ღრმა ვენების თრომბოზი
აღნიშნულ პროცესს თან ახლავს ვენების კედლის ანთება (ფლებიტი), ამიტომ დაავადებას ღრმა ვენების თრომბოფლებიტსაც უწოდებენ. რამდენადაც თრომბოზს პრაქტიკულად ყოველთვის ახლავს თან ფლებიტი, თრომბოზისა და თრომბოფლებიტის დიაგნოზი ხშირ შემთხვევაში ერთმანეთთან არის გაიგივებული. ვენებში თრომბის წარმოქმნის შემდეგ თრომბის გარშემო ანთება ვითარდება, თრომბი ვენის კედელს მიემაგრება, რაც ამ უკანასკნელის დაზიანებას და ანთებას იწვევს. შემდგომ დაავადება პროგრესირებს. სისხლის ნაკადის ზემოქმედებით თრომბის ნაწილი შესაძლოა მოწყდეს, ვენურ სისტემაში გავრცელდეს და დაბრკოლება შექმნას. თრომბის მდგომარეობაზე შესაძლოა გავლენა მოახდინოს და მისი ფრაგმენტაცია გამოიწვიოს ნებისმიერმა კუნთოვანმა შეკუმშვამ, ამიტომ ზოგჯერ უმნიშვნელო მოძრაობაც კი სახიფათოა - შესაძლოა, თრომბი დაზიანდეს, წვრილ ნაწილებად დაიშალოს და სისხლის ნაკადთან ერთად ორგანიზმში გავრცელდეს. თრომბის მოწყვეტილი ნაწილები ყველაზე ხშირად ფილტვის არტერიის სისტემაში ხვდება - ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლიას (თრომბის ნაწილის ჩაჭედვის გამო სისხლძარღვის დახშობას) განაპირობებს, შედეგად კი გულისა და ფილტვის უკმარისობა ვითარდება. ამრიგად, ღრმა ვენებში არსებული თრომბები პოტენციურად უფრო საშიშია, ვიდრე ზედაპირულ ანუ კანქვეშ განთავსებულ ვენებში არსებული თრომბები. მიუხედავად იმისა, რომ ზედაპირული ვენების თრომბოფლებიტს ინტენსიური ტკივილი და სხვა უსიამოვნო შეგრძნებები ახასიათებს, მათში წარმოქმნილი თრომბები ხშირ შემთხვევაში მცირე ზომისაა, რაც მთავარია, სისხლის ნაკადით გავრცელების საშიშროებას არ ქმნის და, შესაბამისად, არც სისხლძარღვის ემბოლიისა და ოკლუზიის (შევიწროება-დახშობის) მიზეზად გვევლინება.
ღრმა ვენების თრომბოზის სიმპტომები
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ღრმა ვენების თრომბოზს იშვიათად ახლავს თან ტკივილი და კანის შეწითლება. აღნიშნული სიმპტომები, როგორც წესი, მინიმალურად არის გამოხატული. შემთხვევათა ნახევარში ღრმა ვენების თრომბოზი უსიმპტომოდ მიმდინარეობს, ხშირად კი დაავადების პირველ სიმპტომად გულმკერდის არეში ტკივილი გვევლინება, რაც, თავის მხრივ, პირველი ნიშანია ისეთი ვერაგი გართულებისა, როგორიც არის ფილტვის არტერიის თრომბოემბოლია. ღრმა ვენების თრომბოზის დროს ვენური ნაკადის დარღვევის საფუძველზე ვითარდება ქვედა კიდურების ტკივილი და შეშუპება. შეხებისას კიდური გავარვარებულია. თრომბის ლოკალიზაციიდან გამომდინარე, შესაძლოა შეშუპდეს კოჭი, წვივი ან მთელი ბარძაყი. თრომბები ხშირად ვენების სარქვლოვანი აპარატის დაზიანებას იწვევს, რაც ვენური სისხლის ნაკადის მოძრაობას აფერხებს და შესაბამისად, კიდურის შეშუპებას განაპირობებს. ამგვარად, ღრმა ვენების არაგართულებული თრომბოზის ძირითადი სიმპტომებია:
- კიდურის შეშუპება თრომბის ლოკალიზაციაზე დამოკიდებულებით;
- კიდურის შეწითლება;
- სიმძიმისა და სიმხურვალის შეგრძნება კიდურის არეში.
