ეკა ჭავჭავაძე

ნებისმიერი პროფესია დროთა განმავლობაში სხეულის იმ ნაწილების ცვეთასა და დაზიანებას იწვევს, რომლებიც სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას სხვებზე მეტად იტვირთება. ხერხემალი და სახსრები ყველაზე ხშირად მათ უზიანდებათ, ვინც ფიზიკურ ჯაფას ეწევა.

რომელი პროფესიაა ამ კუთხით ყველაზე სახიფათო და როგორ შევამციროთ ხერხემლის პროფესიული დატვირთვით გამოწვეული ზიანი? ამ საკითხებზე სასაუბროდ ნ.ი. მახვილაძის სახელობის შრომის, მედიცინისა და ეკოლოგიის ს/კ ინსტიტუტის დირექტორს, მედიცინის დოქტორს რუსუდან ჯავახაძეს ვესტუმრეთ.

- ხერხემლის დაავადებები კაცობრიობას ყოველთვის აწუხებდა, დღეს კი, უბრალოდ, ვერ ვიპოვით ადამიანს, რომელსაც თავის სიცოცხლეში ერთხელ მაინც არ განეცადოს ზურგისა და წელის ტკივილი. შრომისუუნარობის შემთხვევათა 10-15% სწორედ ხერხემლის დაავადებების წილად მოდის.

საექიმო სტატისტიკა ამტკიცებს, რომ ასეთი ტიპის დაავადებები თანაბრად ემართებათ ყველა ასაკის ადამიანებს და განსაკუთრებით აჩქარებს დაბერების პროცესს, თუმცა მამაკაცები 2-ჯერ უფრო ხშირად ავადდებიან, რაც, უპირველეს ყოვლისა, მათი სხეულის ანატომიურ-ფიზიოლოგიურ თავისებურებათა ბრალია, და მეორე - ისინი გაცილებით ხშირად ეწევიან ფიზიკურ შრომას.

ოსტეოქონდროზი, რადიკულიტი, იშიასი, მალათაშუა თიაქარი - ეს ხერხემლის სხვადასხვა განყოფილებაში განვითარებულ დეგენერაციულ ცვლილებათა შედეგებია. ისინი თავს იჩენს ისეთი სამუშაოს შესრულებისას, რომელიც მოითხოვს მძიმე ტვირთის აწევას, გადატანას და გადაგორებას. ამ დროს კუნთები და მყესები ძლიერ იჭიმება, ძვლები და სასახსრე ზედაპირები კი ძლიერი წნევის ზემოქმედებას განიცდის. ყოველივე ეს მალების, მალათაშუა დისკოების, მყესებისა და მალათა მორჩების მექანიკურ დაზიანებას იწვევს.

ხერხემალს აზიანებს შრომითი საქმიანობის დროს მიღებული მიკროტრავმებიც, რომლებიც დაზიანებისას შესაძლოა სიმპტომურად არც კი გამოვლინდეს.

დაავადებათა მიზეზი ასევე შესაძლოა იყოს ხშირი და ხანგრძლივი ტრიალი, დახრა ან ხერხემლის სხვა არატიპური მდგომარეობა. ხანგრძლივი სტატიკური დაჭიმვა აფერხებს დისკოს კვებას. ამასვე იწვევს ხანგრძლივი დგომა და ჯდომა. დაცემა, ხერხემლის ხშირი მოხრა, ვიბრაცია ასევე უწყობს ხელს ხერხემლის დაზიანებას და იწვევს რადიკულიტსა და ფლექსიტს.

კისრის ხანგრძლივი დაჭიმვა ნეგატიურად მოქმედებს სისხლძარღვებზე, ნერვებზე. დაჭიმული კუნთები აწვება სისხლძარღვებს და მიჭყლეტის შედეგად არღვევს მათში სისხლის ნორმალურ დენას.

იმ ადამიანებისთვის, რომელთა შრომაც ინტენსიურ ფიზიკურ დატვირთვას მოითხოვს, ხერხემლის დაზიანების მთავარი მიზეზი სამუშაო დღისა და რეჟიმის არასწორი განაწილება, ფიზიკური გადატვირთვა და უსაფრთხოების წესების დაუცველობა გახლავთ. ხერხემლის დაავადებები ასევე ხშირად ემართებათ მასწავლებლებს, პროგრამისტებს, ოპერატორებს, ბუხჰალტერებს, ექიმებს, მედდებს, მიმტანებს, მძღოლებს, ბანკის თანამშრომლებს.

მჯდომარე პროფესიათა წარმომადგენლებისთვის სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს სკოლიოზი, ოსტეოქონდროზი, განსაკუთრებით - კისრის ნაწილისა. ხერხემლის გადაძაბვის გამო ყველაზე ხშირად კისრისა და გულმკერდის ოსტეოქონდროზი ვითარდება, ცნობილია, რომ ოფისის მუშაკთა 87%-ს კისრის და გულმკერდის სხვადასხვა სეგმენტის ოსტეოქონდროზი აქვს.

