ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებები და მათი მკურნალობა
- ფარისებრი ჯირკვლის რომელი პათოლოგიებია გავრცელებული საქართველოში?
- სამწუხაროდ, თითქმის ყველა. ყველაზე ხშირია ქრონიკული აუტოიმუნური თირეოიდიტი - ჰაშიმოტოს დაავადება. არანაკლებ ხშირად გვხვდება დიფუზურ-კვანძოვანი ჩიყვი, თირეოტოქსიკოზი, დიფუზური ჩიყვი - თირეოტოქსიკოზი. ბოლო ხანს - და, სამწუხაროდ, უმთავრესად ახალგაზრდებს შორის - გახშირდა ფარისებრი ჯირკვლის სიმსივნეები.
- თქვენ სხვა დაავადებებთან ერთად ჩიყვიც ახსენეთ. ხალხში კი ყველა დაავადებას, რომელიც ფარისებრ ჯირკვალს უკავშირდება, ჩიყვს ეძახიან...
- ყველაფრისთვის ჩიყვის დარქმევა არასწორია. ჩიყვი ფარისებრი ჯირკვლის გადიდებაა, რასაც შესაძლოა ახლდეს მისი სტრუქტურული და ფუნქციური ცვლილებები: ჰორმონების როგორც მოჭარბება - ჰიპერთირეოზი, ასევე კლება - ჰიპოთირეოზი.
- როდის და როგორ ვლინდება ეს ორი მდგომარეობა?
- ჰიპოთირეოზი ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითებაა. აღინიშნება ფარისებრი ჯირკვლის ჰიპოპლაზიის, ქრონიკული აუტოიმუნური თირეოიდიტის დროს. ჰიპერთირეოზი კი ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის გააქტიურება-მატება გახლავთ. უმთავრესად თან სდევს დიფუზურ ჩიყვს, დიფუზურ-კვანძოვან ჩიყვს, ფარისებრი ჯირკვლის ადენომას.
ჩიყვის დროს, უწინარეს ყოვლისა, ყურადღებას იპყრობს გადიდებული ჯირკვალი, განსაკუთრებით - გარდატეხის ასაკში, რასაც თავისი მიზეზი აქვს: როდესაც ბავშვი სწრაფად იზრდება, ფარისებრი ჯირკვალი დიდდება, რომ ორგანიზმის გაზრდილი მოთხოვნა დააკმაყოფილოს.
- რას გვეტყვით დიაგნოსტიკაზე?
- ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებათა დიაგნოსტიკა ულტრაბგერითი კვლევით იწყება. ექოსკოპიური მაჩვენებლები წარმოდგენას გვიქმნის ჯირკვლის ზომასა და სტრუქტურაზე, ავლენს წარმონაქმნს - კვანძს, კისტას.
მომდევნო ეტაპია ჯირკვლის ფუნქციური მდგომარეობის შესწავლა. იმის გასარკვევად, მომატებული ან დაკლებული ხომ არ არის ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქცია, აუცილებელია განისაზღვროს სისხლში მისი ჰორმონების კონცენტრაცია და შესაბამისი ანტისხეულები.
ინფორმაციულია შარდში იოდის განსაზღვრაც, რადგან ჯირკვალი ხშირად იოდდეფიციტის გამო დიდდება და პრობლემის მოგვარება მხოლოდ ამ ელემენტის მიწოდებას ძალუძს.
ფარისებრი ჯირკვლის სადიაგნოზო ჰორმონული კვლევებიდან ყველაზე მეტად არის გავრცელებული თირეოტროპული ჰორმონის (TSH) და პერიფერიული თავისუფალი თიროქსინის (FT4) გამოკვლევა. აუტოიმუნურ თირეოიდიტზე ეჭვის შემთხვევაში განსაზღვრავენ ასევე სისხლში ანტისხეულების ტიტრს.
