რა რგებს და რა ვნებს ორსულებსა და მეძუძურ დედებს
მაშასადამე, ორსულობის დროს კვებას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ორჯერ მეტი საკვები მივიღოთ. ეს უფრო საკვების ხარისხს ეხება: დედაც და ბავშვიც საკმაო რაოდენობით უნდა იღებდნენ ყველა საჭირო ნივთიერებას. გვესაუბრება ქალთა მე-10 კონსულტაციის მეან-გინეკოლოგი მზია დევდარიანი.
- ქალმა შეიტყო, რომ ორსულადაა. როგორ უნდა მოიქცეს ის ამის შემდეგ, შეცვალოს თუ არა თავისი ჩვეულებრივი რაციონი?
- ბალანსირებული კვება ნებისმიერი ადამიანისთვის სასარგებლოა. თუ ქალი მთელი სიცოცხლის განმავლობაში იცავდა ჯანსაღი კვების პრინციპებს, დაორსულების შემდეგ კვების რეჟიმსა და რაციონში მხოლოდ უმნიშვნელო ცვლილებების შეტანა მოუწევს.
რჩევები ორსულთათვის
კვების ისეთი რეჟიმი უნდა შეირჩეს, რომ ორგანიზმი არ გადაიტვირთოს საკვებით - ეს დისკომფორტს შეგიქმნით. საჭიროა კვება მცირე ულუფებით, დღეში 4-5-ჯერ, რეგულარულად. გახსოვდეთ - ჭამიდან ჭამამდე აუცილებლად უნდა შეინარჩუნოთ 4-5-საათიანი ინტერვალი. ერიდეთ დიდი რაოდენობით საკვების ერთბაშად მიღებას, ასევე - ჭამას გვიან საღამოს ან ღამით.
- როგორი უნდა იყოს კვების რეჟიმი და რომელი საკვებია სასურველი ორსულობის პირველ ნახევარში?
- ორსულობის პირველ ნახევარში ქალის კვება არაორსულის კვებისგან მცირედით განსხვავდება, მაგრამ საკვები აუცილებლად უნდა იყოს მრავალფეროვანი და სათანადო ოდენობით შეიცავდეს ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებსა და მინერალურ ნივთიერებებს.
ორსულობის პირველი ნახევრის სადღეღამისო რაციონის ენერგეტიკული ღირებულება 2400-2700 კკალ-ს უნდა უტოლდებოდეს. საკვები მდიდარი უნდა იყოს სრულფასოვანი ცილებით. ცილები ორგანიზმის ძირითადი სამშენებლო მასალაა. ორსულობის დროს მათზე მოთხოვნა დღეში 100 გრამამდე იმატებს.
ცილის ძირითადი წყაროა ხორცი. უმჯობესია მისი მიღება მოხარშული სახით. ცილით მდიდარია აგრეთვე ფრინველი, თევზი, კვერცხი, პარკოსნები, კაკალი. გარდა ამისა, ორსულმა ყოველდღე უნდა მიირთვას ხაჭო, არაჟანი, ყველი, რძე. ცილების 60% ცხოველური წარმოშობისა უნდა იყოს.
ნახშირწყლები ენერგიის ძირითადი წყაროა. ამ ნივთიერებებით მდიდარია პურ-ფუნთუშეული, ბურღულეული, ტკბილეული. ნახშირწყლებზე მოთხოვნა ორსულობისას დღეში 400 გრამამდე იმატებს, მაგრამ თუ ქალი მსუქანია, უმჯობესია, ისინი მიიღოს სახამებლის ხარჯზე, რომელიც ცეხვილი ჭვავის პურში შედის. დღეში 100 გ პური 70%-ით უზრუნველყოფს ქალის ორგანიზმს სახამებლით. დანარჩენ 30% მიიღეთ ხილის ხარჯზე. როდესაც ამა თუ იმ მიზეზით ვითარდება ნახშირწყლების დეფიციტი, ორსულის ორგანიზმი ენერგიის წყაროდ იყენებს ცილებს, ამიტომ ეს უკანასკნელნი ნაყოფს შემცირებული რაოდენობით მიეწოდება. შედეგად უარესდება მისი განვითარება. გარდა ამისა, მცირდება ორგანიზმის ბრძოლისუნარიანობა, იმუნიტეტი, უარესდება ნერვული სისტემის მუშაობა.
