ინფექციური მონონუკლეოზი
ინფექციური მონონუკლეოზი მწვავე ინფექციური დაავადებაა, რომელსაც ეპშტეინ-ბარის ვირუსი (EBV) იწვევს. მიმდინარეობს ტემპერატურის მომატებით, პერიფერიული (განსაკუთრებით კისრის) ლიმფური ჯირკვლების გადიდებით, პირ-ხახის დაზიანებით (ექსუდაციური ტონზილოფარინგიტით), ღვიძლისა და ელენთის გადიდებით, პერიფერიულ სისხლში ატიპური მონონუკლეარების გაჩენით. მონონუკლეოზისმაგვარი სინდრომი შეიძლება გამოიწვიოს სხვა ვირუსებმაც, მათ შორის - ციტომეგალოვირუსმა, ადენოვირუსმა, ჰეპატიტის ვირუსმა, ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსმა, წითურას ვირუსმა. ინფექციის წყაროდ ითვლება როგორც ნებისმიერი კლინიკური გამოვლინების მქონე ავადმყოფი, ასევე ჯანმრთელი ვირუსმატარებელიც. ინფიცირებულია მსოფლიოს მოსახლეობის 95%. ინფექცია ვრცელდება ნერწყვით, ასევე - დაბინძურებული საკვებისა და წყლის, სათამაშოების, სხვა ნივთების საშუალებით. ვირუსი მხოლოდ მჭიდრო კონტაქტის დროს გადაეცემა. ამით აიხსნება მისი დაბალი კონტაგიოზურობა და უმეტესად სპორადული შემთხვევები, თუმცა მოსალოდნელია ეპიდაფეთქებებიც კოლექტივებსა და ოჯახებში. ვირუსი გამოიყოფა ნერწყვით და ცხვირიდან ჩამონადენით როგორც პროდრომულ და მწვავე პერიოდებში, ასევე გამოჯანმრთელების დაწყებიდან 6 თვის მანძილზე და უფრო მეტხანსაც. მონონუკლეოზის გადატანის შემდეგ ორგანიზმი იძენს მყარ იმუნიტეტს, განმეორებითი დაავადება იშვიათია. დადგენილია, რომ გამოჯანმრთელებისას ორგანიზმში წარმოიქმნება სპეციფიკური მეხსიერების მქონე თ-უჯრედები, რომლებიც მუდმივად ცირკულირებენ სისხლში და განმეორებითი რეაქტივაციის შემთხვევაში ანადგურებენ ინფიცირებულ ბეტა უჯრედებს. რეაქტივაცია ხშირად ასიმპტომურად, კლინიკურ გამოვლინებათა გარეშე მიმდინარეობს. ბოლო დროს ინფექციურ მონონუკლეოზს განიხილავენ როგორც იმუნური სისტემის დაავადებას, რომელსაც საფუძვლად უდევს ეპშტეინ-ბარის ვირუსით ბეტა ლიმფოციტების ინფიცირება.
ვირუსის ონკოგენურობა
EBV იწვევს დაავადებათა მთელ სპექტრს, კეთილთვისებიანი ინფექციური მონონუკლეოზიდან დაწყებული, ლიმფოიდური და ეპითელური უჯრედების მალიგნიზაციით დამთავრებული. მალიგნიზაციის შედეგია ნაზოფარინგული კარცინომა (გავრცელებულია უმთავრესად ჩინეთში), ენდემური (აფრიკული) ლიმფომა (აზიანებს ყბის მიდამოს, აღმოსავლეთ აფრიკასა და ახალ გვინეაში ბავშვთა ასაკის კიბოს ყველაზე ხშირი მიზეზია), ჰოჯკინის დაავადება (ყველაზე მეტად გავრცელებულია განვითარებად ქვეყნებში ადრეული ასაკის ბავშვებში, დაკავშირებულია იმუნოდეფიციტთან). საინკუბაციო (დაავადებისთვის დამახასიათებელი ნიშნების გამოვლენამდე) პერიოდი 5 დღიდან 2 თვემდე მერყეობს. ამასთანავე, ბავშვებში უფრო ხანმოკლეა, ვიდრე მოზრდილებში. დაავადება იწყება მწვავედ, ტემპერატურის 38-39 გრადუსამდე მომატებით, საერთო მდგომარეობის დამძიმებით - ყლაპვის დროს ყელის ტკივილით, ცხვირით სუნთქვის გაძნელებით, რაც ლორწოვანი გარსებისა და ლიმფური კვანძების შეშუპებით არის