თინათინ გოცაძე

კაროტინოიდები, საზოგადოდ, ყვითელი, ნარინჯისფერი და წითელი პიგმენტებია, რომელთა სინთეზი ხდება ბაქტერიებში, სოკოებსა და უმაღლეს მცენარეებში. ცხოველები კაროტინოიდებს იყენებენ A და K ვიტამინების სინთეზისათვის. ლუთეინით მდიდარია მუქფოთლოვანი მწვანილი.

მხედველობის გამაჯანსაღებელი თვისებებით გამორჩეულ ლუთეინს ადამიანი საკვებით იღებს, რადგან ორგანიზმი მას ვერ ასინთეზებს.

ლუთეინი ზეაქსანტინთან (ასევე მეტად სასარგებლო კაროტინოიდია) ერთად მაღალი კონცენტრაციითაა წარმოდგენილი მაკულარულ პიგმენტში და ყვითელი ხალის არეში - ბადურას პატარა ცენტრალურ უბანში, რომელიც ცენტრალური მხედველობის დეტალებზეა პასუხისმგებელი.

აღნიშნული კაროტინოიდების მაღალი დონე აფერხებს თვალების ასაკობრივი დაავადებების განვითარებას, ისეთებისა, როგორებიცაა კატარაქტა და ყვითელი ლაქის დისტროფია. ეს უკანასკნელი ასაკოვანთა სიბრმავის ძირითადი მიზეზია.

ბოლო კვლევებით ნაჩვენებია ისიც, რომ ლუთეინი უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს ტვინის ჯანმრთელობაშიც და აფერხებს ასაკოვანთა კოგნიტურ ფუნქციათა შესუსტებას.

ილინოისის უნივერსიტეტის პროფესორის - ნაიმან ხანის (Naiman Khan) დასკვნით, ლუთეინით მდიდარი პროდუქტებით (მწვანეფოთლოვანი ბოსტნეული, კვერცხი, ავოკადო) კვებას სარგებლობა მოაქვს არა მხოლოდ მხედველობის სიჯანსაღის, არამედ კოგნიტურ ფუქციათა გააქტიურება-შენარჩუნების კუთხითაც.

ლუთეინის სხვა სარგებლობა:

• ლუთეინი, ზეაქსანტინთან ერთად, E ვიტამინთან კომბინაციაში, აუმჯობესებს ფილტვების ფუნქციას;
• სისხლის პლაზმაში ისეთი ანტიოქსიდანტების დონე, როგორებიცაა ლუთეინი, ზეაქსანტინი, E ვიტამინი, ბეტა-კრიპტოქსანტინი, ლიკოპინი, ალფა და ბეტა-კაროტინი, უკუკორელაციაშია გულის უკმარისობასთან;
• ამავე ანტიოქსიდანტების დონე უკუკორელაციაშია წინამდებარე ჯირკვლის (პროსტატის) კიბოსთან.

ლუთეინით მდიდარი პროდუქტები

ლუთეინით მდიდარია ძირითადად მწვანეფოთლოვანი ბოსტნეული. განსაკუთრებით უხვად არის ის წარმოდგენილი ისპანახსა და კომბოსტო კალეში ( ე.წ ხუჭუჭა კომბოსტო). გარდა ამისა, ლუთეინი უხვადაა ყვითელ და ნარინჯისფერ ხილსა და ბოსტნეულში. სიტყვა „ლუთეინი“ წარმოდგება ლათინური სიტყვიდან „ლუთეუს“, რაც ყვითელს ნიშნავს. როგორც წესი, მუქ მწვანეფოთლოვან ბოსტნეულში შემავალი საერთო კაროტინოიდებიდან ლუთეინის შემცველობა 15-დან 47%-ს შეადგენს.

საყურადღებოა, რომ ლუთეინი, ისევე როგორც ბევრი ანტიოქსიდანტი, ზეაქსანტინის ჩათვლით, თერმული დამუშავებისას (მაღალი ტემპერატურის გავლენით) იშლება, აქედან გამომდინარე, აუცილებელია კულინარიულად დაუმუშავებელი ანუ ცოცხალი სახით მიღება იმ პროდუქტებისა, რომლებიც მდიდარია ლუთეინით. ასეთი პროდუქტებია: ისპანახი, კომბოსტო კალე, სტაფილო, ბროკოლი, კვერცხის გული, ყვითელი და წითელი წიწაკა, ტკბილი სიმინდი, ავოკადო, ალუბალი, ჟოლო და სანელებლები. საზოგადოდ, ლუთეინის სადღეღამისო რეკომენდებული დოზა არ არის დადგენილი, თუმცა რამდენიმე კვლევით განსაზღვრულია, რომ ჯანმრთელობისათვის სასარგებლოა 10 მილიგრამი ლუთეინის მიღება.

როგორ მოვახდინოთ ლუთეინის შეთვისების ოპტიმიზაცია

ლუთეინი და სხვა კაროტინოიდები ცხიმში ხსნადია, ამიტომაც მათი შეთვისების ოპტიმიზაციისათვის საჭიროა კერძისთვის ცხიმის დამატება. მაგალითად, კვლევა აჩვენებს, რომ სალათისთვის რამდენიმე კვერცხის დამატება (რადგან ის ლუთეინთან ერთად სასარგებლო ცხიმებსაც შეიცავს) კაროტინოიდების შეთვისებას 9-ჯერ ზრდის.