ქოლესტაზი - ნაღვლის შეგუბება
რომლის დროსაც თორმეტგოჯა ნაწლავში ნაღვლის გადასვლა მნიშვნელოვნად შემცირებულია მისი ექსკრეციის, წარმოქმნის ან გამოყოფის დარღვევის გამო.
განასხვავებენ ღვიძლშიდა და ღვიძლგარე ქოლესტაზს, მიმდინარეობის მიხედვით გამოყოფენ მწვავე და ქრონიკულ, სიყვითლით და სიყვითლის გარეშე მიმდინარე ფორმებს.
მორფოლოგები ქოლესტაზს უწოდებენ ჰეპატოციტებში (ღვიძლის უჯრედებში) და კუპერის ჰიპერტროფირებულ (გადიდებულ) უჯრედებში ნაღვლის არსებობას (უჯრედული ბილირუბინოსტაზი), რაც ვლინდება ნაღვლის წვეთების სახით (ღვიძლშიდა ფორმის დროს). ღვიძლგარე ქოლესტაზის შემთხვევაში კი ნაღველი დაგროვილია წილაკთაშუა გაფართოებულ ნაღვლის სადინარებში (ე.წ. დუქტულური ქოლესტაზი), ასევე ღვიძლის პარენქიმაში, სადაც ნაღველს ე.წ. ნაღვლის ტბების სახე აქვს.
რამდენიმე დღის განმავლობაში არსებული ქოლესტაზი პოტენციურად შექცევადი ცვლილებების აღმოცენების პროვოცირებას ახდენს. დაავადება ხასიათდება მთელი რიგი ჰისტოლოგიური ცვლილებებით: ნაღვლის კაპილარების გაფართოებით, ნაღვლის თრომბების განვითარებით, უჯრედთა მემბრანების დაზიანებით, მათი განვლადობის პროვოცირებით.
პათოლოგიური პროცესის პროგრესირებასთან ერთად მჭიდრო კონტაქტების მთლიანობა ირღვევა, ვითარდება ბილირუბინოსტაზი, სკლეროზი და ნაღვლოვანი ინფარქტი. ამასთან ერთად ყალიბდება მიკროაბსცესები, პერიპორტული და მეზენქიმური ანთება. პათოლოგიური პროცესების მიმდინარეობის ფონზე ხშირია შემაერთებელი ქსოვილის რეაქცია, რა შემთხვევაშიც აღმოცენდება შეუქცევადი ხასიათის ცვლილებები. თუ აღნიშნული მდგომარეობა დიდხანს გრძელდება (თვეობით, ზოგჯერ წლობითაც), ვითარდება ფიბროზის ბილიარული ფორმა და შესაბამისად, პირველადი ან მეორეული ბილიარული ციროზი.
საყურადღებოა, რომ ღვიძლთან დაკავშირებული ნებისმიერი პათოლოგია შესაძლოა ქოლესტაზთან კომპლექსში მიმდინარეობდეს. ზოგ შემთხვევაში ღვიძლის დაზიანების მაპროვოცირებელი მიზეზები ცნობილია (ალკოჰოლი, ვირუსები, მედიკამენტები), ზოგ შემთხვევაში კი - უცნობია (პირველადი ბილიარული ციროზი, პირველადი მასკლეროზებელი ქოლანგიტი).
ნაღვლის შეგუბების დროს ნაღვლის კომპონენტთა ჭარბი კონცენტრაციის გამო ღვიძლისა და ორგანიზმის სხვა ქსოვილებში რთული პათოლოგიური პროცესები აღმოცენდება. ისინი სხვადასხვა ნიშნებით გამოიხატება.
ქოლესტაზის კლინიკური სურათი ეფუძნება სამ ძირითად ფაქტორს:
- სისხლსა და ქსოვილებში ნაღვლის ჭარბად მოხვედრას;
- ნაწლავში ნაღვლის მოცულობის შემცირებას ან მის სრულად გაქრობას;
- ნაღვლის კომპონენტებისა და მისი ტოქსიკური მეტაბოლიტების უშუალო ზემოქმედებას ღვიძლის უჯრედებზე.
სიმპტომებიდან აღსანიშნავია კანის ქავილი და საჭმლის მონელება-შეწოვის დარღვევა.