ნახშირწყლები უმჯობესია მიიღოთ იმ პროდუქტებიდან, რომლებიც მდიდარია უჯრედისით. ასეთია პური, ხილი, ბოსტნეული. შაქრის ოდენობა დღეში 40-50 გრამს არ უნდა აღემატებოდეს.
ცხიმებიც ენერგიის წყაროა. გარდა ამისა, ისინი მონაწილეობენ პროსტაგლანდინების წარმოქმნაში. პროსტაგლანდინები ნივთიერებებია, რომლებიც გავლენას ახდენს გულ-სისხლძარღვთა, ნერვული სისტემის მუშაობაზე, მონაწილეობს სამშობიარო მოქმედებაში. ორსულობისას ცხიმების დღიური ულუფა 80 გრამია. აქედან 30% მცენარეული უნდა იყოს. ამისთვის საკმარისია, მიიღოთ დღეში 25-30 გრამი მცენარული ზეთი. თუ სიმსუქნისკენ ხართ მიდრეკილი, მოგიწევთ შეამციროთ ცხიმის მიღება, მაგრამ პროცენტული თანაფარდობა შეინარჩუნოთ, რადგან ცხიმები არა მარტო ენერგიის წყაროა, არამედ უჯრედთა სამშენებლო მასალაც არის. ცხოველური ცხიმებიდან რეკომენდებულია ძროხის კარაქი. ნუ მიეძალებით ცხვრისა და ღორის ცხიმს, აგრეთვე მარგარინს.
- რას გვეტყვით ვიტამინებისა და მინერალური ნივთიერებების შესახებ?
- ვიტამინებითა და მინერალური ნივთიერებებით მდიდარია ბოსტნეული, ხილი და მწვანილი. ორსულობის მეორე ნახევარში ვიტამინებზე მოთხოვნილება 20-30%-ით იმატებს. სასურველია, რაციონს დაემატოს ასკილის ნახარში, ზამთარში და გაზაფხულზე კი მიიღოთ პოლივიტამინური კომპლექსები, მაგრამ გაითვალისწინეთ ისიც, რომ ვიტამინების ჭარბი გამოყენება მავნეა.
ორსულობისას იზრდება მინერალური ნივთიერებების მოთხოვნილებაც: კალციუმისა - 1 გრამამდე, ფოსფორისა - 1,5 გრამამდე, მაგნიუმისა - 0,45 გრამამდე. მნიშვნელოვანია რკინის მიღებაც - 20 მგ-მდე დღეში.
თუ რაციონში საკმარისი რაოდენობით არის ხორცი, თევზი, ხილი, კენკრა, ორგანიზმი იღებს მინერალების დღიურ ნორმას.
კალციუმის საუკეთესო წყაროა რძე და რძის ნაწარმი, ლობიო, კომბოსტო, მწვანილი (ოხრახუში, კამა) და კვერცხის გული. დღეში 100 გრამი ყველის, 0,5 ლ რძის ან ამდენივე კეფირის მიღებით თქვენ მიიღებთ კალციუმის სადღეღამისო ნორმას.
ფოსფორით მდიდარია გორბუშა, სკუმბრია, ვირთევზას ღვიძლი, გამომშრალი სოკო, მწვანე ბარდა, შავი ხიზილალა. უნდა გაითვალისწინოთ რომ ცხოველური პროდუქტებიდან ნაწლავებში ფოსფორის 70% შეიწოვება, მცენარეულიდან - მხოლოდ 40%.
მაგნიუმით მდიდარია მცენარეული სურსათი, განსაკუთრებით - ზღვის კომბოსტო, საზამთრო, ხორბლის ქატო, შვრიის, ფეტვისა და ქერის ბურღული, ლობიო, ბარდა, წიწიბურა, სკუმბრია, კალმარი, კვერცხი. რაციონში 1 კვერცხის, 100 გ ცეხვილი პურის, 200 გ ჰერკულესის რძიანი ფაფის (50 გ ბურბუშელა + 150 გ რძე), 100 გრამი საზამთროს ჩართვით მიიღებთ მაგნიუმის სადღეღამისო ნორმას - 0,45 გრამს.
მსუბუქი ადრეული ტოქსიკოზის დროს რეკომენდებულია მკაცრი შეზღუდვით (20-25%) მიიღოთ ნახშირწყლები და გაზარდოთ სუფრის მარილის ოდენობა (15 გრამამდე). საკვები კარგად მოხარშეთ, მიიღეთ უმთავრესად გახეხილი, 2-3-საათიანი ინტერვალებით, მცირე ულუფებით და ოდნავ შემთბარი. სითხე არ იზღუდება, მაგრამ უნდა მიიღოთ მცირე ულუფებით - 50-100 მლ.
