ნანა კალანდაძე

სინდრომი ჩნდება, როდესაც ადამიანი თავის თავს მასში არსებულ რესურსზე მეტ მოთხოვნას უყენებს ხანგრძლივი დროით. ამის შედეგად ირღვევა ორგანიზმის ჰომეოსტაზი და იწყება ორგანიზმის გამოფიტვა.

ემოციური გადაწვის სინდრომი ჩვენი რეალობის თანმხლებია. თანამედროვე ადამიანის ყოველდღიურობა, რომელიც მოიცავს დაძაბულობას, სტრესს, იშვიათად თუ გულისხმობს სრულფასოვნად დასვენებას. ამ რიტმში ადამიანებისთვის არ არის ადვილი შეინარჩუნონ მგრძნობელობა და თავიანთი ადამიანური თვისებები. სინდრომს შენელებული ნაღმის მექანიზმი აქვს, რის შედეგადაც ხშირია პრობლემები გარშემომყოფადამიანებთან ურთიერთობისას და სხვადასხვა ფსიქოლოგიური პრობლემა. ადამიანი ხდება ცივი, გულგრილი, სხვა ადამიანებისა და სამსახურებრივი მოვალეობების მიმართ; აღიზიანებს სხვები ან ხდება მოსაწყენი.

,,ემოციური გადაწვის სინდრომის“, ე.წ. ,,BURNOUT-ის“, სიმპტომებია:

• პროდუქტიულობის დაქვეითება;
• სამუშაოსა და დაკისრებული მოვალეობისადმი ინდიფერენტულობა, გულგრილობა;
• ნეგატიური ემოციები/ტანჯვის შეგრძნება;
• შედეგით დაუკმაყოფილებლობის შეგრძნება;
• დეპერსონალიზაციის განცდის განვითარება;
• ცხოვრების ხარისხის გაუარესება.

უარეს შემთხვევაში, მოსალოდნელია ე. წ. „ნევროტული დარღვევები“ ანუ შფოთვითი აშლილობისა და ფსიქოსომატური დაავადებების განვითარება.

რატომ ხდება სულიერი გადაღლა

ხშირად ეს არის პროფესიული დეფორმაცია, დამახასიათებელი იმ ადამიანებისთვის, რომელთაც დღის განმავლობაში უშუალოდ ხალხთან ურთიერთობა უწევთ. სხვა სიტყვებით, ემოციური გადაწვის სინდრომი ორგანიზმის რეაქციაა, რომელიც ჩნდება სამუშაო სტრესის ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად. ახასიათებს ემოციის თანდათანობითი განლევა, ასევე მცირდება ფსიქიკური და ფიზიკური ენერგია, რის შედეგადაც გამოხატულია ემოციური, გონებრივი და ფიზიკური გადაღლა, გამოფიტვა, ქვეითდება შესრულებული სამუშაოთი მიღებული კმაყოფილების დონე და პირადი პასუხისმგებლობა.

აღნიშნული სინდრომი ორგანიზმის დამცველობითი მექანიზმია, რომელსაც ადამიანი შეიმუშავებს ტრამვული პროფესიული სტრესის ზემოქმედების შედეგად. ანუ ადამიანი უბრალოდ წყვეტს მათზე რეაგირებას. რა თქმა უნდა, ასეთ „დაცვას“ აქვს დადებითი მხარეც, რაც გამოიხატება ენერგიის აკუმულაციაში, ენერგია აღარ იხარჯება იმაზე, რისი შეცვლაც მოცემულ სიტუაციაში შეუძლებელია; მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს მისი ნეგატიური გავლენაც საქმის ხარისხსა და პირად ურთიერთობებზე.

რისკ-ჯგუფი

კვლევების შედეგად გამოვლინდა, რომ ემოციურ გადაწვას მოაქვს საზოგადოებისთვის სერიოზული ზიანი – ეკონომიკური და ფსიქოლოგიური. მაგალითად, აღწერენ შემთხვევებს, როდესაც გამოცდილი მფრინავები უშუალოდ აფრენის წინ განიცდიდნენ უსაფუძვლო შიშს და მერყეობას. ასეთ ემოციურ „საქანელას“ შეუძლია არა მხოლოდ პირადი „დრამის“ გამოწვევა. უფრო ხშირად რისკ-ჯგუფი მოიცავს იმ პროფესიებს, სადაც ადამიანებს პირადი ენერგიისა და სითბოს გაცემა უწევთ. მასწავლებლები, ექიმები, სოციალური მუშაკები, ჟურნალისტები, ფსიქოლოგები, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლები.

კვლევების თანახმად, რისკ-ჯგუფს მიეკუთვნებიან ისინი, ვისაც აქვთ:

• ხშირი, აქტიური კომუნიკაცია ადამიანებთან;
• მაღალი ემოციური დატვირთვა;
• აკვიატებული აზრები;
• ახასიათებთ თანაგრძნობის და ემპათიის მაღალი ხარისხი;
• მიდრეკილნი არიან საგნების, ურთიერთობების, წარსულის/მომავლის გაიდეალებისკენ;
• ხანგრძლივად (შესვენების გარეშე) უწევთ მუშაობა, მათ შორის, კომპიუტერთან/ონლაინ.

როგორ ამოვიცნოთ სინდრომი?

