ალერგია - XXI საუკუნის დაავადება
ჭინჭრის ციება და ანგიონევროზული შეშუპება (კვინკეს შეშუპება) ფართოდ არის გავრცელებული. სტატისტიკა ამტკიცებს, რომ დედამიწაზე მცხოვრებ ყოველ მეხუთე ადამიანს სიცოცხლეში ერთხელ მაინც გადაუტანია ისინი. ჭინჭრის ციება და კვინკეს შეშუპება შესაძლოა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად განვითარდეს ან მოხდეს მათი თანხვედრა. ჭინჭრის ციებამ ეს სახელწოდება გამოვლინების თავისებურების გამო მიიღო: გამონაყარი ჭინჭრის ნასუსხს ჰგავს. ბუშტუკებს თან სდევს სიწითლე, შეშუპება და ქავილი. შესაძლოა, ამას დაერთოს სიცხე, თავის ტკივილი და სისუსტეც. ჭინჭრის ციება შეიძლება იყოს როგორც ადგილობრივი, ისე გენერალიზებული (ანუ მოიცვას სხეულის ცალკეული ნაწილი ან გავრცელდეს მთელ სხეულზე). ზოგჯერ ის სხვა დაავადებების სიმპტომია. ჭინჭრის ციება შესაძლოა გამოიწვიოს ფიზიკურმა ფაქტორებმა (სითბო, სიცივე, წნევა, მზის რადიაცია), დერმოგრაფიულმა (ან მექანიკურმა) ფაქტორებმა (ვთქვათ, სავარცხლით კანის გაღიზიანებამ), სამკურნალო საშუალებებმა, მტვერმა... როცა მიზეზს ვერ პოულობენ, ჭინჭრის ციებას იდიოპათიურს უწოდებენ. ძირითადად კი ჭინჭრის ციების ორ ფორმას განასხვავებენ - ალერგიულსა და არაალერგიულს. ზოგჯერ ცალკე გამოყოფენ მემკვიდრეობით ფორმასაც. მწვავე ჭინჭრის ციება უმეტესად ალერგიული ბუნებისაა, ქრონიკულისა და მორეციდივეს შემთხვევაში კი რომელიმე ალერგენთან (წამალი, მტვერი, საკვები) კავშირი იშვიათად შეიმჩნევა, და საზოგადოდ, უშუალო მიზეზის დადგენა შემთხვევათა მხოლოდ 5-30%-ში ხერხდება.
კვინკეს შეშუპება, იგივე ანგიონევროზული შეშუპება ან გიგანტური ჭინჭრის ციება, ჩვეულებრივი ჭინჭრის ციებისგან კანის დაზიანების სიღრმით განსხვავდება. დიდი ზომის შეშუპება ყველაზე ხშირად ფაშარი უჯრედოვანი აგებულების ადგილებზე (ტუჩები, ლოყები, წარბები, პირის ლორწოვანი გარსი, სასქესო ორგანოები) ჩნდება. ტიპურ შემთხვევებში იგი რამდენიმე საათის შემდეგ (2-3 დღემდე) უკვალოდ ქრება. შეშუპების საშუალო და მძიმე ფორმების მქონე ავადმყოფი აუცილებლად ჰოსპიტალიზებული უნდა იყოს. კვინკეს შეშუპების მემკვიდრეობით ფორმას ცალკე გამოყოფენ. ამ ფორმით უმეტესად მამაკაცები ავადმყოფობენ. შეშუპებას პროვოცირებას უწევს მიკროტრავმები და სტრესები. ხშირად ვითარდება ხორხის შეშუპება. ამ დაავადებას სხვა პრინციპებით მკურნალობენ. ქირურგიული ოპერაციის წინ ამ ტიპის ალერგიის არსებობის (ან ეჭვის) შემთხვევაში აუცილებელია რიგი პროფილაქტიკური ღონისძიების ჩატარება. მწვავე ჭინჭრის ციება უმეტესად საკვებისმიერი ან წამლისმიერი ალერგიის სიმპტომია. საკვებიდან მის განვითარებას იწვევს კვერცხი, არაქისი, სოია, ღორის ხორცი, რძე, თევზი და ზღვის სხვა პროდუქტები, ქათამი, თხილი და კაკალი. უნდა გავითვალისწინოთ ჯვარედინი ალერგიული რეაქციების (ვთქვათ, ერთობლივად საკვებსა და მტვერზე ან ლატექსზე) შესაძლებლობაც. წამლებიდან ჭინჭრის ციების გამოწვევა ძალუძს ასპირინს, ანტიბიოტიკებს (მათ შორის - პენიცილინის ჯგუფისას), სულფანილამიდებს, კოდეინს.