ორსულს დიდი რაოდენობით სჭირდება რკინა, კალციუმი და ფოლიუმის მჟავა. კალციუმით მდიდარია რძის ნაწარმი, რკინით - პარკოსნები, ფოთლოვანი ბოსტნეული, რძე, კვერცხი, ხორცი, თევზი, შინაური ფრინველი, ფოლიუმის მჟავათი - თეთრი გაფუებული პური, პარკოსნები, კვერცხი, ჭარხალი, კომბოსტო, ბარდა და პომიდორი. თუ ამ ნივთიერებებს საკვებთან ერთად საკმარისი რაოდენობით ვერ იღებთ, მაშინ ექიმი გამოგიწერთ ორსულებისთვის განკუთვნილ ვიტამინურ პრეპარატებს.
- რას გვეტყვით ორსულობის მეორე ნახევარზე, რა თავისებურება ახასიათებს ამ დროს რაციონს და როგორ ნაწილდება საკვები?
- ორსულობის მეორე ნახევარში ნაყოფი სწრაფად იზრდება, იმატებს დატვირთვა დედის ორგანოებზე, ამიტომ საკვების რაოდენობაც უნდა გაიზარდოს. ორსულის სადღეღამისო რაციონის ენერგეტიკული ღირებულება 2800-3000 კკალ-ს უნდა გაუტოლდეს.
- რა არ უნდა მიიღოს ამ დროს ორსულმა?
- ორსულობის ბოლო 2 თვის განმავლობაში რაციონიდან გამორიცხეთ მლაშე პროდუქტები, შაშხი, კონსერვები, ნახევარფაბრიკატები. ეს პროდუტები მაღალკალორიულია, მაგრამ მცირე რაოდენობით შეიცავს საკვებ ნივთიერებებს, რომლებიც აუცილებელია ნაყოფისთვის. შეზღუდეთ შაქარი, საკონდიტრო ნაწარმი, უმაღლესი ხარისხის ფქვილი, ბრინჯი, მანანის ფაფა, ასევე - ბულიონი, შემწვარი ხორცი, თევზი.
მიზანშეწონილია მოაწყოთ განტვირთვის დღეები: ვაშლისა, კომპოტისა, ხაჭოსი, არაჟნისა.
გვიანი ტოქსიკოზის დროს რაციონი ორსულისთვის აუცილებელი ოდენობით უნდა შეიცავდეს ცილებს, პირველ რიგში - რძის პროდუქტების, განსაკუთრებით ხაჭოს სახით. ცხიმები 60 გრამამდე იზღუდება, ჭარბი წონის შემთხვევაში - 40 გრამამდე. სასურველია რძისა და მცენარეული დიეტა ბოსტნეულის მომატებული შემცველობით და ხილით.
შაქრის ნაცვლად თაფლი გამოიყენეთ. მარილი ორსულობის მეორე ნახევარში 8 გრამამდე იზღუდება, ხოლო ბოლო 1-2 თვის განმავლობაში - 5-მდე. იზღუდება სითხეც - წყალი, ჩაი, კომპოტი, სუპი, მეხუთე-მეექვსე თვეს - 1-1,2 ლიტრამდე, ბოლო 1-2 თვეს - 0,8-მდე. სითხის მთავარი წყაროა წვენები და რძე.
- რომელი პროდუქტებია სასარგებლო მეძუძური დედისთვის და როგორია მისი კვების რეჟიმი?
- გამოკვლევებმა ცხადყო, რომ მელოგინე ქალებს ჩვილის ნორმალური განვითარებისთვის რაოდენობრივად და ხარისხობრივად საკმარისი რძის წარმოქმნა შეუძლიათ. მისი ოდენობა არ არის დამოკიდებული დედის რაციონზე. ლაქტაციის პერიოდში კვების დეფიციტი გავლენას ახდენს ქალის ნუტრიციულ სტატუსზე, მის ჯანმრთელობაზე, მაგრამ რძის შემადგენლობა შედარებით ნაკლებად იცვლება. მისი ოდენობა მხოლოდ მაშინ იკლებს, თუ დედის კვება მკვეთრად არის დარღვეული.