ქოლესტაზის ქრონიკული ფორმისთვის დამახასიათებელია ძვლების დაზიანება (ღვიძლისმიერი ოსტეოდისტროფია), ქოლესტერინული ჩანართები, კანის პიგმენტაცია მელანინის დაგროვების გამო. ღვიძლი დიდდება, მკვრივდება, თუმცა გლუვი ზედაპირისაა და უმტკივნეულო. პაციენტთა ნაწილს სისუსტე და ადვილად დაღლაც აწუხებს. პორტული ჰიპერტენზიისა და ბილიარული ციროზის არარსებობის შემთხვევაში ელენთის გადიდება (სპლენომეგალია), როგორც პათოლოგიური პროცესის ერთ-ერთი სიმპტომი, იშვიათად ვლინდება.
ხანმოკლე ქოლესტაზი იწვევს K ვიტამინის დეფიციტს ორგანიზმში, დაავადების ხანგრძლივად მიმდინარეობა კი A ვიტამინის დონის დაქვეითებას, გარდა ამისა, აღინიშნება E და D ვიტამინების დეფიციტი. D ვიტამინი კი ერთ-ერთი მთავარი რგოლია ღვიძლისმიერი ოსტეოდისტროფიისა და ოსტეოპოროზის განვითარებაში.
ნაღვლის დეფიციტის გამო ირღვევა საჭმლის მონელება, ასევე ცხიმების აბსორბცია. სტეატორეას თან ახლავს დიარეა (ფაღარათი), რომელიც სითხის დაკარგვას, ელექტროლიტებისა და ცხიმში ხსნადი ვიტამინების დეფიციტს განაპირობებს. ამ მიზეზთა გამო ვითარდება მალაბსორბცია, რომელსაც სხეულის მასის კლება სდევს თან.
ქოლესტაზის (განსაკუთრებით - მისი ქრონიკული ფორმის) ერთ-ერთი მარკერია ქსანთომები - ორგანიზმში ლიპიდური ცვლის დარღვევის შედეგად განვითარებული ყვითელი ფერის ლაქები კანზე. აღნიშული ტიპის ლაქები უპირატესად ლოკალიზებულია თვალის ირგვლივ, მტევნების ნაკეცებში, მკერდის, ზურგის, კისრისა და სარძევე ჯიკვლების ქვედა არეზე. ქოლესტერინის მაჩვენებლის დაქვეითების შედეგად დასახელებული ლაქები შეიძლება გაქრეს.
ქოლესტაზისათვის დამახასიათებელია სპილენძის ცვლის მოშლაც. ამ ელემენტის საერთო მოცულობის 80% ჯანმრთელ პირებთან, ჩვეულებრივ, ნაწლავებში ნაღველთან ერთად გამოიყოფა. ნაღვლის შეგუბების პირობებში სპილენძი მნიშვნელოვანი კონცენტრაციით გროვდება ორგანიზმში.
ნაღვლის სადინარების დახშობას მკურნალობენ ქირურგიული ან ენდოსკოპიური მეთოდებით. ღვიძლშიდა დახშობის სამკურნალო მეთოდის შერჩევა დამოკიდებულია მიზეზზე. თუ სავარაუდო მიზეზი წამლის გამოყენებაა, მისი მიღება უნდა შეწყდეს, თუ მიზეზი მწვავე ჰეპატიტია, ქოლესტაზი და სიყვითლე ქრება, როდესაც პროცესი ჩაცხრება. პაციენტს ურჩევენ, თავი აარიდოს ან შეწყვიტოს იმ ნივთიერებების მიღება, რომლებიც საზიანოა ღვიძლისთვის (მაგალითად, ალკოჰოლი და ზოგიერთი მედიკამენტი).
დასალევი მედიკამენტები გამოიყენება ქავილის სამკურნალოდ. წამალი უკავშირდება ნაღვლის გარკვეულ შემადგენელ ნაწილებს ნაწლავებში და აბრკოლებს მათ უკუშეწოვას, რაც ამცირებს კანის გაღიზიანებას. თუ ღვიძლი მძიმედ არ არის დაზიანებული, K ვიტამინის მიღებამ შეიძლება გააუმჯობესოს სისხლის შედედება. მდგრადი ქოლესტაზის დროს ხშირად ინიშნება კალციუმისა და D ვიტამინის დანამატები, მაგრამ ეს არცთუ მნიშვნელოვნად აბრკოლებს ძვლის ქსოვილის განლევას.