არის დაკავშირებული რაიმე ბიოლოგიური მოთხოვნილების დაკმაყოფილებასთან. ეს გრძნობები ძირითადად მშვენიერების სპეციფიკურ განცდას წარმოადგენენ.

ინტელექტუალური გრძნობები შემეცნების პროცესთან არის დაკავშირებული. ასეთებია გაკვირვება, ცნობისმოყვარეობა, ინტერესი, ეჭვი და სხვა გრძნობები, რომლებსაც აზროვნების პროცესი აღძრავს.

მორალური გრძნობები წარმოიშობა მხოლოდ საზოგადოებრივი ურთიერთობის საფუძველზე. ასეთია სირცხვილი, სიამაყე, ზნეობრივი მოვალეობა, სინანული, სინდისის ქენჯნა, აღშფოთება, თანაგრძნობა, სიბრალული.

ემოციათა სახეებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია აფეთქებები. ისინი წარმოადგენენ ერთბაშად წამოჭრილ, სწრაფწარმავალ და უკიდურესად ინტენსიურ ემოციას, რომელიც მისი განცდის მომენტში ეუფლება პიროვნებას, წარმართავს მის ქცევას და ძლიერი გამომხატველი მოძრაობებით ხასიათდება. აფექტის დროს ირღვევა წონასწორობა სუბიექტსა და გარემოს შორის, ისე, რომ სუბიექტი ვერ აცნობიერებს შექმნილ მდგომარეობას და იძლევა მიზანშეუწონელ, ქაოსურ რეაქციას. აფექტი "ფეთქებადი" ემოციაა - იგი უცბად იფეთქებს და უცბადვე გაივლის.

ადამიანი სხვადასხვაგვარი გრძნობისა და ემოციის მატარებელი არსებაა. სხვადასხვა ადამიანი ამა თუ იმ გრძნობასა და ემოციას სხვადასხვაგვარად გამოხატავს. ემოციური განცდების ერთ-ერთი თავისებურება ის არის, რომ მათსავით მჭიდრო კავშირი სხეულთან თითქმის არც ერთ სხვა ფსიქიკურ განცდას არ აქვს. ეს კავშირი იმდენად ინტენსიურია, რომ საკმარისია, მეტად თუ ნაკლებად ინტენსიური ემოციური განცდა დაიბადოს, რომ იცვლება მაჯისცემა, სუნთქვა, სხეულში სისხლის განაწილება, კუნთური ენერგია, სახის გამომეტყველება, მთელი სხეულის პოზა და მოძრაობანი.

მიმიკა - ეს არის სახის კუნთების მოძრაობა, რომელიც გამოხატავს ადამიანის გრძნობებს, განცდებს, განწყობილებას. აზრებსა და გრძნობებს ადამიანები ჟესტებით გამოხატავენ.

ჟესტი სხეულის ნაწილების, განსაკუთრებით ხელის, მოძრაობაა, რომელიც თან ახლავს მეტყველებას ან ცვლის მას. ჟესტებსა და მიმიკას ფსიქოლოგიაში გამომხატველ მოძრაობებს უწოდებენ. ისინი ჩვენი ემოციური განცდების ობიექტურ განსახიერებას წარმოადგენენ. მათ ემოციური განცდების სხეულებრივ გამოხატულებად მიიჩნევენ. თუ გრძნობების შემთხვევაში გამომხატველი მოძრაობები აბსოლუტური სიზუსტით არ არიან გამოკვეთილნი, ემოციების შემთხვევაში ისინი აშკარად ჩანან. ლინგვისტებს მიაჩნიათ, რომ მიმიკა და ჟესტი ნამდვილი, თუმცა კი უხმო ენაა და ისიც, ისევე როგორც ნებისმიერი ენა, იცვლება ადამიანთა ერთი ერთობლიობიდან მეორეზე გადასვლისას.

დიახ, რა უცნაურიც უნდა ჩანდეს, ჟესტებით კომუნიკაციას ნაციონალური თავისებურებები აქვს. ერთი და იგივე ჟესტი ანდა გამომხატველი მოძრაობა სხვადასხვა ხალხში სხვადასხვა რამეს ნიშნავს. მაგალითად, საკუთარ თავზე ლაპარაკისას ევროპელი თითს მკერდზე მიიდებს, იაპონელი კი ცხვირზე; აფრიკის ზოგიერთ რეგიონში სიცილი გაკვირვებისა და დაბნეულობის ნიშანია და არა სიხარულისა და ა. შ.