რატომ გვიზიდავს ასე მაღალკალორიული საჭმელები და როგორ ვთქვათ უარი მათზე
ხანდახან ერთფეროვანი შრომა გვიბიძგებს გამუდმებით რაღაცა ვღეჭოთ - მექანიკურად ვჭამთ.
როგორც ბრიტანულმა საქველმოქმედო ორგანიზაციამ Nesta-მ ცოტა ხნის წინ გამოთვალა, დღეში 240 დამატებითი კილოკალორია, რომელსაც ჩიფსის შეკვრა იძლევა, წელიწადში წელის არეში 6,4 კგ წონის სქელი ცხიმის ნაკეცის სახით იდება, წერს The Telegraph.
ლუიზიანას სახელმწიფო უნივერსიტეტის კვლევის მიხედვით (2018), საჭმლის ჭამა პასუხისმგებელია კვების ქცევისა და წონის მატების 11%-ზე. დღესდღეობით „ცუდი“ საჭმელები შეადგენს მოზრდილების ყოველდღიური კალორიების დაახლოებით 10%-ს და ბავშვების 27%-ს.
გასაკვირი არ არის, რომ ჯანმო-ს მონაცემებით, 1975 წლიდან მსოფლიოში მსუქანთა რიცხვი ორჯერ გაიზარდა. 2016 წელს ჭარბი წონა დაფიქსირდა მსოფლიოს 18 წელზე უფროსი ასაკის მოსახლეობის 39%-ში, სიმსუქნე - 13%-ში. ამერიკაში, მაგალითად, სიმსუქნე გვხვდება საბავშვო ბაღის ბავშვთა 22%-ში და ექვს წელზე უფროსი ასაკის ბავშვების 37%-ში.
სიმსუქნე აწუხებს აშშ-ს მოსახლეობის 36,2%-ს, დიდი ბრიტანეთის 27,8%-ს, საფრანგეთის 21,6%-ს.
ორი ძირითადი კანონიდან ერთ-ერთი, რომელზეც დაფუძნებულია კვების მეცნიერება, არის დიეტის ენერგეტიკული ღირებულების შესაბამისობა ორგანიზმის ენერგეტიკულ ხარჯებთან.
მარკეტინგის როლი
აქციები, ფერადი პლაკატები, სატელევიზიო რეკლამა ეს არის დიდი პროპაგანდისტული მანქანის ნაწილი, რომლის წინააღმდეგობაც მომხმარებლისთვის რთულია. მაღაზიებში და სუპერმარკეტებში საქონლის გამოტანის სქემაც კი ნოქმედებს მყიდველზე.
კვების ქცევის ფორმირებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ საკვების მწარმოებლები. მათთვის მომგებიანია ტექნოლოგიური დამუშავების გავლილი პროდუქტების გამოშვება და აქტიურად ახორციელებენ მათ პოპულარიზაციას, წერს The Telegraph.
აშშ კვების მრეწველობა ყოველწლიურად 14 მილიარდ დოლარს ხარჯავს რეკლამაზე, 80%-ზე მეტი კი ახდენს სწრაფი კვების, შაქრიანი სასმელების, ტკბილეულის და მსგავსების პოპულარიზაციას. ხალხი მიდის და ყიდულობს უსარგებლო პროდუქტებს.
ცოტა ხნის წინ ბრიტანეთის სამედიცინო ასოციაციის მიერ გამოქვეყნებული სამედიცინო ჟურნალის The BMJ-ის წარმომადგენლებმა საბავშვო კომიქსების საიტი The Beano ბავშვებს შორის არაჯანსაღი დიეტის პოპულარიზაციაში დაადანაშაულეს, წერს medicalxpress.com. სამეცნიერო საზოგადოების უკმაყოფილება გამოიწვია ვიქტორინებმა მაკდონალდსის და სხვა სწრაფი კვების რესტორნების, Skittles ტკბილეულის და ა.შ შესახებ.
და მიუხედავად იმისა, რომ საიტი არ არის ბრალდებული ფასიანი რეკლამის განთავსებაში, ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ არაჯანსაღი საკვების უფასო რეკლამაც კი უკიდურესად უპასუხისმგებლოა. ლიდსის (დიდი ბრიტანეთი) უნივერსიტეტის სიმსუქნის ასოცირებულმა პროფესორმა ჯ.ბერნადეტ მურმა თქვა: „იდეა, რომ ბავშვებს არ მოსწონთ ჯანსაღი საკვები, ვრცელდება საზოგადოების ყველა ასპექტში. თუმცა, კომპანიებმა, რომლებსაც ბავშვების ასეთი დიდი აუდიტორია აქვთ, უნდა აღიარონ, რომ ისინი იმდენად არ ასახავს ბავშვების დამოკიდებულებებს, რამდენადაც ისინი აყალიბებენ მათ.