- პროფესიულთან ერთად, არსებობს ინდივიდუალური ფაქტორებიც, რომლებიც ხერხემლის დაზიანებას უწყობს ხელს. მათგან რომელს გამოყოფდით?

- უპირველეს ყოვლისა, ჭარბ წონასა და სიმაღლეს. მაღალ და ჭარბი წონის მქონე ადამიანებს სხეულის დიდი ზომის გამო გაცილებით ხშირად ექმნებათ ერგონომიული პრობლემები სამუშაო ადგილზე და, შესაბამისად, მეტად უზიანდებათ საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემა.

ფიზიკური განვითარება. ფიზიკურად სუსტად განვითარებულ ადამიანებს სამსახურში ხერხემლის დაზიანება გაცილებით მეტად ემუქრებათ, ვიდრე კარგად განვითარებულებს. ძლიერ განვითარებული მუსკულატურა ადამიანის ორგანიზმს საშუალებას აძლევს, ადვილად აიტანოს დატვირთვა და ისე გადაანაწილოს იგი მთელ ხერხემალზე, რომ მისი ცალკეული განყოფილებები ნაკლებად დაზარალდეს.

თამბაქოს წევა. სიგარეტში არსებული მავნე ქიმიური მინარევები ასევე აზიანებს მალათაშუა დისკს, აძლიერებს მასში დეგენერაციულ პროცესებს, არღვევს ნორმალურ კვებას და ხერხემლის ამ ნაწილის დისფუნქციას იწვევს.

აგებულების ანატომიური თავისებურებანი - ხერხემლის თანდაყოლილი დეფექტები, განსხვავებული სიგრძის ქვედა კიდური, ბრტყელტერფიანობა - ზრდის ხერხემლის დატვირთვას შრომის დროს და სხვადასხვა პათოლოგიას იწვევს.

---

- შესაძლებელია თუ არა გონივრული პროფილაქტიკით ამ სახის დაავადებათა თავიდან აცილება?

- ამისთვის აუცილებელია რამდენიმე რეკომენდაციის გათვალისწინება:

• მალათაშუა დისკოს თიაქრის ჩამოყალიბების თავიდან ასაცილებლად მძიმე ტვირთის აწევამდე სასარგებლოა ჩასუნთქვა და სუნთქვის შეკავება ისე, როგორც ამას ძალოსნები აკეთებენ. ფეხები ამ დროს ოდნავ უნდა მოხაროთ მუხლებში და ეცადოთ, რაც შეიძლება ნაკლებად მოხაროთ ხერხემალი. მხოლოდ მაშინ უნდა მოტრიალდეთ, როცა ტვირთი უკვე აწეული გექნებათ.
• მძიმე ტვირთის აწევისას აუცილებელია, წონა თანაბრად იყოს გადანაწილებული ორივე ხელზე.
• არ არის სასურველი ტანის მკვეთრი ტრიალი ხან ერთ, ხან მეორე მხარეს, მით უფრო - მაშინ, როცა დიდხანს დგახართ.
• არ შეიძლება დიდხანს დგომა მაღალ ქუსლებზე გაჭიმული ფეხებით - აუცილებელია მათი პერიოდული მოდუნება.
• რადიკულიტისა და ოსტეოქონდროზის საპროფილაქტიკოდ კარგია ფიზიკური შრომისას მკვრივი ფართო სარტყლის, მძლეოსანთა ქამრის ტარება, ისეთებისა, რომლებიც წელზე ძლიერ ზეწოლას არ ახდენს.
• დაუშვებელია მძიმე ფიზიკური სამუშაოს შესრულება მშიერ კუჭზე და ნოყიერი სადილის დამთავრებისთანავე.

- ცნობილია, რომ ძლიერი დატვირთვის შემდეგ აუცილებელია ერთ-ორდღიანი შესვენება და ამ დროს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ცხოვრების ჯანსაღი წესი. რას ურჩევთ იმ ადამიანებს, რომელთა შრომაც ხერხემალს საფრთხეს უქმნის?

- უწინარეს ყოვლისა, კონტრასტულ შხაპს - ყოველ დილით, აბაზანის შემდეგ, გადადით კონტრასტულ შხაპზე. შეუნაცვლეთ ერთმანეთს ცხელი და ცივი წყალი. ეს ააქტიურებს ცენტრალურ სისხლის მიმოქცევას, აძლიერებს იმუნურ სისტემას და ხელს უწყობს ნერვული სისტემის ნორმალური ტონუსის შენარჩუნებას.