ზოგადი პრინციპები
ლაქტაციის პერიოდში იზრდება მოთხოვნილება როგორც C და B ჯგუფის ვიტამინებზე, ისე მიკროელემენტებზე. რაც შეეხება იოდს, საკვებში მისი დამატება საჭიროა მხოლოდ იოდდეფიციტის ენდემურ ზონებში. ამასთან, რძეში მისი შემცველობა დამოკიდებულია დედის კვებაზე, ამიტომ ლაქტაციის პერიოდში საჭიროა იოდიანი პროდუქტის ფრთხილი გამოყენება, რათა რძეში მისმა ოდენობამ დასაშვებზე მეტად არ მოიმატოს.
რძესთან ერთად მეძუძური ქალის მიერ ყოველთვიურად დაკარგული რკინის ოდენობა მენსტრუალური სისხლდენით გამოწვეული დანაკარგის ნახევარს შეადგენს, ამიტომ აუცილებელია დედის რაციონში რკინის შემცველი პროდუქტების ჩართვა. თუ რეგიონში, სადაც დედა ცხოვრობს, არ ხდება წყლის ადეკვატური ფთორირება, მიზანშეწონილია დედის რაციონში ფთორის დამატებაც.
რაც შეეხება ნატრიუმს, სპილენძს და სელენს, დედის კვება მათ შემცველობაზე მნიშვნელოვან გავლენას არ ახდენს. დაუბალანსებელი კვების შემთხვევაში, როცა ზოგიერთი ვიტამინისა და მინერალური ნივთიერების (ფოლიუმის მჟავას, ვიტამინ B 6-ის, კალციუმის, თუთიის, მაგნიუმის) მოთხოვნილება მომატებულია, შესაძლოა განვითარდეს მათი დეფიციტი და აუცილებელი გახდეს მათი მედიკამენტური სახით დანიშვნა. ვეგეტარიანული დიეტის შემთხვევაში საჭიროა D და B12 ვიტამინისა და თუთიის დამატებით მიღება.
მეძუძური ქალი არ უნდა მისდევდეს მკაცრ დიეტას. საკმარისია, რაციონიდან გამორიცხოს ცხიმიანი საკვები, ტკბილეული, ტკბილი გაზიანი სასმელი, მზესუმზირა. შემწვარი საკვები სასურველი არ არის. ყველაფერი დანარჩენი - პირველი და მეორე კერძები მჭლე ხორცით ან თევზით, ხარისხიანი ყველი, ბოსტნეული, ხილი - ნებადართულია. ნუ დაივიწყებთ ფაფებს.
დღიური რაციონი
მეძუძურმა დედამ დღეში უნდა მიიღოს 700-1000 კკალ-ით მეტი, ვიდრე ჩვეულებრივ, ანუ დაახლოებით 3200-3500 კკალ. ცილა დღის რაციონში უნდა იყოს 120-130 გ (მათ შორის 60% ცხოველური წარმოშობის), ნახშირწყლები - დაახლოებით 500გ, ცხიმები - 100-120გ (მათგან მცენარეულ ზეთზე მოდის 20%).
სამაგალითო რაციონი ასეთია: 200 გ ხორცი, ფრინველი ან თევზი, 1 ლიტრი რძე ნებისმიერი სახით, 100-150 გ ხაჭო, 20-30 გ ყველი, 1 კვერცხი, 500-600 გ ბოსტნუელი 200-300 ხილი.
მეძუძური დედის რაციონში აუცილებლად უნდა შედიოდეს ხორცი, თევზი, ყველი.
მეძუძურ ქალს დიდი რაოდენობით სჭირდება ხილი და ბოსტნეული (ისინი რაციონში სათითაოდ უნდა შეიტანოთ და დააკვირდეთ ბავშვის რეაქციას), ახალი მწვანილი, კენკრა, ხილისა და ბოსტეულის წვენები, ცეხვილი პური, ფაფა.
ადვილად ასათვისებელ ნახშირწყლებს (ტკბილეულს, საკონდიტრო ნაწარმს) ზიანი გაცილებით მეტი მოაქვს, ვიდრე სარგებელი: ბავშვს ებერება მუცელი, დედიკო კი მოიმატებს წონას.