ჭინჭრის ციება ასევე შესაძლოა გამოიწვიოს:
- სისხლის გადასხმამ ან სხეულში რენტგენოკონტრასტული ნივთიერების შეყვანამ;
- სიფრიფანაფრთიანი მწერის ნაკბენმა;
- რიგმა ინფექციურმა და ვირუსულმა დაავადებამ, მათ შორის - ჭიებით ინვაზიამ, ჰეპატიტმა და ლამბლიოზმა.
პრობლემამ შესაძლოა თავი იჩინოს ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგიების ფონზეც. კვინკეს შეშუპებისთვის დამახასიათებელია კავშირი გულის უკმარისობისა და მაღალი არტერიული წნევის სამკურნალოდ გამოყენებულ პრეპარატებთან (რენიტეკი, კაპოტენი, ენაპი, პრესტარიუმი და სხვა). ამ დროს შეშუპება ხშირად ენასა და ტუჩებზეა ლოკალიზებული. საშიშია თუ არა ეს დაავადებები? ლოკალური ჭინჭრის ციება - მსუბუქ, ხოლო გენერალიზებული ჭინჭრის ციება და კვინკეს შეშუპება საშუალო და მძიმე ალერგიულ რეაქციებად ითვლება. განსაკუთრებით საშიშია სახის, კისრის, პირის ღრუსა და ხორხის შეშუპება, რადგან ამას შესაძლოა სუნთქვის გაძნელება და მოხრჩობით სიკვდილიც კი მოჰყვეს, თუ, რა თქმა უნდა, პაციენტს დროულად არ გაეწია სათანადო სამედიცინო დახმარება.
მკურნალობა, უწინარეს ყოვლისა, გულისხმობს პაციენტის განათლებას და წარმომშობი მიზეზებისა და მაპროვოცირებელი ფაქტორების აღმოფხვრას. ავადმყოფი ინფორმირებული უნდა იყოს თავისი დაავადების შესახებ. წესით და რიგით (ასე ხდება ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის ჯანმრთელობას სახელმწიფო ყურადღებას აქცევს), ყველა ავადმყოფს თან უნდა ჰქონდეს "ალერგიული ავადმყოფის პასპორტი", რომელშიც შეტანილია დიაგნოზი და რეკომენდაციები. ჭინჭრის ციებითა და კვინკეს შეშუპებით დაავადებულმა ყველა ადამიანმა თავი უნდა არიდოს ასპირინისა და ანთების საწინააღმდეგო სხვა არასტეროიდული საშუალებების მიღებას, რადგან ისინი ათიდან ხუთ შემთხვევაში ჭინჭრის ციების გამწვავებას იწვევენ.
