დემოდეკოზური ბლეფარიტი
უფრო კონკრეტულად, ეს ცნება აერთიანებს ქუთუთოთა კიდეების ქრონიკული ანთებით მიმდინარე თვალის დაავადებებს, რომლებიც საკმაოდ რთულად ემორჩილება მკურნალობას.
ბლეფარიტის რამდენიმე სახეობა არსებობს: დემოდეკოზური, ალერგიული, წყლულოვანი და სხვა.
დემოდეკოზური ბლეფარიტის კლინიკურ თავისებურებებზე, მისი დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის პრინციპებზე გვესაუბრება საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს გ. აბრამიშვილის სახელობის სამხედრო ჰოსპიტლის, „რონიკოს“ ოფთალმოლოგიური ცენტრის ექიმი-ოფთალმოლოგი, ლელა გოგია. ქალბატონი ლელა დიდი პროფესიონალიზმითა და გულისხმიერებით გამორჩეული სპეციალისტია. თბილი და ყურადღებიანი დამოკიდებულების გამო ის პაციენტებს განსაკუთრებულად უყვართ და ემადლიერებიან.
– ქალბატონო ლელა, რა დაავადებაა დემოდეკოზური ბლეფარიტი და რა იწვევს მას?
– დემოდეკოზური ბლეფარიტი არის ქუთუთოების ქრონიკული, ხანგრძლივად მიმდინარე პარაზიტული დაავადება, რომლის გამომწვევია ტკიპა Demodex. ეს უკანასკნელი ადამიანის ორგანიზმზე 170 წლის წინ აღმოაჩინეს. არსებობს ამ ტკიპის 65-მდე სახეობა, მაგრამ მხოლოდ ორი მათგანი გვხვდება ადამიანის ორგანიზმში: Demodex folliculorum და Demodex brevis. დემოდეკოზი გვხვდება ცხოველებს შორისაც, თუმცა მათთვის სხვა სახეობაა დამახასიათებელი, გადადება ცხოველიდან ადამიანზე ძალზე იშვიათია, ამიტომ დემოდეკოზი არ მიეკუთვნება ზოონოზურ დაავადებებს. ბერძნულად Demo – ცხიმს ნიშნავს, ხოლო Dex – ჭიას.
– რა პროცესები მიმდინარეობს ამ დროს ქუთუთოებში?
– Demodex პირობით პათოგენური ორგანიზმია, ის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილისთვის ქუთუთოების ნორმალური ფლორის შემადგენელი ნაწილია, თუმცა როდესაც იმუნიტეტი ქვეითდება და ბიოცენოზი ირღვევა, ტკიპა აქტიურად მრავლდება და დაავადების მანიფესტაციაც იწყება.
Demodex ფოლლიცულორუმ, რომელიც ბინადრობს წამწამის ფოლიკულში, იკვებება ეპითელური უჯრედებით, ის იწვევს ლოკალურ მექანიკურ დაზიანებას შემდგომი ეპითელური ჰიპერპლაზიითა და ჰიპერკერატინიზაციით; დებს კვერცხებს წამწამის ძირში, რითაც ახდენს ფოლიკულების შეშუპებას და წამწამების არასწორ ზრდას უწყობს ხელს. გამოყოფილი ცხოველმყოფელობის პროდუქტები კი, ტოქსიკური და ალერგიული ზემოქმედების გამო, ქუთუთოების გაღიზიანებას იწვევს. მკვდარი ტკიპების გახრწნა იქვე ფოლიკულებში ხდება, ამ დროს გამოთავისუფლდება მათ ზედაპირზე მობინადრე სტრეპტოკოკები, სტაფილოკოკები, Bacillus oleronius, რაც მიკრობული ბლეფარიტის და როზაცეას დაწყების მიზეზი ხდება.
Demodex brevis ბინადრობს ქუთუთოს ცხიმოვან (მეიბომის) ჯირკვლებში, იწვევს მათი სადინარების მექანიკურ დახშობას, შედეგად კი – მეიბომის ჯირკვლების დისფუნქციას, მრავლობით და მორეციდივე ქალაზიონებს.
