წონა და ფიზიკური აქტიურობა
ფიზიკური აქტიურობის საშუალებით რომ ჭარბი კილოგრამების დაკლებაა შესაძლებელი, ესეც ყველამ იცის. სხვა საქმეა, რომ ბევრს ნებისყოფა ღალატობს და რეგულარულად არ ვარჯიშობს. ასეთ ადამიანებს შევახსენებთ, რომ ფიზიკური აქტიურობის წყალობით ორგანიზმში ძლიერდება ჟანგვითი პროცესები, რაც ქსოვილებში ცხიმის ჩალაგებას აფერხებს. სპეციალურად შერჩეული ვარჯიშების მეშვეობით, გარდა იმისა, რომ ჭარბ წონას ვიკლებთ, ნერვული და ენდოკრინული სისტემების ფუნქციობაც უმჯობესდება, რეგულირდება ნივთიერებათა ცვლის პროცესები, იწრთობა და ძლიერდება კუნთები, აქტიურდება სისხლის მიმოქცევა შინაგან ორგანოებში, ყოველივე ეს კი ხელს უწყობს ჯანმრთელობის განმტკიცებას.
სწორედ ფიზიკური აქტიურობის მნიშვნელობაზე გვესაუბრება თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის ცენტრალური კლინიკის სამედიცინო რეაბილიტაციისა და სპორტული მედიცინის დეპარტამენტის ექიმი, მედიცინის დოქტორი, პროფესორი პავლე კასრაძე:
- რა მნიშვნელობა ენიჭება ფიზიკურ აქტიურობას სიმსუქნესთან და, საზოგადოდ, ჭარბ წონასთან ბრძოლისას?
- ვიდრე ფიზიკური აქტიურობის როლს შევეხებოდეთ, უნდა განვმარტოთ, რომ სიმსუქნე და ჭარბი წონა სრულიად განსხვავებული პროცესების ამსახველი ცნებებია. სიმსუქნე ნივთიერებათა ცვლის დარღვევის, ენდოკრინული სისტემის ამა თუ იმ პათოლოგიის შედეგი გახლავთ. რაც შეეხება ჭარბ წონას, ის უმთავრესად მაშინ გროვდება, როდესაც ადამიანი საკვების საშუალებით მიღებულზე გაცილებით ნაკლებ კალორიას ხარჯავს (მკითხველს ნუ ეგონება, რომ კალორიების დასაწვავად მაინცდამაინც სირბილი ან მძიმე ფიზიკური დატვირთვაა საჭირო. კალორიები არა მხოლოდ ფიზიკური აქტიურობის, არამედ გონებრივი მუშაობისა და, თქვენ წარმოიდგინეთ, დასვენების დროსაც კი იწვება). ამრიგად, მიღებასა და ხარჯვას შორის ბალანსის დარღვევისას ყოველთვის იჩენს თავს ჭარბი წონის პრობლემა. აქედან გამომდინარე, ჭარბ წონასთან ბრძოლის დროს დიეტოლოგის მიერ ჩამოყალიბებული სქემის დაცვასა თუ ფსიქოლოგის მიერ მოწოდებულ სეანსებთან ერთად აუცილებელია ფიზიკური აქტიურობაც. სხვა საქმეა, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში საჭიროა ამ აქტიურობის სათანადოდ დოზირება და სწორად მართვა. არადოზირებული და არარაციონალური ფიზიკური აქტიურობა ადამიანისთვის შესაძლოა საზიანოც კი აღმოჩნდეს.
- თქვენ, სპორტული მედიცინის წარმომადგენელს, არაერთი ტრავმირებული სპორტსმენი გადაგირჩენიათ. დაზარალებულ სპორტსმენთა რეაბილიტაცია, მათი მკურნალობა და აქტიურ სპორტში დაბრუნება დღესაც თქვენი მთავარი საზრუნავია, მაგრამ ჭარბი წონის მქონე პაციენტები თუ გაკითხავენ? თუ კი, როგორ მკურნალობთ მათ, როგორ ახდენთ მათთვის ფიზიკური აქტიურობის დოზირებას?
- რა თქმა უნდა, ტრავმირებულ, დაშავებულ სპორტსმენებთან ერთად სხვა კატეგორიის პაციენტებიც მოგვმართავენ. მათი ამა თუ იმ ჩივილის მიზეზი ხშირად სწორედ ჭარბი წონაა. არც არის გასაკვირი - ჭარბი წონა ხომ გულსა და სისხლძარღვებთან ერთად ძვალსახსროვან სისტემასაც უამრავ პრობლემას უქმნის. ამ პრობლემათაგანია მუხლის, კოჭ-წვივის სახსრის, ტერფის პათოლოგიები, ქვედა კიდურების ტკივილი და სისუსტე. ამ და სხვა ჩივილების აღმოსაფხვრელად წონის დაკლება ხშირად უმთავრესი პირობაა. შესაბამისად, მკურნალობისას ვარჯიშს, ფიზიკურ აქტიურობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. რაც მთავარია, საჭიროა ფიზიკური დატვირთვის დოზირება, მისი შერჩევა ინდივიდუალურად - ასაკის, სქესის, ორგანიზმის ზოგადი მდგომარეობის, ფიზიოლოგიური და ფუნქციური მაჩვენებლების შესაბამისად.