უნდა გამოირიცხოს ალკოჰოლი, ზოგ შემთხვევაში - ცხელი შხაპი და აბაზანა, ზოგიერთი წნევის დამწევი საშუალება. თუ დამნაშავე პროდუქტი დადგენილია, მისი მიღებაც უნდა აიკრძალოს. მზისმიერი ჭინჭრის ციების დროს გარუჯვა რეკომენდებული არ არის. პაციენტები, რომელთაც მემკვიდრეობითი კვინკეს შეშუპება აქვთ, უნდა ერიდონ კბილის ამოღებას. რაც შეეხება მედიკამენტურ მკურნალობას, მწვავე ჭინჭრის ციებისა და კვინკეს შეშუპების დროს პირველ ადგილზე დგას ის საშუალებები, რომელთაც სიმპტომების სწრაფი კუპირება ძალუძთ. მსუბუქ შემთხვევებში შეიძლება, ანტიჰისტამინურ პრეპარატებს (დიმედროლი, სუპრასტინი, ტავეგილი) დავჯერდეთ (გაცილებით უკეთესია უახლესი პრეპარატები, რომლებიც ძილიანობას არ იწვევს, მაგალითად, კლარიტინი, ალერფასტი და სხვა). არცთუ იშვიათად შედეგიანია გამწმენდი ოყნა და ენტეროსორბენტები (სმექტა, გააქტიურებული ნახშირი). საშუალო სიმძიმისა და მძიმე შემთხვევებში აუცილებელია ჰოსპიტალიზაცია და სპეციალისტების კვალიფიციური დახმარება. ამ ორი დაავადების დაწვრილებით განხილვა იმიტომ დაგვჭირდა, რომ ქვემოთ ჩამოთვლილ თითქმის ყველა პათოლოგიის დროს ჭინჭრის ციებისა თუ კვინკეს შეშუპებისმაგვარი სურათი ვითარდება. მაშ ასე:
- ალერგიული კონიუნქტივიტი. მისთვის დამახასიათებელია თვალების ძლიერი ქავილი და ცრემლდენა. ალერგიული კონიუნქტივიტი (მწვავე და კატარული ფორმაც), ჩვეულებრივ, უფრო რთული ალერგიული სინდრომის (მაგალითად, თივის ცხელების) შემადგენელი ნაწილია, მაგრამ ის შეიძლება დამოუკიდებლადაც აღმოცენდეს ჰაერში გაფანტულ ნაწილაკებთან (მცენარეების მტვერი, სოკოს სპორები, მტვერი, ცხოველების ბეწვი და სხვა) უშუალო კონტაქტის შედეგად. ალერგიული კონიუნქტივიტის სიმპტომებია ძლიერი ქავილი უხვი ცრემლდენით, კონიუნქტივის შეშუპება და ჩაწითლება. დაავადების მიზეზზე ხშირად ანამნეზი მიანიშნებს, ხოლო დიაგნოზის დასაზუსტებლად შეიძლება კანის სინჯის გამოყენება. დაავადების პროფილაქტიკისათვის საჭიროა ვერიდოთ ცნობილ თუ შესაძლო სპეციფიკურ ალერგენებს. ხშირად თვალების ფრთხილი ამობანის (მაგალითად, ნატრიუმის ქლორიდის 0,65%-იანი ხსნარით) შედეგად გაღიზიანება შესამჩნევად იკლებს. კონტაქტური ლინზების ტარება არ ღირს. ჩვეულებრივ, კარგად მოქმედებს ანტიჰისტამინური (ალერგიის საწინააღმდეგო) პრეპარატების მიღება. ზოგჯერ აუცილებელია სპეციფიკური მკურნალობა, რომელიც ალერგოლოგმა უნდა დანიშნოს.
- წამლისმიერი ალერგიები. ამ ტიპის ალერგიების თავისებურებები ასეთია:
1) ალერგიული რეაქცია ვლინდება წამალთან ერთჯერადი ან რამდენიმე კონტაქტის შემდეგ;
2) როგორც კი განვითარდება ჰიპერმგრძნობელობა, ალერგიული რეაქცია შესაძლოა გამოიწვიოს წამლის სამკურნალოზე გაცილებით ნაკლებმა დოზამ;
3) ალერგიული რეაქციების კლინიკური გამოვლინება შეზღუდულია. წამლისმიერი თერაპიის დროს კანზე გამონაყარი (ძირითადად ჭინჭრის ციების მსგავსი), ძლიერი ქავილი, შრატისმიერი დაავადება, ცხელების მოულოდნელი შემოტევა, ანაფილაქსია (ალერგიის თავისებური მძიმე ფორმა) და სხვა თითქმის ყოველთვის ორგანიზმის მგრძნობელობის მომატების გამო ვითარდება. ჰიპერმგრძნობელობის ყველაზე ცნობილი მაგალითია შრატისმიერი დაავადება, ანუ ალერგიული რეაქცია, რომელიც უცხო ცილის (ან რომელიმე პრეპარატის, მაგალითად, პენიცილინის, სულფანილამიდების) ორგანიზმში შეყვანიდან 7-12 დღის განმავლობაში ვითარდება. რეაქცია ცხენის შრატზე ორგანიზმში პირველივე შეყვანისას დაახლოებით 5%-ს აღენიშნება. ასეთ შრატზე დამზადებული პრეპარატები ჯერ კიდევ გამოიყენება დიფტერიის, ბოტულიზმის, შხამიანი გველებისა და ობობას ნაკბენების სამკურნალოდ, ორგანოების გადანერგვის დროს იმუნიტეტის დასათრგუნავად. ამ ტიპის რეაქციები იმდენად რთული და საშიშია (შესაძლოა, ადამიანის სიკვდილიც კი მოჰყვეს), რომ კვალიფიციური დახმარება სასწრაფოდ უნდა იქნეს გაწეული.