დღესდღეობით დაახლოებით 100 სიმპტომია გამოყოფილი, რომელიც თან ახლავს ემოციური გადაწვის სინდრომს, ხშირად შესაძლოა ქრონიკული გადაღლის სინდრომში შეგვეშალოს. აქვს სამი საკვანძო მახასიათებელი, რომელიც მას სხვა, მსგავსი სიმპტომების მქონე სინდრომებისგან განასხვავებს:

• ემოციური გადაწვის სინდრომს წინ უსწრებს აქტიურობის მომატების ფაზა. სამუშაოთი მთლიანად მოცულობა, სხვა მოთხოვნილებებზე უარის თქმა. ამ ფაზის შემდეგ ჩნდება პირველი სიმპტომები – ემოციური გამოფიტვა. ეს არის დაძაბულობის, ფსიქიკური და ფიზიკური რესურსების განლევის, ძილის უკმარისობის (გამოუძინებლობის შეგრძნების) ეტაპი. ჩნდება გულგრილობა, დაღლა, იცვლება დამოკიდებულება სამსახურთან.
• მეორე სიმპტომად პირადი პასუხისმგებლობის დაქვეითება მივიჩნიოთ. თავიდან ეს სიმპტომი იწყება უბრალოდ გაღიზიანებით, რომელიც დროდადრო გადადის აგრესიაში. საბოლოოდ კი, ადამიანს სრულად აღარ აინტერესებს თავისი პროფესიული საქმიანობა, აღარაფერი აღარ იწვევს ემოციებს – არც პოზიტიურს და არც ნეგატიურს. კლიენტი ან პაციენტი აღიქმება როგორც უსულო ობიექტი.
• სინდრომის მესამე სიმპტომად შესაძლოა თავისი შესაძლებლობების ნეგატიური შეფასება მივიჩნიოთ. ქვეითდება თვითშეფასება, ქრება საკუთარი ეფექტურობის აღქმის შეგრძნება. ადამიანს ჰგონია, რომ მას არ ჰყოფნის პროფესიული უნარები, ვერ ხედავს პერსპექტივას, შესაბამისად, მუშაობის ხარისხი მკვეთრად ქვეიდება.

სინდრომის განვითარების ფაქტორები:

• ჰუმანურობა, თანაგრძნობისადმი მიდრეკილება, სირბილე;
• სამუშაოთი გატაცებისა და გაიდეალებისადმი მიდრეკილება;
• ინტრავერტისტობა და არამდგრადობა;
• მაღალი თვითკონტროლი, ნაწილობრივ უარყოფითი ემოციების ჩახშობისას;
• ავტორიტარიზმი, როგორც მმართველობის სტილი;
• დეპრესიისა და შფოთვისკენ მიდრეკილება, შინაგანი სტანდარტის მიუღწევადობის და უარყოფითი ემოციების „გადამალვის“ გამო;
• სამსახურებრივი არასასიამოვნო მდგომარეობების მძაფრი აღქმა.

რეკომენდაციები

• იპოვეთ დრო სრულფასოვანი დასვენებისთვის. ასეთი შესვენებები აუცილებელია თქვენი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური კეთილდღეობისთვის;
• განსაზღვრეთ მოკლევადიანი და გრძელვადიანი მიზნები;
• დასახეთ ადეკვატური, რეალისტური მიზნები;
• დაგეხმარებათ რელაქსაცია, სუნთქვითი ვარჯიშები;
• სპორტი, ჯანსაღი კვება და ცხოვრების წესი არეგულირებს ორგანიზმის ჰომეოსტაზს;
• ნაკლებად აკრიტიკეთ თქვენი თავი და დაიჯერეთ მისი მნიშვნელოვნება;
• შეძლებისდაგვარად თავიდან აიცილეთ კონკურენცია, დაძაბულობა, შფოთვას სინდრომამდე უფრო სწრაფად მივყავართ;
• მიეცით თავს ემოციური საუბრების უფლება;
• ისწავლეთ საქმიანობის ჩანაცვლება და გადართვა, ერთი ტიპის აქტივობიდან მეორეზე გადაწყობა;
• შეაჯამეთ ყოველი დღე და გამოყავით სასიამოვნო ფაქტები.

ემოციური გადაწვის სინდრომი ეს არის მდგომარეობა, რომელიც როგორც ყველაფერი ჩვენ გარშემო, დროებითი და მარტივად ტრანსფორმირებადია. ემოციური გადაწვის სინდრომი ხშირად გვხვდება იმ პირებს შორის, რომლებსაც სხვა ადამიანებთან მჭიდრო ურთიერთობა უწევთ. ესენი არიან ექიმები (საზოგადოდ, მედიცინის სფეროს წარმომადგენლები) ფსიქოლოგები, პედაგოგები, სოციალური სამსახურის მუშაკები, ოპერატორები, მენეჯერები, ხელმძღვანელები და ა. შ.

გაითვალისწინეთ, მენტალური ჯანმრთელობის სფეროს სპეციალისტებთან – ფსიქოთერაპევტებთან და ფსიქიატრებთან, დროული კონსულტაცია თავიდან აგაცილებთ რიგ გართულებებს.

დაიცავით ფსიქიკური პრევენციის წესები, ნუ გამოფიტავთ თავს, აირჩიეთ შრომის, მოსვენების, ძილის, კვებისა და ფიზიკური აქტივობის ოპტიმალური რეჟიმი.