ძირითადი მიზეზები და რისკფაქტორები
თრომბის წარმოქმნაში მონაწილე მთავარი ფაქტორებიდან უნდა აღინიშნოს სისხლძარღვის კედლის დაზიანება, სისხლის შესქელება და სისხლის ნაკადის მოძრაობის შენელება. ჩამოთვლილი სამი ფაქტორი ვირხოვის ტრიადის სახელწოდებით არის ცნობილი. ვენები შესაძლოა დაზიანდეს ქირურგიული ჩარევისას, სამედიცინო პრეპარატების ინექციისას (ინტრავენური ინექციები და წვეთოვანი გადასხმები). სათანადო მკურნალობის გარეშე ღრმა ვენების თრომბოზი პროგრესირებს, ინტენსიურად წარმოქმნილი თრომბები უფრო და უფრო მეტად აზიანებს ვენების კედლებს. ღრმა ვენების თრომბოზის განვითარების ალბათობა დიდია ონკოლოგიური დაავადებების დროს, თამბაქოს მწეველებში, ორალური ჰორმონული კონტრაცეპტივების გამოყენებისას. თითოეული ეს ფაქტორი ხელს უწყობს თრომბების წარმოქმნას. ღრმა ვენების თრომბოზი შესაძლოა განვითარდეს პოსტოპერაციულ პერიოდშიც, მაგალითად, საკეისრო კვეთის ან სხვა რომელიმე გინეკოლოგიური ოპერაციის შემდეგ. ასაკთან ერთად თრომბოზის განვითარების რისკი იმატებს. თრომბოზის განვითარებისთვის ხელსაყრელ პირობებს ქმნის აგრეთვე ხანგრძლივი იმობილიზაცია (წოლითი რეჟიმი), ვინაიდან ამ დროს მცირდება ვენური ნაკადის სიჩქარე, კუნთები სათანადოდ ვერ იკუმშება და ყოველივე ამის გამო გულისაკენ სისხლის გადაადგილება რამდენადმე ფერხდება. მაღალი რისკის ჯგუფში შედიან ის პაციენტები, რომლებმაც გადაიტანეს ინსულტი ან მიოკარდიუმის ინფარქტი, რომლებიც მიზეზთა გამო ვერ მოძრაობენ, ვერ გადაადგილდებიან და საწოლს დიდი ხნით არიან მიჯაჭვულნი. ღრმა ვენების თრომბოზი შესაძლოა განუვითარდეთ ახალგაზრდა ჯანმრთელ ადამიანებსაც, რომლებიც დიდხანს დგანან ფეხზე ან სხედან სკამზე (პროფესიული საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ხშირად უწევთ ხანგრძლივი ფრენა, ავტომანქანის მართვა და სხვა).
ვარ 56 წლის ჯანმრთელი მამაკაცი. ერთ დღეს გამისივდა მარცხენა ფეხი (ახლა წამლების ფონზე შედარებით დამცხრალია). დამიდგინეს, ვენების ბრალიაო, არადა ვენებს ცხოვრებაში არ შევუწუხებივარ. რისი ბრალი შეიძლება იყოს და რომელ სპეციალისტს მივმართო?
ქვედა კიდურების შეშუპება
ქვედა კიდურების შეშუპების მიზეზი შესაძლოა იყოს ვენური სისტემის პათოლოგია, საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის, შინაგან ორგანოთა დაავადებები და სხვა. უფრო დაწვრილებით:
I. სისხლძარღვებისა და ლიმფური ძარღვების დაავადებები:
1) ვენური სისხლის მიმოქცევის მწვავე დარღვევა (ღრმა ვენების თრომბოზი);
2) ქრონიკული ვენური უკმარისობა;
3) ლიმფედემა;
4) ქრონიკული არტერიული უკმარისობა.
II. სახსრების პათოლოგიები:
1) მადეფორმირებელი ოსტეოართროზი;
2) რეაქტიული პოლიართრიტი.
III. შინაგან ორგანოთა დაავადებები:
1) სისხლის მიმოქცევის უკმარისობა (გულის იშემიური დაავადება, გულის მანკები, მიოკარდიტები, კარდიომიოპათია, ფილტვისმიერი გული);
2) თირკმლის მწვავე და ქრონიკული პათოლოგიები (მწვავე და ქრონიკული გლომერულონეფრიტი, დიაბეტური გლომერულოსკლეროზი; სისტემური წითელი მგლურა, ორსულთა ნეფროპათია);
3) ღვიძლის პათოლოგიები (კიბო, ციროზი).
IV. იდიოპათიური ორთოსტატიკური შეშუპებები.
იშვიათად შეშუპებითი სინდრომის მიზეზია ვენური დისპლაზია და ისეთი მდგომარეობები, რომლებსაც თან ახლავს ჰიპოპროტეინემია (სისხლში ცილების - პროტეინების - ოდენობის შემცირება). აუცილებელია აგრეთვე შეშუპების დიფერენცირება მესამე და მეოთხე ხარისხის სიმსუქნისგან, რომელსაც ასევე ახასიათებს ქვედა კიდურების გადიდება.
