რა არის მამაკაცთა კლიმაქსი - მკურნალი.გე

ლალი ჩხიკვაძე

45 წელზე მეტი ხნის მამაკაცების ასეთი ჰორმონების – ანდროგენების – ნაკლებობა იწვევს ასაკთან დაკავშირებული ანდროგენის დეფიციტის განვითარებას, ანუ „მამაკაცთა კლიმაქსს“.

კლიმაქსი (ლათინური ცლიმახ – „კიბე“) ქალის დიაგნოზია. იგი აერთიანებს არაერთ უსიამოვნო სიმპტომს, რომლებიც შეიძლება ჰქონდეს ქალს მენოპაუზის დაწყებამდე და მის შემდეგ.

მამაკაცის სხეულში ასაკთან ერთად ხდება მრავალი ცვლილება, რომელიც უკავშირდება ანდროგენების კონცენტრაციის შემცირებას. ზოგჯერ ამ მდგომარეობას მამაკაცის კლიმაქსს უწოდებენ, მაგრამ უფრო სწორია საუბარი ასაკთან დაკავშირებულ ანდროგენის დეფიციტზე.

ასაკთან დაკავშირებული ანდროგენების დეფიციტი (AAD), იგივე ანდროპაუზა, არის დაბერების ბუნებრივი პროცესი მამაკაცებს შორის, რომელსაც თან ახლავს მამრობითი სქესის ჰორმონების (ანდროგენების), ძირითადად ტესტოსტერონის დონის დაქვეითება.

ანდროპაუზის დროს სასქესო ჰორმონების რაოდენობა ისე მკვეთრად არ იცვლება, როგორც ქალებში მენოპაუზისას, თუმცა, ამასთან დაკავშირებულმა ცვლილებებმა შეიძლება დიდად იმოქმედოს მამაკაცის ჯანმრთელობასა და ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე, რადგან ისინი უპირველესად გავლენას ახდენენ პოტენციასა და სექსუალურ აქტივობაზე.

• მამაკაცის კლიმაქსის სახეები

უპირველესად, განასხვავებენ ანდროგენების აბსოლუტურ და ფარდობით ნაკლებობას.

აბსოლუტური დეფიციტის დროს, ტესტოსტერონის დონე ეცემა 2,48 ნგ/მლ ქვემოთ 50 წლამდე ასაკის მამაკაცებში და 1,93 ნგ/მლ ქვემოთ 50 წელზე მეტი ხნის მამაკაცებში. ეს მდგომარეობა დაკავშირებულია არა მხოლოდ ბუნებრივ ფიზიოლოგიურ პროცესებთან, არამედ პათოლოგიებთან.

ანდროგენების შედარებით ნაკლებობა გამოიხატება ტესტოსტერონის დონის დაქვეითებით ნორმალურ ლაბორატორიულ მნიშვნელობებში ასაკის მიხედვით.

განვითარების ასაკის მიხედვით განასხვავებენ ადრეულ (45 წლამდე), დროულ (45-60 წლამდე) და გვიან (60 წლის შემდეგ) ასაკობრივ ანდროგენულ დეფიციტს.

იმის მიხედვით, თუ რომელი სიმპტომები ვლინდება ყველაზე მკაფიოდ, ასევე არსებობს ასაკთან დაკავშირებული ანდროგენების დეფიციტის ოთხი ტიპი.

დომინანტური სიმპტომების მიხედვით:

- შარდ-სასქესო სისტემის დარღვევები. ამ ტიპის AAD-ის მქონე პაციენტის ძირითადი ჩივილია სექსუალური დისფუნქცია, შარდვის დარღვევა (ძალიან ხშირი, სუსტი ნაკადით შარდვა), სექსუალური ლტოლვის ნაკლებობა;

- გულ-სისხლძარღვთა დარღვევები. მაღალი წნევა, აჩქარებული გულისცემა. ასეთმა გამოვლინებებმა შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული დაავადებების პროვოცირება – ინსულტი, მიოკარდიუმის ინფარქტი;

- ენდოკრინული დარღვევები. ასოცირებულია მეტაბოლიზმის ცვლილებებთან. შეიძლება გამოიწვიოს სიმსუქნე, დიაბეტი და ათეროსკლეროზი;

- ფსიქონევროლოგიური დარღვევები. ისინი წარმოიქმნება სასქესო ჰორმონების დისბალანსის გამო, რაც გავლენას ახდენს ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე და ტვინის მუშაობაზე. მამაკაცი ხდება უყურადღებო, უუარესდება მეხსიერება და ემოციური კონტროლი, შეიძლება დაუქვეითდეს თვითშეფასება და განუვითარდეს დეპრესია.

• მამაკაცის კლიმაქსის მიზეზები

ასაკთან დაკავშირებული ანდროგენული დეფიციტის განვითარების მთავარი მიზეზი არის სხეულის ბუნებრივი, გენეტიკურად განსაზღვრული დაბერება.

ტესტოსტერონის 90%-ზე მეტს წარმოქმნის სათესლე ჯირკვლები. სასქესო ჰორმონის სინთეზი ჯირკვლებში ჯერ კიდევ მაშინ იწყება, როდესაც მამრობითი სქესის ნაყოფი საშვილოსნოშია. 30 წლის ასაკში ტესტოსტერონის რაოდენობა პიკს აღწევს, შემდეგ კი ნელ-ნელა იკლებს, რადგან ასაკის მატებას მოსდევს სათესლე ჯირკვლის უჯრედების (ლეიდიგის უჯრედები) განახლების შენელება.

ასაკთან დაკავშირებული სექსუალური დისფუნქციის მთავარი მიზეზი მამრობითი სქესის ჰორმონების ბუნებრივი დეფიციტია.