ცხიმები აუცილებელია ღვიძლის კვებისთვის, ზოგიერთი ვიტამინის შეწოვისთვის, ცხიმის მარაგის დაწვისთვის, მაგრამ საკვებში ის არ უნდა აღემატებოდეს 25%-ს. ცხიმიან ხორცში, რძეში, შემწვარ პროდუქტებში და ერბოზელილ ცომში შედის მავნე ცხიმები, ზღვის ცხიმსა და მცენარეულ ზეთებში - სასარგებლო. ძალიან მნიშვნელოვანია ორგანიზმისთვის მიკროელემენტებიც. რკინის წყაროა ხორცი (რკინის დეფიციტი ხელს უწყობს ანემიის განვითარებას), ფოსფორისა - თევზი (უმჯობესია, მოხარშული), კალციუმისა (უზრუნველყოფს ძვლისა და კბილების ზრდას) - რძე და რძის პროდუქტები.
- რამდენი სითხე შეიძლება მივიღოთ?
- ლაქტაციის (ძუძუს წოვების) პერიოდში სითხეზე მოთხოვნილება იზრდება. ქალმა უნდა მოიკლას წყურვილი, მაგრამ უკონტროლოდ სითხეების მიღებაც არ არის მიზანშეწონილი. სითხის ოპტიმალური სადღეღამისო ოდენობაა დაახლოებით 2 ლიტრი. ამაში შედის წვნიანი, ჩაი, წვენი, რძე, კეფირი, მაწონი...
ერიდეთ ტკბილ გაზიან სასმელს, ხშირად სვით ნატურალური წვენი (უმჯობესია, საბავშვო). მარილი ზომიერად მიიღეთ. სასურველია, მიირთვათ იოდიანი მარილი ნატრიუმის დაქვეითებული შემცველობით.
რაციონიდან გამორიცხეთ ზოგიერთი თევზეული, მაგალითად, ზვიგენის ფილე, შინშერი და სამეფო სკუმბრია. ეს ჯიშები დიდი რაოდენობით შეიცავს ტყვიას და შესაძლოა, ზიანი მიაყენოს ბავშვის განვითარებას. ტყვიას დიდი რაოდენობით შეიცავს კონსერვირებული თინუსი და მისი ფილეც.
ნუ დალევთ არაპასტერიზებულ რძეს, ერიდეთ ჰოთ-დოგებს, შებოლილ ხორცსა და თევზს
ორსულთათვის სასარგებლოა:
- მარცვლეული: ხორბალი, წიწიბურა, ქერი, შვრია, სიმინდი, ჭვავი;
- ყველანაირი ხილი და ბოსტნეული, პარკოსნები: სოიო, ლობიო, ბარდა;
- ხორცი, თევზი, კვერცხი;
- ნაკლებცხიმიანი რძის პროდუქტები: რძე, მაწონი (იოგურტი, კეფირი), ნაკლებად მარილიანი ყველი, ხაჭო.
ერიდეთ:
- კოფეინიან სასმელებს: ყავას, მაგარ ჩაის, პეპსი-კოლას და კოკა-კოლას; თუ ძალიან მოგინდათ, დღის განმავლობაში შეგიძლიათ მიიღოთ მაქსიმუმ 2 ჭიქა;
- ალკოჰოლს - დედის მიერ მიღებული მცირე რაოდენობით (1 ჭიქა) ალკოჰოლიც კი დიდი დოზაა ნაყოფისათვის. ის შეუფერხებლად გადის პლაცენტურ ბარიერს და შესაძლოა სერიოზული ზიანი მიაყენოს მას;
- თამბაქოს წევას და მწეველებთან ერთ ოთახში ყოფნას;
- ჭარბ შაქარს და ტკბილ საკვებ პროდუქტებს: კანფეტებს, შოკოლადს, ნამცხვერებს; საკვებში ჭარბი რაოდენობით მარილის მოხმარებას და მარილიან პროდუქტს: მარინადებს, მწნილებს, საწებლებს;
- დიდი რაოდენობით ცხოველურ ცხიმს: კარაქს, არაჟანს, ხორცის ნახარშს;
- კონსერვებს, მეტადრე - სახლის პირობებში დამზადებულს. ისინი შესაძლოა საშიში ინფექციის - ბოტულიზმის წყაროდ იქცეს;
- არაპასტერიზებულ, აუდუღარ რძეს და შეუმოწმებელი რძისაგან მომზადებულ პროდუქტებს;
- ნახევრად შემწვარ და მოხარშულ ხორცსა და თევზს;
- თოხლო და უმ კვერცხს.
- გულ-ღვიძლისგან მომზადებულ საკვებს.