ღრმა ვენების მწვავე თრომბოზი
ვენური კალაპოტის მწვავე თრომბოზული ობსტრუქციის ანუ დახშობის დროს შეშუპება უცბად აღმოცენდება, ხშირად - სრული ჯანმრთელობის ფონზე. პაციენტები აღნიშნავენ, რომ სულ რამდენიმე საათში ერთი ქვედა კიდური მეორესთან შედარებით მეტისმეტად გაიზარდა. პირველ დღეებში შეშუპებას მზარდი ხასიათი აქვს, თან ახლავს კიდურის ძლიერი ტკივილი. ბარძაყზე, საზარდულის მიდამოში, ვენური ქსელი გამოისახება. რამდენიმე კვირის შემდეგ შეშუპება მუდმივ ხასიათს იძენს, თუმცა რეგრესის ტენდენციაც შეინიშნება. ეს იმიტომ, რომ თრომბოზული მასები რეკანალიზაციას განიცდის და ღრმა ვენების გამავლობაც ნაწილობრივ აღდგება. ვენური თრომბოზი, როგორც წესი, ერთ კიდურს აზიანებს. ხშირად შეშუპება ერთდროულად წვივსა და ბარძაყზე ვრცელდება. ძალიან იშვიათად აღინიშნება ორივე კიდურზე. უკანასკნელი შემთხვევა თრომბოზის დონის მატებას და მის ქვედა ღრუ ვენაზე გადასვლას უკავშირდება.
ქრონიკული ვენური უკმარისობა
ეს სინდრომი ვითარდება ქვედა კიდურების ვარიკოზული ან პოსტთრომბოფლებიტური დაავადების დროს. მიუხედავად არაერთი კლინიკური სიმპტომის მსგავსებისა, შეშუპებითი სინდრომი ამ ორი დაავადების დროს სხვადასხვაგვარად ვლინდება. ვარიკოზული დაავადება, წესისამებრ, კიდურების შეშუპებით რთულდება იმ პაციენტებში, რომელთაც დაავადების ხანგრძლივი ანამნეზი აქვთ. ამ დროს აუცილებელი სიმპტომია ზედაპირული ვენების კვანძოვანი ტრანსფორმაცია. ამასთანავე, ვარიკოზული დაავადების დროს უფრო ხშირად კიდურების ორმხრივი დაზიანება აღინიშნება. წესისამებრ, შეშუპება ვითარდება ვარიკოზულად შეცვლილი ვენების ფორმირებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ. ვლინდება დღის მეორე ნახევარში, უფრო ხშირად - საღამო ხანს. მოიცავს კოჭის არეს და წვივის ქვედა მესამედს. შეშუპებას გარდამავალი ხასიათი აქვს - ღამის დასვენების შემდეგ ქრება. პოსტთრომბოფლებიტურ დაავადებას სრულიად განსხვავებული სურათი ახასიათებს. შეშუპება ამ დროს დაავადების პირველი სიმპტომია. ვლინდება მწვავე ვენური თრომბოზის პერიოდში და, შეიძლება ითქვას, პაციენტის მუდმივ თანამგზავრად რჩება. მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ ვითარდება ზედაპირული ვენების ვარიკოზული ტრანსფორმაცია. პოსტთრომბოფლებიტური დაავადების დროს შეშუპება მუდმივ ხასიათს ატარებს და ხშირად არა მარტო წვივს, არამედ ბარძაყსაც მოიცავს. ქრონიკული ვენური უკმარისობის დროს შეშუპებითი სინდრომის განმასხვავებელ დამატებით კრიტერიუმად გვევლინება ზედაპირული ქსოვილების ტროფიკული ცვლილებები (ჰიპერპიგმენტაცია, დერმატოსკლეროზი, ტროფიკული წყლული), რომლებიც მწვავე ვენური თრომბოზის დროს არასოდეს აღინიშნება.
ლიმფედემა
ლიმფედემა ლიმფური ნაკადის მოძრაობის დარღვევაა. უფრო ხშირად ქალებში გვხვდება (80-90%). შეიძლება იყოს პირველადი (ანუ ატარებდეს თანდაყოლილ ხასიათს) და გამოვლინდეს ბავშვობაში, მოზარდობაში ან ახალგაზრდა ასაკში (35 წლამდე). ამ პათოლოგიის დროს შეშუპება თავდაპირველად გარდამავალი ხასიათისაა, ვლინდება დღის მეორე ნახევარში ტერფსა და წვივზე. ზოგ შემთხვევაში დაავადების სიმპტომები რამდენიმე კვირით, ზოგჯერ რამდენიმე თვითაც კი ქრება. მოგვიანებით შეშუპება მუდმივ ხასიათს იღებს და შესაძლოა მთელი კიდური მოიცვას. დამახასიათებელია ტერფის ბალიშისებრი შეშუპება. პირველადი ლიმფედემის დროს ვენების ვარიკოზული გაგანიერება იშვიათად გვხვდება.
ფლებოლიმფედემა
ფლებოლიმფედემას ვენური და ლიმფური ნაკადის მოძრაობის ერთროული დარღვევა ახასიათებს. ამ დროს პირველად პათოლოგიას თითქმის ყოველთვის წარმოადგენს ქრონიკული ვენური უკმარისობა. სწორედ ის იწვევს ლიმფური სისტემის ფუნქციურ გადატვირთვას და შეშუპებაც ტიპური ხასიათისაა, როგორც ლიმფედემის დროს.