ლალი ჩხიკვაძე

ზოგადად, გოგონას სქესობრივი განვითარების ცნება მოიცავს ფსიქოლოგიურ ასპექტს, რაც ბავშვთა სქესობრივ თვითიდენტიფიკაციას გულისხმობს, ფიზიკურ განვითარებას და სქესობრივი ჰიგიენის ჩვევების ჩამოყალიბებას. სქესობრივი განვითარება გენეტიკურად დაპროგრამებული პროცესია, ამა თუ იმ სქესისადმი კუთვნილება განსაზღვრულია ქრომოსომულ დონეზე. ყველასთვის ცნობილია, რომ კარიოტიპში X ქრომოსომის არსებობა ქალად გვაქცევს, ხოლო Y ქრომოსომისა - მამაკაცად. ბავშვის დაბადებისას პირველადი სასქესო ნიშნები უკვე გამოხატულია, მეორეული კი ჩნდება პუბერტატულ პერიოდში და მთლიანად ენდოკრინული სისტემის, კერძოდ, სასქესო ჯირკვლების, ნორმალურ ფუნქციობაზეა დამოკიდებული.

- რა როლს ასრულებს ამ პროცესში სასქესო ჰორმონები?

- სასქესო ჰორმონები არეგულირებს ორგანიზმის ზრდა-განვითარებას. მათი გავლენით იხურება ძვლებში ზრდის ზონები, რაც იწვევს სიმაღლეში ზრდის შეჩერებას. სასქესო ჰორმონები ორგანიზმში აძლიერებს ძირითად ცვლას, ხელს უწყობს მუსკულატურის განვითარებას, ამაღლებს ცენტრალური ნერვული სისტემის ტონუსს და სხვა.

- როგორ ხდება ეს ყველაფერი გოგონას ორგანიზმში?

- ქალის სასქესო ჯირკვლებს საკვერცხეები ეწოდება, მამაკაცისას - სათესლეები. საკვერცხეები ოვალური წარმონაქმნებია, რომლებიც სიმეტრიულად არის განლაგებული მარჯვნივ და მარცხნივ მცირე მენჯის ღრუში. თვით საკვერცხე შედგება 2 შრისაგან - ტვინოვანისგან და ქერქოვანისგან. ქერქოვანი შრე შეიცავს მრავალ (რამდენიმე ასეულ) ფოლიკულს, რომლებიც შემდგომ კვერცხუჯრედებად გარდაიქმნება. ტვინოვან შრეში გამომუშავდება ჰორმონი ესტროგენი. იგი გოგონას ორგანიზმში ადრეული ასაკიდან წარმოიქმნება, მაგრამ ზრდასრული ასაკის ნორმას სქესობრივი მომწიფების პერიოდში აღწევს. სწორედ მასზეა დამოკიდებული პუბერტატის პერიოდში ქალის ორგანიზმში მიმდინარე ცვლილებები. შინაგან სასქესო ორგანოებს საკვერცხეებთან ერთად მიეკუთვნება საშვილოსნო და მისგან გამომავალი მილები, რომლებიც საკვერცხისკენ მიემართება. ხშირად ახალშობილი გოგონას ორგანიზმი უკვე შეიცავს სასქესო ჰორმონების საკმაო რაოდენობას, რომელიც მას მშობიარობის დროს დედის ორგანიზმიდან გადაეცა. ზოგჯერ ამ ჰორმონთა რაოდენობა იმდენად დიდია, რომ შესაძლოა, ჰორმონული კრიზი განვითარდეს, რაც სარძევე ჯირკვლების შესივება-გაჯირჯვებით და საშოდან სისხლდენით გამოიხატება. ეს ფიზიოლოგიური თვითლიმიტირებული მოვლენაა და სამედიცინო ჩარევას არ საჭიროებს.

- როდის იწყება გოგონას სქესობრივი მომწიფება?

- იწყება 8-10 წლის ასაკში, გრძელდება დაახლოებით 7-8 წელი, გაივლის რამდენიმე სტადიას და 17-18 წლის ასაკში სრულდება გოგონას სომატური და სქესობრივი სიმწიფით. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ პროცესის როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქოლოგიური მხარე მეტად ინდივიდუალურია. სქესობრივი მომწიფება, წესისამებრ, პუბერტატული ნახტომით იწყება - შესაძლოა, გოგონამ წელიწადში 10 სმ-მდე მოიმატოს. გოგონებს პუბერტატული პერიოდი უფრო ადრე ეწყებათ, ვიდრე ვაჟებს, ამიტომ ისინი თანატოლ ვაჟებს ზრდა-განვითარებით უსწრებენ. გათანაბრება ხდება 16-17 წლის ასაკისთვის, როდესაც გოგონები პრაქტიკულად ამთავრებენ ზრდას, ვაჟების ორგანიზმში კი ეს პროცესი რამდენიმე წელი კიდევ გრძელდება.