ფიტნესი. თუ ბინის ფართობი არ გაძლევთ შინ ვარჯიშის საშუალებას, ესტუმრეთ ფიტნესკლუბს, სადაც ინსტრუქტორთან კონსულტაციის შემდგომ შეარჩევთ თქვენთვის ოპტიმალურ ვარჯიშთა კომპლექსს თქვენი ინდივიდუალური რესურსის გათვალისწინებით.

გარდა ამისა, მრავალ სპორტულ ცენტრში შემოგთავაზებენ მასაჟს, რომელიც მეტად სასარგებლოა: აძლიერებს სისხლის მიმოქცევას, ზრდის კუნთების ტონუსს, ამშვიდებს ნერვულ სისტემას.

მჯდომარე პროფესიათა წარმომადგენლებისთვის მნიშვნელოვანია სავარძლის მორგება, იგი უნდა იყოს ერგონომიული, ანუ იმეორებდეს ხერხემლის ფიზიოლოგიურ ფორმას და ითვალისწინებდეს მის ნადრეკებს. თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ როგორი ერგონომიულიც არ უნდა იყოს სავარძელი, ჯდომისას ხერხემალზე ზეწოლა მაინც 40%-ით ძლიერდება, ამიტომ აუცილებელია პერიოდული შესვენება, პაუზა, წელში გამართვა და ხანმოკლე სუნთქვითი ვარჯიში.

მჯდომარე და მდგომარე პროფესიათა წარმომადგენლებისთვის სასარგებლოა სამკურნალო ტანვარჯიში და ცურვა, სამკურნალო ტანვარჯიში ითვალისწინებს რამდენიმე ტიპის ვარჯიშს, რომელთა შესრულებაც შეიძლება როგორც შინ, ისე სამუშაო ადგილზეც.

- აგვიწერეთ, თუ შეიძლება, რამდენიმე მათგანი, რომლებიც განსაკუთრებით სასარგებლოა კისრისა და წელის დაჭიმული კუნთების მოსადუნებლად.

1. ხელები წაიღეთ ზურგს უკან, გაიმართეთ წელში და ასე გაჩერდით 10 წამს. გაიმეორეთ ვარჯიში 6-8-ჯერ.

2. ითვალეთ 20-მდე, თითოეულ თვლაზე ორივე მხარი რიტმულად ასწიეთ და დაუშვით. გაიმეორეთ 10-15-ჯერ.

3. ჩამოჯექით სკამის კიდეზე. ხელებით დაეყრდენით საზურგეს, გაიმართეთ წელში და თავი გადასწიეთ უკან. გაიმეორეთ 10-ჯერ.

4. ხელები შემოიწყვეთ კისერზე, თავს უკან; გაიშალეთ მხრებში რაც შეიძლება ფართოდ; დაუბრუნდით საწყის მდგომარეობას; ხელები ჩამოუშვით და მოდუნდით. გაიმეორეთ 5-ჯერ.

5. ეცადეთ, მარჯვენა ხელი შემოიდოთ მარცხენა მხარზე, მარცხენა კი მარჯვენაზე ისე, რომ იგრძნოთ ზურგის ზედა ნაწილის კუნთების დაჭიმვა; ჩამოუშვით ხელები და მოეშვით. გაიმეორეთ იგივე 5-ჯერ.

6. ატრიალეთ თავი მარჯვნივ-მარცხნივ საშუალო ტემპში 6-ჯერ.

7. დახარეთ თავი წინ და გადასწიეთ უკან 4-6-ჯერ.

8. წარმოიდგინეთ, რომ ცურავთ კროლით: გაშლილი ხელებით შეასრულეთ წრიული მოძრაობები მხრის სახსარში წინ და უკან 6-6-ჯერ.

ხერხემლის პროფესიულ დაავადებათა პროფილაქტიკისთვის არანაკლები მნიშვნელობა აქვს ძილისა და კვების რეჟიმს, რაციონს, აგრეთვე სწორად შერჩეულ საწოლს, ლეიბსა და ბალიშს. ლეიბი უნდა იყოს დრეკადი და ზომიერად რბილი, რათა ხერხემლის ფორმის შესაბამისად იზნიქებოდეს. მისი მთავარი დანიშნულებაა, სწორად შეაკავოს ხერხემალი. სწორედ ამიტომ უნდა იმეორებდეს ნაწილობრივ ადამიანის სხეულის კონტურებს და გავა-წელის არეში მეტისმეტად არ უნდა ღრმავდებოდეს. ბალიში უნდა იყოს საშუალო ზომისა და სიმკვრივის, რომელზეც თავი და კისერი ანატომიურად ყველაზე მისაღებ პოზაში მოთავსდება, ისე, რომ გამოირიცხოს ნერვთა და სისხლძარღვთა დაზიანება, კუნთების სპაზმი და ტკივილი.