ადამიანისთვის სამკურნალო თუ პროფილაქტიკური ვარჯიშის შერჩევისას, მისთვის ფიზიკური დატვირთვისა თუ სპორტული რეჟიმის განსაზღვრისას მთელი ეს კონცეფცია ისე უნდა ჩამოყალიბდეს, რომ პაციენტი მას აუცილებლად მიჰყვეს, არ მობეზრდეს, ძნელად შესასრულებელი არ აღმოჩნდეს და, შესაბამისად, მალევე არ მიატოვოს.
მოგეხსენებათ, ქართველ კაცს ვარჯიშსა და მოძრაობაზე მეტად გემრიელი სმა-ჭამა, მხარ-თეძოზე წამოწოლა და კოტრიალი ურჩევნია. აქედან გამომდინარე, თუ ფიზიკური დატვირთვა მეტისმეტად დიდი დოზით და ერთბაშად განხორციელდა, ორგანიზმი თავისი ფიზიოლოგიურ-ფსიქოლოგიური მდგომარეობით ამაში სათანადოდ ჩართვას ვერ მოახერხებს და შესაძლოა, ზიანიც კი მიადგეს. ვარჯიში ტანჯვად იქცევა და ადამიანი მას მალევე მიატოვებს. სამაგიეროდ, თუ თითოეული ინდივიდისთვის, მისი ფიზიკური შესაძლებლობების გათვალისწინებით, რაციონალურად ჩამოყალიბდება აქტიურობის რეჟიმი და შემუშავდება დატვირთვის ერთგვარი კონცეფცია, ადამიანი ნაკლებად დაიღლება, თავს უკეთ იგრძნობს, დარწმუნდება, რომ ვარჯიში მისთვის სასარგებლოა და კიდევ უფრო წაადგება მომავალში, ამის კვალობაზე, მეტი სტიმულიც მიეცემა.
ვარჯიშის დროს ხომ ფსიქოემოციური განტვირთვაც ხდება, ამდენად, ის ამ კუთხითაც სასარგებლოა. როდესაც ყოველივე ამას გააცნობიერებს, პაციენტს აღარ გაუჩნდება ვარჯიშის მიტოვების სურვილი. მთავარია, ფიზიკური აქტიურობა ადამიანის ცხოვრებისეული რეჟიმის ნაწილი გახდეს და რეგულარული ხასიათი მიიღოს (თუნდაც კვირაში ერთხელ ან ორჯერ გამოინახოს ამისთვის დრო). ისიც უნდა ითქვას, რომ ფიზიკური აქტიურობისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ინფრასტრუქტურას, საზოგადოდ, გარემოს.
- რას გვეტყვით ცურვაზე? რატომ არის ის ეფექტური გახდომისა და სხეულის გაკაჟებისთვის?
- ცურვა ფიზიკური დატვირთვის ის სახეობაა, რომლის დროსაც სხეულის ყოველი კუნთი მოძრაობს. განსაკუთრებულად აქტიურდება სასუნთქი სისტემა, უმჯობესდება სისხლის მიმოქცევა. წყალში (უწონადო მდგომარეობაში) პრაქტიკულად შეუძლებელია კიდურის, სხეულის ამა თუ იმ ნაწილის ტრავმირება. ამდენად, ცურვა, საზოგადოდ, წყალში ვარჯიში, ელემენტარული მოძრაობების შესრულება, თუნდაც სიარული, ყველასთვის სასარგებლოა, განურჩევლად ასაკისა და სხეულის მასისა.
- რას ურჩევთ მკითხველს, რომელსაც ჯერ კიდევ ვერ გადაულახავს სიზარმაცე და ვერ გადაუწყვეტია ვარჯიშის დაწყება?
- ვარჯიში და რეგულარული ფიზიკური აქტიურობა კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენს ორგანიზმის ყველა სისტემის ფუნქციაზე. იწრთობა და ძლიერდება კუნთოვანი სისტემა, კაჟდება და ჯანსაღდება მთელი სხეული. უმოძრაობა ვნებს ორგანიზმის ჯანმრთელობას, აქვეითებს გუნება-განწყობასა და შრომის უნარს. ამიტომაც აუცილებელია, ფიზიკური აქტიურობა წესად ვაქციოთ. როგორც უკვე მოგახსენეთ, საკმარისია კვირაში თუნდაც ერთხელ ან ორჯერ განწყობის მოკრება და დროის გამონახვა. მთავარია, ვარჯიშს რეგულარული ხასიათი მიეცეს, ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი გახდეს. არ არის აუცილებელი რაღაც განსაკუთრებულ ილეთებთან ჭიდილი, დიდი დისტანციების დაფარვა და ორგანიზმის გადაძაბვა; დაიწყეთ თუნდაც აჩქარებული სიარულით, ძუნძულით, რომელიც უსაფრთხოა და თანდათანობით შეგმატებთ შემდგომი, უფრო დიდი დატვირთვისთვის საჭირო გამძლეობას. მთავარია, მოინდომოთ, გადაწყვიტოთ და დაიწყოთ.
