გლაუკომა
თუ ახალშობილებს შორის თანდაყოლილი გლაუკომა ყოველ 10-20 ათასზე 1-2-ს შეადგენს, 40-45 წლის ასაკში პირველადი გლაუკომა უკვე მოსახლეობის 0,1%-ს აღენიშნება, 50-60 წლის ასაკში - 1,5%-ს, 75 წელს გადაცილებულთაგან კი 3%-ია დაავადებული.
დაავადების მიზეზები
გლაუკომა მულტიფაქტორული დაავადებაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მისი განვითარებისთვის მრავალი ფაქტორის ერთობლიობაა საჭირო. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მემკვიდრეობა, თვალის აღნაგობის ინდივიდუალური თავისებურებანი და ანომალიები, გულ-სისხლძარღვთა, ნერვულ და ენდოკრინულ სისტემათა პათოლოგიები. ჯანმრთელ თვალში თვალშიგა წნევის მაჩვენებელი სითხის ნორმალური ცირკულაციის წყალობით მუდმივია. როდესაც დაბალანსებულია თვალის კაკალში სითხის მიდინება და გადინება, იგი 18-22 მმ ვწყ. სვ-ს შეადგენს. გლაუკომის დროს სწორედ ეს ბალანსი ირღვევა და თვალის კაკალში ჭარბი სითხე გროვდება. შედეგად იზრდება თვალშიგა წნევა, რის გამოც მხედველობის ნერვი და თვალის სხვა სტრუქტურები დამატებით დატვირთვას განიცდიან. ირღვევა თვალის სისხლმომარაგება. თვალის ქსოვილებში სისხლის მიმოქცევის გართულება მხედველობის ნერვის ირგვლივ მდებარე ქსოვილებში თავდაპირველად ჰიპოქსიას (ჟანგბადის უკმარისობას) და იშემიას იწვევს, მოგვიანებით კი კომპრესიას (თვალის კაკლიდან გამომავალი მხედველობის ნერვის ბოჭკოებზე ზეწოლას), რასაც ნერვის დისტროფია (კვების მოშლა) მოჰყვება. ვითარდება გლაუკომური ოპტიკური ნეიროპათია, რასაც მხედველობის ნერვის თანდათანობითი კვდომა და მხედველობის დაკარგვა მოსდევს. ნერვის ბოჭკოები თანდათანობით ზიანდება. ამის კვალდაკვალ ბოჭკოთა ნაწილი პარაბიოზის - ერთგვარი ძილის - მდგომარეობაში გადადის. მედიკამენტური და ქირურგიული მკურნალობით შესაძლებელია მათი გააქტიურება, ამიტომ გლაუკომის მკურნალობისას მხედველობის აღდგენის ალბათობა სწორედ მხედველობის ნერვის გადარჩენილ ოპტიკურ ბოჭკოთა რაოდენობაზეა დამოკიდებული.
დაავადების ფორმები
წარმოშობის კვალობაზე განასხვავებენ გლაუკომის რამდენიმე ფორმას: თანდაყოლილს, იუვენილურს ანუ ახალგაზრდულს, მოზრდილთა პირველადს და მოზრდილთა მეორეულს. თანდაყოლილი გლაუკომა გენეტიკურად არის დეტერმინებული და გამოწვეულია ნაყოფის დაზიანებით ემბრიონული განვითარების პერიოდში ან მშობიარობის დროს. დაავადება თავს იჩენს სიცოცხლის პირველსავე კვირებში, თუმცა გამორიცხული არ არის, რამდენიმე წლის შემდეგაც გამოვლინდეს. ეს საკმაოდ იშვიათი ფორმაა. მისი გამოწვევა შეუძლია დედის მიერ ორსულობისას გადატანილ ინფექციურ დაავადებებს: წითელას, ყბაყურას, პოლიომიელიტს, ტიფს, ათაშანგს, ასევე - თირეოტოქსიკოზს, მექანიკურ ტრავმას, მოწამვლას, მაიონიზებელ გამოსხივებას და ავიტამინოზს. თანდაყოლილ გლაუკომას სამედიცინო ლიტერატურაში ჰიდროფთალმს - თვალის წყალმანკსაც უწოდებენ. ამ დროს ახალშობილს თვალშიგა წნევის მატების პარალელურად აღენიშნება რქოვანას ორმხრივი გადიდება და ზოგჯერ თვალის კაკლის ჰიპერტროფიაც. იუვენილური ფორმა 3 წლის შემდეგ ვითარდება. მისი ასაკობრივი ზღვარი 35 წელია. მოზრდილთა პირველადი გლაუკომა გლაუკომის ყველაზე გავრცელებული ტიპია, რომელიც თვალში მიმდინარე ასაკობრივი ცვლილებებით არის განპირობებული. მოზრდილთა მეორეული გლაუკომა თვალის ან რომელიმე ისეთი ორგანოს/ორგანოთა სისტემის დაავადებით არის განპირობებული, რომელიც თვალშიგა წნევის ნორმალიზებაში