– რა სიმპტომებით ვლინდება დაავადება და როგორ ახდენთ მის დიაგნოსტიკას?
– დემოდეკოზური ბლეფარიტის სიმპტომები თითქმის ისეთივეა, როგორიც სხვა ბლეფარიტებისა. ესენია: ქუთუთოს კიდეების შესივება, გაწითლება, ქერცლები წამწამების ძირში, ტრიქიაზი (წამწამის არასწორი ზრდა), მადაროზი (წამწამების არარსებობა), უცხო სხეულის შეგრძნება თვალში, თვალების ქავილი, წვა, ცრემლდენა, მეიბომის ჯირკვლების დისფუნქცია, ხშირი ჯიბლიბო და ქალაზიონი... მსგავსი ჩივილები შეიძლება იყოს თვალის ზედაპირის სხვა დაავადებების დროსაც, ამიტომ დემოდეკოზის დიაგნოსტირებისთვის, ანამნეზის შეკრებისა და ბიომიკროსკოპიის გარდა, აუცილებელია წამწამის მიკროსკოპული კვლევა. ამ დროს ხდება 4-4 წამწამის ამოღება თითო ქუთუთოდან და მიკროსკოპის ქვეშ დათვალიერება.
– არსებობს ადამიანთა რისკჯგუფები, რომელთა შორის უფრო ხშირად ვრცელდება დემოდეკოზი?
– რა თქმა უნდა, არსებობს. დავიწყოთ ასაკობრივი ჯგუფებით. დაახლოებით ბავშვების მესამედი, მოზრდილთა ნახევარი და ასაკოვანთა 80-90% დემოდექსის მატარებელია. დაავადების სიხშირეც ასაკობრივ ჯგუფებში შესაბამისია. რადგან დემოდეკოზის კლინიკური გამოვლენა იმუნიტეტის დაქვეითებას უკავშირდება, ამიტომ რისკჯგუფში შედიან ადამიანები, რომლებიც იღებენ იმუნოსუპრესორებს, იტარებენ ქიმიოთერაპიას, HIV/AIDS დაავადებული პაციენტები. სტრესი, ავიტამინოზი, ქრონიკული დაავადებები, ცუდი ეკოგარემო ასევე ხელშემწყობი პირობებია.
– როგორ მკურნალობთ ამ დაავადებას?
– დემოდეკოზის მკურნალობის ხანგრძლივობა განპირობებულია ტკიპის ცხოველმყოფელობის ციკლით და დაახლოებით 45 დღეს მოიცავს. თუმცა კურსი შეიძლება გაგრძელდეს მდგომარეობის მიხედვით. დაავადება გადაეცემა კონტაქტური გზით, უფრო ხშირია აუტოინფექცია, ამიტომ მკურნალობის პროცესში აუცილებელია ჰიგიენური ნორმების დაცვა (ბალიშისპირის, პირსახოცის ხშირი ცვლა და დაუთოება, სპეციალური საპნის გამოყენება სახის დასაბანად). არ არის რეკომენდებული კოსმეტიკის გამოყენება, საუნით სარგებლობა, ალკოჰოლის, ცხარე საკვების მიღება. დემოდეკოზის მკურნალობა უნდა მოხდეს ოფთალმოლოგის მეთვალყურეობით. მკურნალობა იწყება ქუთუთოს კიდის სანაციით – ქერცლების მოშორებით. მიკრობლეფაროექსფოლაცია გულისხმობს ქუთუთოს კიდიდან ბიოლოგიური აპკის მოხსნას სპეციალური აპარატით, რომელსაც აქვს მაღალი სიჩქარით მბრუნავი ერთჯერადი თავაკი. გასუფთავებული ქუთუთოს კიდის დასამუშავებლად გამოიყენება ჩაის ხის ზეთი. ის ახდენს აცეტილქოლინესთერაზის ინჰიბირებას, რაც გვაძლევს აკარიციდულ ეფექტს. მგრძნობიარე კანის მქონე პაციენტებთან ჩაის ხის ზეთმა შეიძლება გამოიწვიოს დერმატიტი, ალერგიული რეაქციები, ამიტომ არ შეიძლება თვითნებურად მისი გამოყენება. მეიბომის ჯირკვლების დისფუნქციის