P.S. გვინდა, მკითხველმა გაითავისოს პროფესორ პავლე კასრაძის სიტყვები, გაითვალისწინოს მისი რჩევა და აუცილებლად დაიწყოს ვარჯიში. ცხოვრების ჯანსაღი წესი რომ ცივილიზაციის განუყოფელი ნაწილია, საკამათოც აღარ არის. ჩვენი ჯანმრთელობა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა რომ უშუალოდ უკავშირდება ფიზიკურ აქტიურობას, აღარც ეს საჭიროებს მტკიცებას, თუმცა ინტერვიუს დასასრულს ერთი საინტერესო ინფორმაცია მაინც უნდა მოგაწოდოთ: სამხრეთ კაროლინის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მრავალწლიანი დაკვირვების, გამოკვლევებისა და გამოკითხვის შედეგად დაასკვნეს, რომ:
- მსოფლიოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი შეპყრობილია ლამაზი სხეულის მანიით. შესაბამისად, ზრდასრული მოსახლეობის უმრავლესობა სპორტს მისდევს არა ორგანიზმის გასაჯანსაღებლად და გასაკაჟებლად, არამედ ჭარბი კილოგრამების დასაკლებად და მოხდენილობის მისაღწევად.
- სიმსუქნეს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მსოფლიოში ადამიანთა სიკვდილიანობის მიზეზებს შორის, თუმცა ჭარბ წონაზე საზიანო და მასზე უფრო მომაკვდინებელი ყოფილა ჰიპოდინამია (მცირე ფიზიკური აქტიურობა).
მეცნიერებმა 60 წელს გადაცილებული 2603 ადამიანი გამოიკვლიეს. ფასდებოდა საკვლევი პირების ფიზიკური ფორმა (თითოეული ადამიანი სარბენ ბილიკზე განსაზღვრულ დისტანციას ფარავდა) წონასთან მიმართებით, სისტემატურად კონტროლდებოდა სხეულის მასის ინდექსი და წელის გარშემოწერილობა. დაკვირვება 12 წელიწადს მიმდინარეობდა. ამ ხნის განმავლობაში ექსპერიმენტში მონაწილე 450 ადამიანი გარდაიცვალა. მათი მონაცემების, ფიზიკური აქტიურობის, ცხოვრების წესის შეფასებისა და სხვა საკვლევ პირთა ანალოგიურ მაჩვენებლებთან შედარების საფუძველზე მეცნიერებმა დაასკვნეს, რომ ფიზიკური აქტიურობის დონე ყველაზე ძლიერ გავლენას ახდენს სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჭარბი წონა კი არ იყო რისკფაქტორი, არამედ ჰიპოდინამია (სიგამხდრის შემთხვევაშიც კი). ისიც უნდა ითქვას, რომ თუ ადამიანი ცოტას მოძრაობს, ადრე თუ გვიან მაინც აღმოჩნდება ჭარბი წონის პრობლემის წინაშე. თუმცა სამხრეთ კაროლინის უნივერსიტეტის მეცნიერებმა დაამტკიცეს, რომ ჭარბწონიანები, რომლებიც ცხოვრების აქტიურ წესს მისდევენ, გაცილებით მეტხანს ცოცხლობენ, ვიდრე მათი გამხდარი (ნაკლებწონიანი) და ნაკლებმოძრავი თანამემამულენი.
შაქრიანი დიაბეტი, ჰიპერტონიული დაავადება და სხვა პათოლოგიები ზარმაც, უმოძრაო, არააქტიურ თუნდაც გამხდარ ადამიანებს შორის უფრო ხშირია, ვიდრე მოძრავ და აქტიურ მსუქნებს შორის. 60 წელს გადაცილებულ ჭარბი წონის მქონე აქტიურ პირთა ჯგუფში სიკვდილიანობა ოთხჯერ ნაკლები აღმოჩნდა ვიდრე ჰიპოდინამიურთა ჯგუფში. ამრიგად, ფიზიკურ აქტიურობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ჯანმრთელობის შენარჩუნებისა და დღეგრძელობისთვის. ჭარბ წონაზე მეტი ზიანი ჰიპოდინამიას მოაქვს. ასე რომ, იმოძრავეთ!