მონაწილეობს. გლაუკომის განვითარებაში განარჩევენ 3 ფაზას: წინარეს - პრეგლაუკომას, მწვავეს - გლაუკომის მწვავე შეტევას - და ქრონიკულს. პრეგლაუკომის დროს ადამიანს დაავადებისთვის დამახასიათებელი ნიშნები არ აქვს, მაგრამ თვალის გამოკვლევისას უვლინდება საწყისი პათოლოგიური პროცესები, უჩივის მცირე მხედველობით დისკომფორტს ემოციური აგზნებისას ან გადაღლისას. მწვავე შეტევა თვალშიგა წნევის მკვეთრი და უეცარი მატების შედეგია, რომელიც არღვევს თვალის სისხლმომარაგებას და იწვევს მხედველობის შეუქცევად დარღვევას. იგი იწყება ისეთ მაპროვოცირებელ ფაქტორთა გავლენით, როგორიც არის ნერვული გადაღლა, გადაქანცვა, სიბნელეში დიდხანს ყოფნა, გუგის მედიკამენტით გაფართოება, თავდახრილი ხანგრძლივი შრომა, დიდი რაოდენობით სითხის მიღება. ზოგჯერ შეტევა ერთი შეხედვით უმიზეზოდაც იწყება. შეტევისას თვალი წითლდება, წარბები და ქუთუთოები შუპდება, რქოვანა იმღვრევა, გუგა ფართოვდება, არანორმალურ ფორმას იღებს და წითელ ან მოცისფრო ფერს დაიკრავს. ამ დროს იგი სინათლეზე არ რეაგირებს. თვალშიგა წნევის მაჩვენებელი 60-80 მმ ვწყ.სვ-ს აღწევს. მხედველობა მკვეთრად ქვეითდება. ხელით შეხებისას თვალი ქვასავით მაგარია, რადგან თვალშიგა წნევის გადინება აბსოლუტურად შეწყვეტილია. პაციენტები უჩივიან თვალისა და თავის შესაბამისი ნახევრის ტკივილს (განსაკუთრებით - კეფის არეში), ზოგად სისუსტეს, მხედველობის დაბინდვას, სინათლის წყაროს შეხედვისას მხედველობის არეში ცისარტყელას რგოლების გაჩენას. ძლიერი შეტევისას მოსალოდნელია გულისრევის შეგრძნება და ღებინება, გულსა და მუცლის არეში გადამცემი ტკივილი, რაც გულ-სისხლძარღვოვანი პათოლოგიის იმიტაციას იძლევა. გლაუკომის შეტევა ხშირად ერევათ შაკიკში, ჰიპერტონიულ კრიზსა და ინტოქსიკაციაში. შეტევისას აუცილებელია ოფთალმოლოგის დაუყოვნებელი ჩარევა - თვალშიგა წნევა რამდენიმე საათში თუ არ დაუბრუნდა ნორმას, შესაძლოა, ეს პაციენტს მხედველობის შეუქცევად დაკარგვად დაუჯდეს.
დიაგნოსტიკა
დაავადების დიაგნოსტიკაში წამყვანი როლი ეკისრება თვალშიგა წნევის განსაზღვრას და მისი სარეგულაციო მექანიზმების დონის დადგენას, რაც ხორციელდება ტონომეტრიით და ელასტოტონომეტრიით - თვალშიგა წნევის გაზომვით. ტონოგრაფით ადგენენ თვალშიგა სითხის გადინების მაჩვენებლებს, პერიმეტრიის სხვადასხვა მეთოდით კი თვალის მხედველობის ველის მდგომარეობას.
მკურნალობა
გლაუკომის მედიკამენტური მკურნალობის მთავარი მიზანი თვალშიგა წნევის შემცირება და სითხის ნორმალური ცირკულაციის აღდგენაა. რაც შეეხება ქირურგიულ მკურნალობას, მისი მიზანია, დარჩენილი მხედველობა შეინარჩუნოს. ოპერაციის შედეგი დამოკიდებულია, უპირველეს ყოვლისა, იმაზე, დაავადების რომელ სტადიაზე მიმართეთ ექიმს. თუ პერიფერიული მხედველობა დაზიანებულია, მისი აღდგენა, სამწუხაროდ, ვეღარ მოხერხდება. პოსტოპერაციულ მხედველობაზე არსებით გავლენას ახდენს თანდართული დაავადება, თქვენს შემთხვევაში - შაქრიანი დიაბეტი. ოპერაციის შედეგი რომ შენარჩუნდეს:
- ნუ მოისრესთ ნაოპერაციევ თვალს;
- თავი არიდეთ აბანოში და აუზზე სიარულს, განსაკუთრებით - გარემოს ტემპერატურის ცვლილებისას;
- ატარეთ სპეციალური მზის სათვალე;
- ძილის დროს ეცადეთ იწვეთ ნაოპერაციევი თვალის საპირისპირო გვერდზე;
- თვალის წვეთები ზუსტად იმდენ ხანს გამოიყენეთ, რამდენიც ექიმმა მიგითითათ (დაახლოებით 1,5 თვე);
- ოპერაციიდან ერთი თვის განმავლობაში თავი არიდეთ სპორტს და თვალის კოსმეტიკას.