- როგორია სქესობრივი მომწიფების პირველი ნიშნები?

- გოგონებში სქესობრივი მომწიფების პირველი ნიშანია სარძევე ჯირკვლების გადიდება. ნელ-ნელა იზრდება აგრეთვე საკვერცხეები, საშო და საშვილოსნო. დაახლოებით 10 წლიდან ჩნდება გათმიანება სასირცხო ბაგეებზე, შემდეგ კი ბოქვენზე. იმის მიხედვით, რა ფორმით ხდება ბოქვენის გათმიანება, შეიძლება ვიმსჯელოთ გოგონას ორგანიზმში ქალური და მამაკაცური (ესტროგენების და ანდროგენების) ჰორმონების თანაფარდობაზე. ესტროგენები ერთგვარად აფერხებენ სხეულზე თმიანობის გავრცელებას, ანდროგენები კი, პირიქით, ხელს უწყობენ. ამიტომ სხეულზე თმიანობის ფართო გავრცელება ქალებისთვის არ არის დამახასიათებელი. ნორმაში ბოქვენის თმიან ზონას აქვს სამკუთხედის ფორმა, მწვერვალით ქვემოთ, მაგრამ თუ გათმიანება გავრცელდა მუცელზე, დაემსგავსა რომბს, გაუყვა მუცლის შუა, თეთრ ხაზს, ეს ანდროგენების სიჭარბეზე მიუთითებს და ენდოკრინოლოგის კონსულტაციას მოითხოვს. 11-12 წლის ასაკიდან ჩნდება გათმიანება იღლიაში, ფეხებზე. ეს ფიზიოლოგიური პროცესია და გოგონებს უნდა ავუხსნათ, რომ ეს მათ ხელს არ უშლით, იყვნენ ლამაზები და ქალურები. მაგრამ ძლიერი გათმიანება იღლიასა და ბოქვენზე, ასევე - თმიანობის გაჩენა სახეზე, მუცელსა და მკერდზე მოითხოვს ყურადღებას. ზემოთ აღწერილი ნიშნები ახასიათებს სქესობრივი მომწიფების პირველ სტადიას, რომელიც მთავრდება 12-15 წლის ასაკში პირველი მენსტრუაციით - მენარქეთი. მენარქეს შემდეგ იწყება პუბერტატული პერიოდი, რაც ნიშნავს შინაგანი და გარეგანი სასქესო ორგანოების ზრდას, რეგულარული მენსტრუალური ციკლის ჩამოყალიბებას. რეგულარული მენსტრუალური ციკლის ჩამოყალიბებას დაახლოებით 1-1,5 წელიწადი სჭირდება.

---

- რას ურჩევდით მშობლებს?

- მშობლებმა ამ პერიოდში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციონ გოგონების ცხოვრების წესს, ხასიათსა და კვების თავისებურებებს. უნდა გვახსოვდეს, რომ ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა ჭარბი კვება ან, პირიქით, კვების მუდმივი დეფიციტი დიეტების გამო, ადინამია და ცხოვრების მჯდომარე წესი ან, პირიქით, მეტისმეტი ფიზიკური დატვირთვა, შეიძლება ნეგატიურად აისახოს გოგონას რეპროდუქციული ფუნქციის ჩამოყალიბებაზე.

- რამდენ ხანს გრძელდება მენსტრუალური ციკლი?

- ჩამოყალიბებული მენსტრუალური ციკლის ხანგრძლივობა ნორმაში 21-35 დღეა. ციკლის ათვლა იწყება მენსტრუაციის პირველი დღიდან, სრულდება მომდევნო მენსტრუაციის პირველ დღეს. ნორმაში მენსტრუაცია 3-7 დღე გრძელდება. თუ ციკლის ხანგრძლივობა დარღვეულია, მენსტრუაცია გრძელდება კვირაზე მეტხანს და სისხლის დანაკარგი დიდია, აუცილებელია გინეკოლოგის კონსულტაცია. მენსტრუალურ ციკლზე დიდ გავლენას ახდენს კლიმატის ცვლილება, სტრესი, ფიზიკური გადაძაბვა და სხვა. მენსტრუაცია შეიძლება იყოს მტკივნეული, რისი მიზეზიცაა ორგანიზმის უმწიფრობა, ჰორმონული დარღვევები, ანთებითი და ინფექციური პროცესები და რაიმე სომატური პათოლოგია. რეგულარული მენსტრუალური ციკლის ჩამოყალიბების შემდეგ გოგონამ აუცილებლად უნდა აწარმოოს მენსტრუაციის კალენდარი. დედის მოვალეობაა, გოგონას აუხსნას და შეათვისებინოს თავის მოვლის ჰიგიენური ჩვევები მენსტრუაციის პერიოდში. 18 წლისთვის სქესობრივი მომწიფების პროცესი ძირითადად სრულდება და გოგონა უკვე მოზარდი კი არა, ჩამოყალიბებული, მომწიფებული ქალია.