დროს უნდა მოხდეს ამ ჯირკვლების შიგთავსის დრენირება. დრენირება შესაძლებელია მექანიკურად და IPL-აპარატის (ინტენსიური პულსური თერაპიის) საშუალებით. სიმპტომურად, როგორც დამხმარე საშუალება, ინიშნება თვალის დამატენიანებელი წვეთები, ანტისეპტიკური ხსნარები და მალამოები. ზოგჯერ, როცა დემოდეკოზი, ქუთუთოების გარდა, მოიცავს სახის სხვა უბნებსაც, საჭირო ხდება სისტემური ანტიპარაზიტული მკურნალობა. თუმცა არც ერთი მკურნალობა არ იწვევს პარაზიტის სრულ ელიმინაციას. მიზანი მისი რაოდენობის შემცირება და ამ გზით კლინიკური სურათის ალაგებაა. ამიტომ პაციენტს უნდა ახსოვდეს, რომ ნებისმიერმა ტრიგერმა შეიძლება გამოიწვიოს დაავადების გამწვავება და მაქსიმალურად ეცადოს გამომწვევი ფაქტორების თავიდან არიდებას, ხოლო დაავადების განვითარების შემთხვევაში მაშინვე მიმართოს ექიმს და დროულად დაიწყოს მკურნალობა.
ამჟამად კლინიკური კვლევის მესამე ფაზას გადის პრეპარატი, რომელიც, შესაძლოა, გახდეს FDA-ის მიერ დემოდეკოზური ბლეფარიტის სამკურნალოდ დაშვებული პირველი პრეპარატი. ეს არის 0.25%-იანი ლოტილანერი, ანტიპარაზიტული საშუალება, რომელიც იწვევს ტკიპების ნერვული სისტემის პარალიზებას. ჩატარებული კვლევების მიხედვით, პრეპარატი კარგად გადაიტანება და 4-კვირიანი მკურნალობის შემდეგ დაფიქსირდა ტკიპების რაოდენობის და ქუთუთოების ერითემის მნიშვნელოვანი შემცირება. ასე რომ, პროგნოზი საიმედოა.
– რა გართულება შეიძლება მოჰყვეს მკურნალობის გარეშე დატოვებულ დემოდეკოზურ ბლეფარიტს?
– მკურნალობის უგულებელყოფის, არასწორად ან არასრულფასოვნად ჩატარების შემთხვევაში ანთებითი პროცესები ვრცელდება თვალის ლორწოვანზე, რქოვანაზე, იწვევს ბლეფაროკონიუნქტივიტს, წერტილოვან კერატოპათიას, ბლეფაროკერატიტს, შემდგომი ნეოვასკულარიზაციით, შემღვრევებითა და დანაწიბურებით. ზოგჯერ დემოდეკოზური კერატიტის სიმპტომები ახდენს ჰერპესული კერატიტის იმიტირებას, რაც იწვევს დიაგნოსტიკურ შეცდომებს. აუცილებელია, ხანგრძლივად მიმდინარე, მკურნალობის მიმართ რეზისტენტული ბლეფაროკონიუნქტივიტებისა და ბლეფაროკერატიტების დროს გამოირიცხოს დემოდეკოზური ეტიოლოგია. დაახლოებით 60%-ში ბლეფარიტი შერწყმულია კანის დემოდეკოზთან, ასეთ შემთხვევაში აუცილებელია დერმატოლოგის ჩართულობაც.
– როგორ ავირიდოთ დემოდეკოზური ბლეფარიტი?
– დაავადების პროფილაქტიკისთვის უნდა გამოირიცხოს რისკფაქტორები: აუცილებელია ქრონიკული დაავადებების მკურნალობა, იმუნიტეტის შენარჩუნება, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა, ქუთუთოების ჰიგიენა, კანზე გამონაყარის შემთხვევაში კი დერმატოლოგთან კონსულტაცია. დაავადების პირველი სიმპტომების გამოვლენისთანავე ოფთალმოლოგთან მიმართვა.
ჯანმრთელობას, ლამაზ მზერას და ჯანსაღ ხედვას გისურვებთ.