ყავაც საკვებია
რომელია ყველაზე პოპულარული საჭმელები? მაგალითად, შეერთებულ შტატებში, ეს არის ხილი, ფუნთუშები, ჩიფსები, ნაყინი, ტკბილეული, პოპკორნი, გამაგრილებელი სასმელები, კრეკერები, ნამცხვრები, რძე, თხილი და თესლი, ჩაი, იოგურტი,.
პროდუქტიდან გამომდინარე, საჭმლის მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს წონის მომატება ან, პირიქით, ნორმალური შენარჩუნება. "სხეულის ნორმალური ინდექსის მქონე კვლევის მონაწილეები უპირატესობას ანიჭებდნენ იოგურტს და თხილს, ხოლო ჭარბწონიანი და მსუქანი ადამიანები მიირთმევდნენ ჩიფსებს, ნაყინს და ტკბილეულს", - წერენ მკვლევარები.
იგივე წყარო მიუთითებს რომ საჭმლის მიღება, რომელიც არ ასოცირდება შიმშილთან, იწვევს კალორიების მიღებას. სტრესის ან ემოციების გავლენის ქვეშ, ადამიანები ასევე მიირთმევენ მაღალკალორიულ საჭმელს, ჩვეულებრივ შაქარსა და ცხიმს.
დიეტა არ უნდა იყოს შეზღუდული, ის უნდა იყოს მრავალფეროვანი. კვების მეცნიერების მეორე კანონი არის დიეტის ქიმიური შემადგენლობის შესაბამისობის კანონი ბიოლოგიურად აქტიურ ნაერთებზე ჩვენს ფიზიოლოგიურ საჭიროებებთან. თუ ვიკვებებით მრავალფეროვანი საკვებით, მაშინ ყველაფერს, რაც გვჭირდება, ვიღებთ და უზრუნველვყოფთ ჩვენს განვითარებას, ყველა უჯრედის აღდგენას და ჩვენ ჯანმრთელები ვართ.
წონის მომატების ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი ყავაა. ახალგაზრდები მუდმივად სვამენ ყავას, დაახლოებით 5-7-ჯერ დღეში, იმის გაანალიზების გარეშე, რამდენი რძეა და რა ცხიმიანობაა, რამდენი შაქარია. ისინი საერთოდ არ ითვლიან ამ კალორიებს. იმავდროულად, ეს არის დამატებითი 500 კკალ დღეში, ხოლო შაქრით - 1000-ზე მეტი, ანუ ყოველდღიური მოთხოვნილების ნახევარზე მეტი!
რატომ არა ვაშლი?
ადამიანები მიდრეკილნი არიან მიირთვან რაღაც მაღალკალორიული. რატომ არა ვაშლი ან ფორთოხალი, არამედ ზეთში შემწვარი ნამცხვარი, ჩიფსები ან კრეკერები?
არაჯანსაღი საკვები უპირველეს ყოვლისა ოფისის მუშაკებისთვის პრობლემაა,
ზოგჯერ ერთფეროვანი შრომა გვიბიძგებს გამუდმებით რაღაცას ვღეჭოთ და ადამიანი წმინდა მექანიკურად ჭამს.
ფორსმაჟორული სიამოვნება
ყველაფერს, რაც ადამიანმა საკვებად მიაკუთვნა, საზიანო არ შეიძლება ეწოდოს. სიხშირე და რაოდენობა არის ის, რაც უნდა გვახსოვდეს. თუ ე.წ. მავნე საჭმელს ორ თვეში ერთხელ მიირთმევთ, კარგია, მაგრამ ცუდია, თუ ის თქვენი მთავარი საკვები გახდება. და ჩვენ უნდა გვახსოვდეს: რამდენსაც ვჭამთ - დავხარჯოთ იმდენივე ენერგია.
შიმშილის ჰორმონი გრელინი, რომელიც აღმოაჩინეს 1999 წელს, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ჭამის სურვილში. მას ეწინააღმდეგება ლეპტინი, სიმაძღრის ჰორმონი.
ეს ძირითადი ჰორმონები ქმნიან ნეიროენდოკრინული რეგულირების პირველ წრეს რომელიც აყალიბებს, კვების ქცევას. ეს ჰორმონები ხვდებიან ჰიპოთალამუსში, თავის ტვინის ნაწილში, რომელიც მოქმედებს როგორც დამაკავშირებელი სხვა ნაწილებს შორის: ტვინი და შინაგანი ორგანოები, პირველ რიგში კუჭ-ნაწლავის ტრაქტი და ცხიმოვანი ქსოვილი.
