ჭუჭყიანი ხელები და პარაზიტები
ამ კითხვას მარტივი პასუხი აქვს: პარაზიტი საკმაოდ ეშმაკია და ახერხებს, ისე იცხოვროს, რომ შეუმჩნეველი დარჩეს, - აბა, თუ შევამჩნიეთ, ხომ დაუყოვნებლივ გავანადგურებთ! პარაზიტის მიზანი, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა ორგანიზმისა, გადარჩენა და გამრავლებაა, ამიტომ ევოლუციის პროცესში მან რამდენიმე თავისებურება შეიძინა: გარემოში, წესისამებრ, გამოიყოფა პარაზიტის ძალიან მცირე, ადამიანისთვის თითქმის უხილავი კვერცხები, რომლებიც ბუნებრივი პირობებისადმი საკმაოდ გამძლეა; სწორედ ეს კვერცხები ხვდება ჭუჭყთან ერთად საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში. ხილული და კარგად შესამჩნევი პარაზიტი კი ცხოველის ან ადამიანის ორგანიზმში იზრდება. აი, ამიტომ არის, რომ პარაზიტულ დაავადებათა უმეტესობას ჭუჭყიანი ხელების დაავადებებსაც უწოდებენ. არ არის გასაკვირი, რომ პარაზიტული დაავადებები საკმაოდ ხშირად ემართებათ პატარა ბავშვებს - ისინი ხომ ყველაფერს ხელს ჰკიდებენ, მერე კი ამ ხელს პირში იდებენ. ქვემოთ რამდენიმე ასეთ დაავადებას მიმოვიხილავთ.
ენტერობიოზი
ენტერობიოზი ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული პარაზიტული დაავადებაა. მისი გამომწვევია კუდმახვილა - ეგრეთ წოდებული მახვილა ჭია. ის ნაწლავური პარაზიტია და უმეტესად სკოლამდელი და სასკოლო ასაკის ბავშვებთან გვხვდება. ინვაზიის (დასნებოვნების) წყარო ინვაზირებული ადამიანია (ანუ ადამიანი, რომელსაც პარაზიტები ჰყავს). მისი ორგანიზმიდან განავალთან ერთად გამოიყოფა მახვილა ჭიის მომწიფებული კვერცხებიც, რომლებიც სამოსსა და სხვა ნივთებზე მიმოიფანტება. ისვრება ხელებიც. მოგეხსენებათ, ბავშვებს ხელების პირში ჩადება სჩვევიათ - ამ დროს პარაზიტის კვერცხი საჭმლის მომნელებელ სისტემაში ხვდება. კვერცხიდან მოძრავი მატლი გამოდის, ნაწლავში გადაადგილდება და სწორ ნაწლავში იბუდებს. დროდადრო უკანა ტანიდან გამოძვრება, ნაოჭებში კვერცხებს დებს და ქავილს იწვევს. ქავილის დროს კვერცხები ხელზე გადადის, იქიდან - სხვადასხვა ნივთზე, ბოლოს კი კვლავ ადამიანის პირის ღრუში ხვდება. ვინაიდან კუდმახვილა საკმაოდ ბევრ კვერცხს დებს და გავრცელებაც ზემოთ აღწერილი გზით ხდება, ოჯახის ერთი წევრის დასნებოვნების შემთხვევაში საკმაოდ სწრაფად ხდება სხვების ინვაზიაც.
ლამბლიოზი
ლამბლიოზიც ერთ-ერთი გავრცელებული პარაზიტული დაავადება, ჭუჭყიანი ხელების დაავადების კიდევ ერთი თვალსაჩინო მაგალითია. მისი გამომწვევია უმარტივესი ორგანიზმი ლამბლია. ინვაზიისთვის ადამიანს ლამბლიის ცისტა უნდა გადაეყლაპოს. ცისტა შეუიარაღებელი თვალით არ ჩანს, ის მხოლოდ მიკროსკოპით შეიძლება დავინახოთ. ინფექციის წყარო ადამიანია. დაავადება გადაედება ფეკალურ-ორალური გზით ანუ განავლის უმცირესი ნაწილაკების პირის ღრუში მოხვედრის შედეგად, რაც ლამბლიებით დაბინძურებული საყოფაცხოვრებო ნივთების, ჭუჭყიანი ხელების, მიწის, დაბინძურებული სურსათის მეშვეობით ხდება - მათზე ლამბლიის ცისტები სიცოცხლის უნარს 6 საათიდან 2 დღემდე ინარჩუნებენ. გავრცელების თავისებურების გამო ხშირად ხდება ბავშვების ინვაზია ქვიშაში თამაშის ან დაავადებულთან კონტაქტის დროს. რამდენიმე ათეული წლის წინ ლამბლია ნაღვლის ბუშტის დაავადების, ქოლეცისტიტის ერთ-ერთ მიზეზად მიაჩნდათ. ეს შეხედულება კარგა ხანია უარყოფილია - დადგენილია, რომ ნაღვლის ბუშტში ლამბლიების დაბუდება და გამრავლება შეუძლებელია მარტივი მიზეზის გამო: ნაღველს ბაქტერიციდული თვისებები აქვს, ის ლამბლიებს ანადგურებს.