როდესაც ჯირკვლის სტრუქტურისა და ფუნქციის შესახებ სრულყოფილი წარმოდგენა გვაქვს, მკურნალობაც იოლდება, რადგან ვიცით, სად ვეძებოთ პრობლემის სათავე. როდესაც TSH-ის მაჩვენებელი მაღალია, FT4-ისა დაბალია და პირიქით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, პერიფერიული ჰორმონის მატება იწვევს მისი მასტიმულირებელი ჰორმონის დაქვეითებას და პირუკუ. ეს არის უარყოფითი უკუკავშირის პრინციპი, რომელიც ყველა ენდოკრინოლოგმა იცის. მაგრამ არსებობს მოსაზღვრე მდგომარეობებიც - სუბკლინიკური ჰიპოთირეოზი და სუბკლინიკური ჰიპერთირეოზი. ამ დროს ექიმი წყვეტს, დაინიშნოს თუ არა ჰორმონული პრეპარატები, ხოლო რამდენიმე თვის შემდეგ განმეორებითი ჰორმონული გამოკვლევა უნდა ჩატარდეს.
კვლევის ძირითად სქემაში ასევე შედის ელექტროკარდიოგრამა, სისხლის საერთო ანალიზი, საჭიროების შემთხვევაში ტარდება ფარისებრი ჯირკვლის დამიზნებითი ასპირაციული ბიოფსია და მასალის ციტოლოგიური გამოკვლევა. საჭიროებისამებრ ტარდება ასევე ფარისებრი ჯირკვლის კომპიუტერული ტომოგრაფია. თუ გამოკვლევის პერიოდში პაციენტი იღებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონულ პრეპარატს, ვაფრთხილებთ, რომ გამოკვლევის ჩატარებამდე 24-48 საათის განმავლობაში წამალი არ მიიღოს.
ფარისებრი ჯირკვლის გამოკვლევა აუცილებელია ორსულებისთვის. ფარისებრი ჯირკვლის ულტრაბგერითი კვლევა ყველა ორსულს უნდა ჩაუტარდეს და მისი მონაცემების საფუძველზე განისაზღვროს შარდში იოდის კონცენტრაცია, სისხლში ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების დონე. ამ მაჩვენებლების ნორმიდან გადახრის შემთხვევაში უნდა დაინიშნოს ჩანაცვლებითი თერაპია იოდის პრეპარატებით ან თირეოიდული ჰორმონებით.
- რას გვიჩვენებს TSH-ის მომატება და კლება?
- TSH-ის მომატება იმაზე მეტყველებს, რომ ფარისებრ ჯირკვალს ფუნქციობა უჭირს, რის გამოც ჰიპოფიზს უხდება უფრო მეტი ბრძანების გაცემა, რათა ფარისებრ ჯირკვალს სათანადო რაოდენობის ჰორმონების გამომუშავება აიძულოს. ამიტომაც არის, რომ ხშირად თირეოტროპული ჰორმონი სისხლში ჭარბად არის, ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონი, კერძოდ, თავისუფალი თიროქსინი, კი ნორმალური ოდენობით. ეს არის სუბკლინიკური ჰიპოთირეოზი, რომელიც ზემოთ უკვე ვახსენე. შესაძლოა მოხდეს პირიქითაც: თირეოტროპული ჰორმონი დაქვეითებული იყოს, ფარისებრი ჯირკვლის პერიფერიული ჰორმონი კი ნორმალური. ეს სუბკლინიკური ჰიპერთირეოზია. ეს მდგომარეობა სამედიცინო ჩარევას არ მოითხოვს, მხოლოდ, როგორც მოგახსენეთ, საჭიროა რამდენიმე თვეში ერთხელ ანალიზის გადამოწმება და მდგომარეობის შეფასება.
როდესაც ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონის დონე დაქვეითებულია, ხოლო თირეოტროპული ჰორმონისა - მომატებული, ეს კლინიკური ჰიპოთირეოზია. ამ დროს აუცილებელია მკურნალობა. როდესაც, პირიქით, თირეოტროპული ჰორმონი დაქვეითებულია, ხოლო თავისუფალი თიროქსინი, პერიფერიული ჰორმონი - მომატებული, ეს არის კლინიკური ჰიპერთირეოზი, რომელსაც ასევე სჭირდება მედიკამენტური ჩარევა.
- სუბკლინიკური ჰიპო და ჰიპერთირეოზის დროს ჩანაცვლებითი ჰორმონული თერაპია არ ინიშნება?