თუმცა, ანდროგენების დეფიციტის ადრეული დაწყება შეიძლება გამოწვეული იყოს გარე ფაქტორებით ან სხვადასხვა პათოლოგიით.

ანდროგენის დეფიციტის განვითარების ხელშემწყობი ფაქტორები:

- სასქესო ორგანოების დაავადებები – მაგალითად, სათესლე ჯირკვლის სიმსივნე, ანთება, ვენური პათოლოგიები (ვარიკოცელე);

- რადიაციის ზემოქმედება;

- ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება;

- მოწევა;

- სათესლე ჯირკვლის დაზიანებები;

- სათესლე ჯირკვლის ქირურგიული მოცილება სამედიცინო მიზეზების გამო.

• მამაკაცთა კლიმაქსის სიმპტომები

ანდროგენების დეფიციტის პირველი ნიშნები ვლინდება 45 წლის შემდეგ, დეფიციტი კი აშკარა ხდება 50-55 წლის ასაკში.

ვინაიდან ანდროგენები მონაწილეობენ არა მხოლოდ სასქესო ორგანოების ფუნქციონირებაში, არამედ მეტაბოლიზმშიც, მთელ სხეულში ცვლილებები ერთობ მასშტაბურია.

სექსუალური დისფუნქცია ხშირად პირველია. სექსუალური ლტოლვა სუსტდება და მამაკაცისთვის უფრო რთული ხდება აღგზნება. შეიძლება მოხდეს სხვა დარღვევები: მუცელზე დეპონირდება ცხიმი, ვითარდება შარდვის პრობლემები და მცირდება კუნთების ძალა, შემდგომში იცვლება ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა.

ასაკთან დაკავშირებული ანდროგენების დეფიციტის სიმპტომები:

1. ერექციული დისფუნქცია;
2. ლიბიდოს და სექსუალური აქტივობის დაქვეითება, რაც ასაკთან ერთად მატულობს;
3. ორგაზმის მიღწევასა და ეაკულაციასთან დაკავშირებული დარღვევები;
4. ხშირი შარდვა;
5. სპერმის ხარისხის გაუარესება, რაც ამცირებს წარმატებული განაყოფიერების ალბათობას;
6. მეტაბოლური დარღვევები – რთულდება კუნთების ტონუსისა და მთლიანი ფიზიკური მდგომარეობის შენარჩუნება;
7. ცხიმოვანი მასის მომატება, რომელიც სწრაფად ილექება მუცელსა და გვერდებზე;
8. მომატებული არტერიული წნევა (ჰიპერტონიისაკენ მიდრეკილება);
9. გულის მუშაობის დისფუნქცია – არითმია, სწრაფი პულსი;
10. მკერდის გადიდება (ზოგჯერ);
11. ოსტეოპოროზი – ძვლის სიმკვრივის დაქვეითება მეტაბოლური დარღვევების გამო;
12. კანის ელასტიკურობის დაქვეითება, ნაოჭების გაჩენა და პიგმენტური ცვლილებები;
13. თმის ცვენა თავზე, მკლავებზე, ფეხებზე, მკერდსა და საზარდულზე;
14. მომატებული დაღლილობა;
15. მეხსიერების და ყურადღების დაქვეითება;
16. ფსიქოლოგიური ცვლილებები (გაღიზიანებადობა, აპათია, დეპრესია, შფოთვა) დაკავშირებულია ჰორმონული დონის ცვლილებებთან, საკუთარი მდგომარეობის არადამაკმაყოფილებელ შეფასებასთან.

• კლიმაქსის დიაგნოზი

ანდროგენების დონის შემცირების დასადასტურებლად პაციენტს ენიშნება ლაბორატორიული ტესტები, რომლებიც შეაფასებენ მის ჰორმონულ დონეს. ზოგიერთ შემთხვევაში რეკომენდებულია პროსტატის მდგომარეობის შემოწმება მისი პათოლოგიის გამოსარიცხად და კიბოს განვითარების რისკის შესაფასებლად.

პროსტატის კიბოს განვითარების რისკი იზრდება 50 წლის შემდეგ. პროსტატის ჯირკვლის სკრინინგი მნიშვნელოვანია ყველა მამაკაცისთვის, ჩივილებისა და სიმპტომების მიუხედავად. პათოლოგიის ადრეული დიაგნოსტიკა ხელს უწყობს მკურნალობას და ამცირებს არასასურველი შედეგების რისკს.

პროსტატის ჯირკვლის მდგომარეობის შესამოწმებლად სისხლში დგინდება მთლიანი პროსტატის სპეციფიკური ანტიგენის (PSA) დონე.

• მკურნალობა

ასაკთან დაკავშირებულ ანდროგენულ დეფიციტს არ შეიძლება ეწოდოს პათოლოგია. ეს ორგანიზმის დაბერების ბუნებრივი პროცესია და თანამედროვე მედიცინა მას ვერ აჩერებს.

თერაპიის უპირველესი მიზანი იქნება ჯანსაღი მეტაბოლიზმის შენარჩუნება. ასევე შეიძლება დაინიშნოს სიმპტომური მკურნალობა, რომელიც აღმოფხვრის ანდროგენის დეფიციტის უსიამოვნო გამოვლინებებს.

ორგანიზმში ბიოლოგიური პროცესების კომპენსაციისა და შენარჩუნების ყველა წამალი ექიმმა უნდა დანიშნოს პაციენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და ქრონიკული დაავადებების გათვალისწინებით.

ზოგადი ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად საჭიროა უარი ვთქვათ მავნე ჩვევებზე – თამბაქოს მოწევასა და ალკოჰოლიან სასმელებზე.