ტოქსოკაროზი
ტოქსოკაროზს კატისა და ძაღლის ნაწლავში მობინადრე პარაზიტი იწვევს. ინვაზირება ხდება ცხოველთან თამაშის დროს. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ პარაზიტის კვერცხები საკმაოდ სიცოცხლისუნარიანია - მიწასა და ქვიშაში ის წლობით ინარჩუნებს სიცოცხლის უნარს. საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში მოხვედრის შემდეგ ლარვა ნაწლავის კედლიდან სისხლში გადადის და სხვადასხვა ორგანოში - ღვიძლში, ფილტვში, თვალში, ტვინში - აღწევს. შედეგად იწყება ალერგიული ანთებითი რეაქცია. არ არის გამორიცხული თვალის დაზიანება.
ტოქსოპლაზმოზი
ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული დაავადებაა ტოქსოპლაზმოზიც. ზრდასრულ მოსახლეობაში ის უმეტესად ლატენტურად, ფარულად მიმდინარეობს; დაავადების სიმპტომების აშკარა გამოვლენა დასუსტებული იმუნური სისტემის მქონე პირებსა და ბავშვებთან ხდება. ტოქსოპლაზმოზი ნაწლავური ინფექციაა. ინვაზიის ძირითადი წყაროა კატა. ის პარაზიტის საბოლოო მასპინძელია და გარემოს აბინძურებს. პარაზიტის შუალედური მასპინძელია მსხვილფეხა და წვრილფეხა საქონელი - ცხენი, აქლემი, ღორი, ვირთხა, ძაღლი, ქათამი, იხვი, ბატი, ციცარი, ინდაური, იადონი, სახლის მღრღნელები. დადასტურებულია, რომ ადამიანის ინვაზირება მხოლოდ საკვების მეშვეობით - თერმულად ცუდად დამუშავებული ხორცის ჭამისას ხდება, თუმცა ცნობილია, რომ ინვაზირება არც კატებთან უშუალო კონტაქტის დროს არის გამორიცხული.
ჰიმენოლეპიდოზი
სხვა პარაზიტულ დაავადებებთან ერთად საქართველოში ფართოდ არის გავრცელებული ჰიმენოლეპიზოდიც. მისი გამომწვევია ლენტურა ჭიები - ქონდარა ლენტურა და თაგვის ლენტურა. ადამიანი ჰიმენოლეპიდოზით ქონდარა ლენტურას კვერცხების ჩაყლაპვის შედეგად ავადდება, კვერცხები კი პირის ღრუში დაბინძურებული ხელებიდან ან დაბინძურებული პროდუქტებიდან ხვდება. დაავადების კლინიკური ნიშნებიდან ყურადღებას იპყრობს ჩივილები კუჭ-ნაწლავისა და ნერვული სისტემის მხრივ.
როგორ დავიცვათ თავი პარაზიტებისგან?
ამისთვის საჭიროა:
- ჰიგიენის წესები ზედმიწევნით დაიცვას ოჯახის ყველა წევრმა;
- არ მივაკაროთ საოჯახო და პირად ნივთებს, განსაკუთრებით - ბავშვებისას, თუნდაც ძალიან საყვარელი შინაური ცხოველი;
- ავუხსნათ ბავშვს, რომ არ შეიძლება ეზოში ნაპოვნი ნივთების ხელში აღება;
- ავუხსნათ, რომ ცხოველების სიყვარული შეხების გარეშეც შეიძლება გამოხატოს, ბეწვზე ხელის გადასმის შემდეგ კი აუცილებელია ხელების დაბანა;
- ვებრძოლოთ ხელის პირში ჩადების ჩვევას;
- გამოვუმუშაოთ ბავშვს და თავადაც გამოვიმუშაოთ ხელების სწორად დაბანის ჩვევა;
- გვახსოვდეს, რომ ხელების დაბანა საჭიროა სეირნობიდან შინ დაბრუნებისას, ჭამის წინ, ტუალეტის შემდეგ, ცხოველთან თამაშის შემდეგ;
- არ მივაჩვიოთ ბავშვი ქუჩაში ჭამას და არც თავად მივცეთ ამის მაგალითი, რადგან იქ ხელების დაბანა შეუძლებელია;
- რეგულარულად დავალაგოთ სახლი სველი წესით;
- რეგულარულად ვრეცხოთ ბავშვის სათამაშოები;
- მივირთვათ მხოლოდ კარგად გარეცხილი პროდუქტები, სადილის მომზადებისას ხორცი სათანადოდ მოვხარშოთ.
დაბოლოს, გვახსოვდეს, რომ პარაზიტული დაავადებები მხოლოდ ჭუჭყიანი ხელებით არ გადაედება - არსებობს ინვაზიის სხვა გზებიც.