ისინი მოქმედებენ კონკრეტულ რეცეპტორებზე, ისინი აგზავნიან ნეირონულ სიგნალებს ჰიპოთალამუსიდან ტვინის რეგიონებში, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან უფრო მაღალ ნერვულ აქტივობაზე, რაც, თავის მხრივ, აძლევს სხეულს იმის გაგებას, თუ რა უნდა ჭამოს ან, პირიქით, დროა შეწყვიტოს ჭამა. ეს შეიძლება იყოს სიგნალი იმისა, რომ მივირთვათ გარკვეული საკვები, რომელიც მოგვწონს. ასე ყალიბდება ჩვევა ტკბილი, მარილიანი, შემწვარი და ა.შ მიღების.
საინტერესოა, რომ სიმსუქნესთან ერთად ლეპტინის მიმართ მგრძნობელობა იკლებს, რის შედეგადაც ადამიანი თავს დანაყრებულად არ გრძნობს და აგრძელებს ჭამას.
ასევე არსებობს მეორე წრე - ნეიროტრანსმიტერები, ბიოლოგიურად აქტიური ქიმიკატები, რომელთა დახმარებით ელექტროქიმიური იმპულსი გადადის ერთი ნეირონიდან მეორეზე ან ნერვული უჯრედიდან ქსოვილებსა და სხეულის სხვა უჯრედებზე.
ნეიროტრანსმიტერები (დოფამინი, სეროტონინი, კვალი ამინები, გლუტამინის მჟავა და ა.შ.) პირდაპირ კავშირშია ჯილდოს სისტემასთან. ამ სისტემის დახმარებით ორგანიზმი რეაგირებს დადებით გარე ზემოქმედებაზე.
დაჯილდოების სისტემის წყალობით, გარკვეული პროდუქტებისადმი დამოკიდებულება წარმოიქმნება. გემრიელი საკვები, რომელიც სიამოვნებას ანიჭებს, იწვევს ტვინში გარკვეული ნეიროტრანსმიტერების გათავისუფლებას, რომლებიც ამ სასიამოვნო შეგრძნებას ანიჭებენ. მაგრამ რაც უფრო მეტი ნეიროტრანსმიტერები გამოიყოფა, მით ნაკლები რეცეპტორები იქმნება, რომლებიც მათ აღიქვამენ.
ეს ნიშნავს, რომ ნეირონების მგრძნობელობა ამ ნეიროტრანსმიტერების მიმართ მცირდება და შემდეგ ჯერზე მეტი გვინდა.
მაგრამ ეს ყველაფერი შექცევადია, თუ ცოტა ხნით უარს იტყვით ნაცნობ სიამოვნებებზე, ეს იქნება დოფამინის შიმშილი. დავუშვათ, რომ რამდენიმე დღით ვკარგავთ საკუთარ თავს საყვარელ საკვებს ან სხვა რამეს, რაც ბედნიერებას გვანიჭებს და გარკვეული პერიოდის შემდეგ რეცეპტორების მგრძნობელობა აღდგება.
დიეტოლოგების არსენალში არსებობს სხვა გზები, რათა გადავარჩინოთ პაციენტები საკვების უკმარისობისგან. შესაძლოა მიზეზი იყოს კვების ნაკლებობა, ვიტამინებისა და მინერალების ნაკლებობა, რასაც ადამიანი ანაზღაურებს მარტივი ნახშირწყლებით, ამ შემთხვევაში ვარეგულირებთ კვების სტრუქტურას, რაც ოპტიმალურ დონეზე მივყავართ დიეტაში სხვა საკვების გაზრდით. რომელიც ავსებს დეფიციტს.
ხშირად ჭარბი ჭამის, ან, მეცნიერულად რომ ვთქვათ, ჰიპერფაგიური რეაქციის მიზეზი არის დეპრესია ან სტრესი, როდესაც ადამიანი მიირთმევს ტკბილ, მარილიან, შებოლილ ან ცხარე საკვებს, ანუ კაშკაშა გემოს მქონე საკვებს.
ექსპერიმენტებმა დაადასტურეს, რომ პიცის ან ფუნთუშების მომხიბვლელი არომატის ხანგრძლივმა ინჰალაციამ შეამცირა არაჯანსაღი საკვების შესყიდვა.
ექსპერტების აზრით, სუნი სრულად აკმაყოფილებს სიამოვნების ცენტრს და მცირდება მავნე დელიკატესის ჭამის სურვილი. ეს დასკვნები დაგვეხმარება საკვებისადმი დამოკიდებულებისა და სიმსუქნის წინააღმდეგ ბრძოლაში, რადგან თუ ჯილდოს სისტემა გემოვნების ნაცვლად ყნოსვით შეიძლება დაკმაყოფილდეს, მაშინ რატომ უნდა ვჭამოთ რაიმე არაჯანსაღი?