როგორ დავიცვათ თავი
გლაუკომის გართულების თავიდან ასაცილებლად და მხედველობის შესანარჩუნებლად აუცილებელია ექიმის მიერ დადგენილი რეჟიმის მკაცრი და განუხრელი დაცვა. გლაუკომიანი თვალი ძალზე მგრძნობიარეა გარემოს ტემპერატურის ცვლილებების, განსაკუთრებით - დაბალი ტემპერატურის მიმართ, ამიტომ ზამთარში ავადმყოფი უნდა ერიდოს გადაცივებას. ასეთ დროს კარგია ოთახის ტემპერატურაზე ჩატარებული მსუბუქი ფიზიკური და სუნთქვითი ვარჯიშები. გაზაფხულზე და ზაფხულში კაშკაშა მზისგან თვალები სპეციალური შუქფილტრის მქონე სათვალით უნდა დაიცვათ. მუქი სათვალე რეკომენდებული არ არის. დაავადებულმა თავი უნდა არიდოს ისეთ მოძრაობებს, რომლებიც თავის დახრას მოითხოვს და თავში სისხლის ჭარბ მიდინებას უწყობს ხელს. თუ ავტომობილს მართავთ, აუცილებლად ატარეთ სათვალე და ეცადეთ, არ მიუჯდეთ საჭეს ღამით ან გამთენიისას. მნიშვნელოვანია კვების მითითებული რეჟიმისა და რაციონის დაცვა. რეკომენდებულია ვიტამინებითა და მიკროელემენტებით მდიდარი საკვები: რძის ნაწარმი, მჭლე ხორცი და თევზი, სოია, წიწიბურა, შავი და თეთრი პური - დღეში არა უმეტეს 200 გრამისა, ბოსტნეული (კომბოსტო, კიტრი, გოგრა, ყაბაყი ზომიერად, ხილი, პარკოსნები), კენკრა (განსაკუთრებით კარგია შავი მოცხარი, მარწყვი და შავი და წითელი ყურძენი). სასურველია შეზღუდოთ: შაქარი, მურაბა, შოკოლადი, თაფლი, ნაღების კარაქი, არაჟანი. სითხეს, თუ საამისოდ განსაკუთრებული ჩვენება არ არსებობს, შეზღუდვა არ სჭირდება, მაგრამ ეცადეთ, ერთ ჯერზე 1 ჭიქაზე მეტი არ დალიოთ. უნდა გამოირიცხოს: მაგარი ჩაი და ყავა, სუნელები, ხორცისა და თევზის კონცენტრირებული ბულიონები, მწნილი და მარინადი, ხორცის სუბპროდუქტები - თირკმელი, ღვიძლი, ფილტვი. გახსოვდეთ:
- იმუშავეთ იმდენი, რამდენის საშუალებასაც ასაკი და ჯანმრთელობის მდგომარეობა გაძლევთ. თავი არიდეთ ნერვულ და ფიზიკურ გადატვირთვას. ნუ ასწევთ ნებადართულზე (10კგ-ზე) მძიმე ტვირთს. გადატვირთვა შესაძლოა ძვირად დაგიჯდეთ, მით უმეტეს, თუ დახრას მოითხოვს;
- კითხვის, ხაზვის, ქსოვის დროს ნუ დაჯდებით თავდახრილი, მით უმეტეს, არასათანადო განათების პირობებში;
- ტელევიზორს უყურეთ მხოლოდ და მხოლოდ კარგი განათებისას, სწორ პოზაში მჯდომმა - თავი არც დახრილი უნდა გქონდეთ და არც უკან გადაწეული;
- კითხვის ან სხვა ისეთი საქმიანობის დროს, რომელიც მხედველობის დაძაბვას მოითხოვს, საათში ერთხელ 10-15 წუთით შეისვენეთ;
- თუ მწეველი ბრძანდებით, თავი დაანებეთ თამბაქოს - ნიკოტინი მხედველობას ძლიერ აზიანებს;
- ნუ ატარებთ მოჭერილ ჰალსტუხს, მჭიდროდ ნუ შეიკრავთ საყელოს - ეს აფერხებს თავსა და კისერში სისხლის მიმოქცევას;
- უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ჯანსაღ ძილს;
- რეგულარულად ესტუმრეთ მკურნალ ექიმს და ყოველ 3 თვეში ერთხელ ჩაიტარეთ საკონტროლო გამოკვლევები;
- 40 წელს გადაცილებულმა პირებმა, როგორც კი მხედველობის თუნდაც უმნიშვნელო დისკომფორტს ან თვალის ადვილად დაღლას იგრძნობთ, არ გადადოთ ოფთალმოლოგთან ვიზიტი. განსაკუთრებით მაშინ, თუ ოჯახის წევრს ან სისხლით ნათესავს გლაუკომის დიაგნოზი უკვე დაუსვეს.