- თქვენ ნორმალური სქესობრივი მომწიფების პროცესი აღწერეთ, მაგრამ არსებობს სქესობრივი განვითარების დარღვევებიც. რამ შეიძლება გამოიწვიოს ისინი?

- ასიდან 3-4 გოგონას აღენიშნება სქესობრივი განვითარების ესა თუ ის დარღვევა, რომელთა წარმოშობაში დიდ როლს ასრულებს მემკვიდრეობითი განწყობა, ასევე - ჰიპოქსია, რადიაცია, ვირუსული ინფექციები, ზოგიერთი მედიკამენტი, სომატური პათოლოგიები და სხვა. სასქესო სისტემის თანდაყოლილი ანომალიების ჩამოყალიბების ალბათობა იზრდება, როცა მშობლები ხანდაზმულები არიან,  აქვთ ენდოკრინული პათოლოგია ან ავად არიან ალკოჰოლიზმით, ნარკომანიით და სხვა. სქესობრივი განვითარების დარღვევებს მივაკუთვნებთ ნაადრევ სქესობრივ მომწიფებას და სქესობრივი განვითარების შეფერხებას.

- რა შეიძლება მივიჩნიოთ განვითარების დარღვევის ნიშნად?

- ნაადრევ სქესობრივ მომწიფებად ითვლება მეორეული სასქესო ნიშნებისა და მენსტრუაციის მსგავსი გამონადენის გაჩენა 8 წლამდე, ხოლო ამ ნიშნების არარსებობა ან სუსტი გამოხატულება 15-16 წლის ასაკში - სქესობრივი განვითარების შეფერხებად. ორივე შემთხვევაში აუცილებელია ექიმის - ბავშვთა გინეკოლოგის - კონსულტაცია.

- რა და როგორ უნდა ვუთხრათ გოგონას სქესობრივი მომწიფების მეტად სერიოზული პროცესის შესახებ?

- მთავარია ვუთხრათ გასაგებად, ფაქიზად და, რაც მთავარია, სწორად. სასურველია, საუბრისთვის შევარჩიოთ ისეთი დრო, როცა ბავშვი მზად არის მშვიდი, გულწრფელი დიალოგისთვის. შეიძლება, ეს მოხდეს ორგანიზმში მიმდინარე ცვლილებების შესახებ მისი კონკრეტული შეკითხვის პასუხად. გოგონამ უნდა იგრძნოს, რომ ეს ისეთივე ჩვეულებრივი მოვლენაა, როგორიც ყოველდღიური ჰიგიენა.

• თუ ბავშვი შეწუხებულია იმით, რაც მის თავს ხდება (ეზრდება და სტკივა მკერდი, უჩნდება თმიანობა და სხვა), აუხსენით, რომ ეს ყველას ემართება.
• თუ ბავშვი წუხს, რომ მისი მეგობრები უფრო სწრაფად (ან ნელა) იზრდებიან, აუხსენით, რომ ადამიანის ინდივიდუალურობა მჟღავნდება ყველაფერში - სიმაღლეში, წონაში, თმის ფერსა და მკერდის სიდიდეში.
• თუ გოგონას დაწვრილებით აინტერესებს თავისი მომწიფების ფიზიოლოგია, მშვიდად აუხსენით. დაარქვით ყველაფერს თავისი სახელი. დედის ნათქვამი მას ნაკლებად შეაშინებს.

გახსოვდეთ, სწორედ ამ დროს იდება აგური თქვენი და თქვენი შვილის გულწრფელი ურთიერთობის ფუნდამენტში. ნდობა, გულღიაობა, შიშის არარსებობა, რწმენა, დაგისვან ყველაზე "რთული" შეკითხვა, რჩევისა და დახმარებისთვის მოგმართონ მხოლოდ თქვენ, - თქვენსავე მონდომებაზეა დამოკიდებული.