განპირობებული. დაავადებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები ერთი კვირის განმავლობაში იჩენს თავს. ზემოთ ჩამოთვლილი სიმპტომები: სიცხე, ყელის ტკივილი, ცხვირით სუნთქვის გაძნელება, კისრის ლიმფური კვანძების გადიდება - დაავადების ადრეულ სიმპტომებად მიიჩნევა. უწყვეტი ტემპერატურის ფონზე დაავადების მესამე-მეოთხე დღეს მაქსიმალურად დიდდება ლიმფური კვანძები - კისრისა, იღლიისქვეშა, იდაყვისა, საზარდულისა და სხვა. განსაკუთრებით იპყრობს ყურადღებას კისრისა და კისრის უკანა ლიმფური კვანძები, რომლებიც ძეწკვის მსგავსად არიან განლაგებულნი მკერდ-ლავიწ-დვრილისებრი კუნთის უკანა კიდეზე და ყბისქვეშა მიდამოში. ხელით გასინჯვისას მომკვრივო-ელასტიკურნი, უმტკივნეულონი არიან, ერთმანეთს არ ერწყმიან. კანი ინარჩუნებს ნორმალურ ფერს, კვანძები არ ჩირქდება. ზომა ცერცვის მარცვლისოდენადან კაკლის ან ქათმის კვერცხისოდენამდე მერყეობს. ინფექციური მონონუკლეოზის აუცილებელი და მნიშვნელოვანი სიმპტომია პირის ღრუს დაზიანება - ექსუდაციური ტონზილოფარინგიტი. ზოგჯერ ანთება იმდენად ინტენსიურია, რომ ნუშურა ჯირკვლები ერთმანეთს ეხება. ცხვირ-ხახის ნუშურების დაზიანებით არის გამოწვეული ცხვირით სუნთქვის გაძნელება, დუდღუნი, სტრიდორი, ნახევრად ღია პირით მხვრინავი სუნთქვა. ცხვირიდან გამონადენი თავდაპირველად პრაქტიკულად არ შეიმჩნევა, მაგრამ შესაძლოა გაჩნდეს ცხვირით სუნთქვის აღდგენის შემდეგ. ხორკლიანი და გაფხვიერებული ხახის უკანა კედელი შეშუპებული და ჰიპერემიულია, დაფარულია სქელი ლორწოვანი ნადებით. ნადები შესაძლოა გაჩნდეს სასის რკალებზე, ენასა და ნუშურებზეც. მოთეთრო-მოყვითალო ან მონაცრისფროა, ფხვიერი, ადვილად სცილდება ლორწოვანს და არ იწვევს სისხლდენას. მომდევნო ნიშანია ღვიძლისა და ელენთის გადიდება (შემთხვევათა 97-98%-ში). ღვიძლი დაავადების პირველსავე დღეებში ისინჯება, მაქსიმალურად კი მე-5 დღეს დიდდება. იგი მომკვრივო და ოდნავ მტკივნეულია. ღვიძლის საზღვრები ნორმას უმეტესად თვის დამლევს უახლოვდება, თუმცა არის შემთხვევები, როდესაც პროცესი სამ თვემდე გრძელდება. ელენთა ღვიძლის პარალელურად დიდდება, თუმცა მისი ზომები ნორმას უფრო ადრე - სამიოდე კვირაში - უბრუნდება. სხვა კლინიკური ნიშნებიდან ყურადღებას იპყრობს ქუთუთოების შეშუპება და სხვადასხვა ხასიათის გამონაყარი. გამოხატული კლინიკური სიმპტომატიკა 2-4 კვირას გასტანს, რის შემდეგაც ავადმყოფი თანდათან გამოკეთდება. ამიტომაც ურჩევენ ინფექციონისტები ამ ხნის განმავლობაში ბავშვს მშვიდ, ნაკლებად მოძრავ დღის რეჟიმს. დაავადება ზოგჯერ ტოვებს საერთო სისუსტეს, შრომის უნარის დაქვეითებას. სხვა საშიშროება ბავშვს არ ემუქრება. ინფექციის მძიმე ფორმები, ასევე - ეპშტეინ-ბარის ვირუსით ინდუცირებული ავთვისებიანი პროცესები უვითარდებათ მხოლოდ იმ ავადმყოფებს, რომელთაც უჯრედული იმუნიტეტი აქვთ დაზიანებული. სპეციფიკური მკურნალობა და პროფილაქტიკური ღონისძიებები შემუშავებული არ არის. რეკომენდებულია პრედნიზოლონით მკურნალობის მოკლე კურსი.