- გააჩნია, ფარისებრი ჯირკვლის რომელ პათოლოგიასთან გვაქვს საქმე. მაგალითად, ქრონიკული აუტოიმუნური თირეოიდიტის შემთხვევაში ჩანაცვლებითი თერაპია აუცილებელია, ასევე - დიფუზურ-კვანძოვანი და კვანძოვანი ჩიყვის დროსაც, სუბკლინიკური თირეოტოქსიკოზი კი თირეოსტატიკებით მკურნალობას არ საჭიროებს.
- არსებობს თუ არა ცნება "პასიური ჩიყვი"?
- სამედიცინო ლიტერატურა ასეთ ტერმინს არ იცნობს, პოპულარულ ენაზე კი ის შეიძლება გულისხმობდეს ჰიპოთირეოზს - ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითებას.
- რამდენად ხშირია საქართველოში იოდდეფიციტური მდგომარეობა?
- ჩვენდა სამწუხაროდ, საქართველო იმ რეგიონებს მიეკუთვნება, სადაც გარემოში იოდის ნაკლებობაა. ნიადაგი იოდით ღარიბია, ცოცხალი ორგანიზმები კი, მოგეხსენებათ, ამ ელემენტს ნიადაგიდან იღებენ. აქედან გამომდინარე, ვერც ამ ნიადაგზე მოწეული მოსავალი და ვერც ისეთი პირუტყვის ხორცი, რომელიც ამავე ნიადაგზე გაზრდილი ბალახით იკვებება, ადამიანისთვის იოდის მდიდარი წყარო ვერ იქნება.
დადგენილია, რომ დღე-ღამეში ადამიანი საშუალოდ 100-200 მკგ იოდს მოიხმარს. თუ მისი მიღება 50 მკგ-მდე შემცირდა, ვითარდება ენდემური ჩიყვი. ექოსკოპიური კვლევა ხშირად ავლენს ფარისებრი ჯირკვლის ჰიპოპლაზიას, რომელსაც თან სდევს იოდდეფიციტი და ჰიპოთირეოზი. უკანასკნელი წლების მონაცემების მიხედვით, თითქმის მთელი საქართველო იოდდეფიციტის ენდემური კერაა, განსაკუთრებით კი მთიანი რაიონები - სვანეთი, რაჭა-ლეჩხუმი, თიანეთი.
- ერთ-ერთი მკითხველი გვეკითხება, აქვს თუ არა ჰორმონულ პრეპარატებს გვერდითი მოვლენები კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მხრივ.
- გვერდითი ეფექტი ნებისმიერმა მედიკამენტმა შეიძლება გამოავლინოს. რაც შეეხება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტს, ფარისებრი ჯირკვლის სამკურნალო პრეპარატები ამ სისტემის დაავადებათა გამომწვევებად არ მიიჩნევა, არსებული პათოლოგია კი შესაძლოა გაამწვაოს, ისევე როგორც ნებისმიერმა სხვა მედიკამენტმა. ამ შემთხვევაში გირჩევთ, გასტროენტეროლოგს მიმართოთ.
- მეორე მკითხველს აინტერესებს, რამდენ ხანს შეიძლება L-თიროქსინის მიღება, საჭიროა თუ არა ჩანაცვლებითი თერაპიის ფონზე ჰორმონული სპექტრის კვლევა და როგორი სიხშირით.
- L-თიროქსინის მიღების ხანგრძლივობა, მდგომარეობის შესაბამისად, ინდივიდუალურია. მაგალითად, ქრონიკული აუტოიმუნური თირეოიდიტის მკურნალობა ხანგრძლივია, პაციენტი მუდმივად იმყოფება ჩანაცვლებით თერაპიაზე, ხდება მხოლოდ დოზის კორეგირება ჰორმონული გამოკვლევის მონაცემების მიხედვით.
თირეოიდული პრეპარატებით მკურნალობის დროს აუცილებელია ჰორმონული სპექტრის წელიწადში რამდენიმეჯერ გამოკვლევა (გააჩნია, რომელ პათოლოგიასთან გვაქვს საქმე) და მონაცემების შესაბამისად L-თიროქსინის დოზის კორეგირება, ვინაიდან არასწორი დოზით მკურნალობამ შესაძლოა ჰიპერთირეოზამდე მიგვიყვანოს.