- სიცივით, მზის სხივებით, ტემპერატურით, ტრავმითა და წყლით გამოწვეული ალერგია. ყველა ჩამოთვლილ შემთხვევაში გამონაყარს თან სდევს ქავილის ძლიერი შეგრძნება. როგორ ვითარდება ზემოთ ჩამოთვლილი ფიზიკური ზემოქმედების შედეგად ალერგია, ეს მექანიზმი ჯერჯერობით დაუდგენელია. ფაქტი ერთია: ამ ტიპის ალერგიის დროს ადგილი აქვს ჭინჭრის ციების მსგავს პროცესს.
- საჭმლისმიერი ალერგია. როდესაც კანზე ალერგიულის მსგავსი გამონაყარი ჩნდება, არის ქავილის შეგრძნება, მაგრამ უცნობია მიზეზი, ხშირად ყველაფერს საჭმლისმიერ ალერგიას მიაწერენ. ზოგ შემთხვევაში დამნაშავე მართლაც ის არის, მაგრამ უმეტესად დაავადებას სულ სხვა მიზეზი აქვს, მაგალითად, საჭმლის მომნელებელი სისტემის მოქმედების მოშლილობა, კოლიტი და სხვა ისეთი პათოლოგია (ვთქვათ, საკვების, მაგალითად, რძის აუტანლობა), რომელიც ალერგიის მსგავს რეაქციას იწვევს. ასეა თუ ისე, უმჯობესია საეჭვო საკვებს თავი ვარიდოთ.
- საყოფაცხოვრებო ალერგია. ამ ტიპის ალერგიაზე დაწვრილებით საუბარი ალბათ ჟურნალის ნახევარს მაინც დაიკავებდა, რადგან დაწყებული საპნიდან და სარეცხი ფხვნილებიდან (გნებავთ, საეჭვო წარმოშობისა, გნებავთ, სახელგანთქმული ფირმების მიერ შექმნილი) დამთავრებული კრემებით თუ ლატექს-რეზინით ყველაფერი ალერგიული ბუნებისა გახლავთ და განსაზღვრულ შემთხვევებში, ჭინჭრის ციების მარტივ ფორმას და კანის ქავილს ვინ ჩივის, საქმე შესაძლოა მძიმე გართულებამდე (დაფიქსირებულია სიკვდილის შემთხვევებიც) მივიდეს. ალერგიული დაავადებების დიაგნოსტიკის დროს, ისევე როგორც ყველა სხვა დაავადების შემთხვევაში, ექიმი უპირველეს ყოვლისა ანამნეზს კრებს ანუ არკვევს, რა გჭირთ. მომდევნო ეტაპი სხეულის დათვალიერება და გამოკვლევაა - ვასერმანის რეაქცია, რენტგენული, ალერგოლოგიური და იმუნოლოგიური კვლევები... გამოკვლევა გულდასმით უნდა ჩატარდეს, რათა გამოირიცხოს რიგი დაავადება, რომლებიც მიმდინარეობით ძალიან ჰგვანან ჭინჭრის ციებას. გარდა ამისა, შესასწავლია ისეთი პათოლოგიები, რომლებმაც შეიძლება სათავე დაუდონ შეუპოვრად მიმდინარე ჭინჭრის ციებას. ასეთია ქრონიკული ტონზილიტი, კარიესი, ქოლეცისტიტი, ოსტეომიელიტი, შაქრიანი დიაბეტი და ფარისებრი ჯირკვლის პათოლოგიები, კუჭნაწლავისმიერი პრობლემები და სხვა. ალბათ უკვე მიხვდით, რომ ზემოთ ჩამოთვლილი პათოლოგიების დიაგნოსტიკა და მკურნალობა მხოლოდ და მხოლოდ პროფესიონალ გამოცდილ ალერგოლოგს ხელეწიფება.