სეფსისი და მისი თავისებურებანი
უდიდესმა ექიმმა და პროფესიონალმა, სახელოვანმა მამულიშვილმა, აკადემიკოსმა ვახტანგ ბოჭორიშვილმა.
მანვე შექმნა 1979 წელს სეფსისის საწინააღმდეგო ცენტრი. საყურადღებოა, რომ საბჭოთა კავშირში სეფსოლოგია მედიცინის ცალკე დარგად მხოლოდ საქართველოში სეფსისის საწინააღმდეგო ცენტრის შექმნიდან ხუთი წლის შემდეგ ჩამოყალიბდა. რა მდგომარეობაშია დღეს ეს უდიდესი ისტორიისა და დამსახურების მქონე ცენტრი - ცალკე თემაა, რომელსაც უახლოეს ნომერში აუცილებლად მიეძღვნება ცალკე პუბლიკაცია. ამჯერად კი სეფსისის საკვანძო საკითხებზე, მის მიმდინარეობასა და თავისებურებებზე აკადემიკოს ვახტანგ ბოჭორიშვილის სახელობის სეფსისის საწინააღმდეგო ეროვნული ცენტრის მიმღებ-პოლიკლინიკური განყოფილების გამგე ლია გოლიაძე გვესაუბრება.
-ქალბატონო ლია, რას წარმოადგენს სეფსისი?
- სეფსისი არის ერთ-ერთი უმძიმესი ინფექციური დაავადება, რომელსაც, მარტივ, მკითხველისთვის გასაგებ ენაზე რომ ვთქვათ, ახასიათებს სისხლში ბაქტერიების არსებობა და ამის გამო სისხლის მოწამვლა.
- რატომ და როგორ ხვდება ბაქტერიები სისხლში ანუ როდის ვითარდება სეფსისი?
- სეფსისის დროს უმეტესად ასეთი რამ ხდება: ინფექციის პირველადი კერიდან გამომწვევები ჰემატოგენურ დისემინაციას განიცდიან (ანუ სისხლის მეშვეობით ვრცელდებიან, მოითესებიან) მთელ ორგანიზმში, ცალკეულ ორგანოებსა და სისტემებში, რის გამოც დაავადება მძიმე და პროგრესირებად მიმდინარეობას იძენს. დაავადება სხვადასხვა შემთხვევაში და სხვადასხვა მიზეზით შეიძლება განვითარდეს. მაგალითად, ქირურგიული ოპერაციის, სამეანო-გინეკოლოგიური, აგრეთვე - სხვა სახის ინტერვენციული ჩარევისა თუ მანიპულაციის შედეგად.
- გამოდის, რომ ის უმეტესად არასტერილური ინსტრუმენტების გამოყენების, საზოგადოდ, ასეპტიკისა და ანტისეპტიკის წესების დაუცველობის შედეგად მიღებული მძიმე გართულებაა...
- სეფსისის გამომწვევ მიზეზთაგან მხოლოდ არასტერილურობის ფაქტორის განხილვა არ იქნება მართებული. ინფექციური პროცესის განვითარებისთვის არ არის აუცილებელი მაინცდამაინც არასტერილური ინსტრუმენტის გამოყენება, მით უმეტეს, დღეს ყველაფერი ერთჯერადია. დასუსტებულ ორგანიზმში ინფექციის გამომწვევები შესაძლოა კანიდანაც შეიჭრან მისი უმნიშვნელო დაზიანებისას, თუნდაც გაკაწვრისას.
მოგეხსენებათ, ადამიანის კანზე ყოველთვის არიან ბაქტერიათა განსაზღვრული კოლონიები. ისინი ჩვენთან ერთად ცხოვრობენ და ცხოველმყოფელობენ, მაგრამ რაიმე მიზეზით შესაძლოა სისხლში აღმოჩნდნენ. ინფექცია არათუ ჭრილობიდან ან ნაკაწრიდან, არამედ კანზე არსებული უმცირესი მუწუკიდანაც კი შეიძლება გავრცელდეს და ელვისებური ფორმის გენერალიზებული სეფსისი გამოიწვიოს.
ინფექციის წყაროდ შეიძლება იქცეს დაჩირქებული ნუშურები (ტონზილები), დაზიანებული კბილი, ფურუნკული, კარბუნკული, ამა თუ იმ ორგანოში არსებული ჩირქგროვა, ამა თუ იმ ქსოვილში არსებული ინფექციის კერა. აქედან გამომდინარე განასხვავებენ სამეანო-გინეკოლოგიურ, ოტოგენურ (ყურიდან განვითარებულ), ქირურგიული ჩარევისა და სადიაგნოსტიკო მანიპულაციების შემდგომ განვითარებულ სეფსისს, აგრეთვე დაავადების ორალურ ფორმას, რომელიც, თავის მხრივ, იყოფა ტონზილურ და ოდონტოგენურ სეფსისად.
ინფიცირება ზოგჯერ ენდოგენურია (ანუ შინაგანი). ეს იმას ნიშნავს, რომ ორგანიზმის შიგნით არსებული კერიდან ან თუნდაც მათთვის ჩვეული გარემოდან, მაგალითად, ნაწლავებიდან, გამომწვევები რაიმე მიზეზით სისხლში ხვდებიან. მოგეხსენებათ, ჩვენს ნაწლავებში მუდმივად არსებობენ და ცხოველმყოფელობენ სხვადასხვა სახის ბაქტერიები. ისინი მონაწილეობენ საჭმლის მონელების, ასევე ვიტამინებისა და ორგანიზმისთვის საჭირო ნივთიერებების სინთეზში. ნაწლავებში მობინადრე ბაქტერიები ორგანიზმის დასუსტების გამო ზოგჯერ მათთვის ჩვეული გარემოდან გადიან და სისხლში ხვდებიან. არის შემთხვევები, როდესაც ადამიანს აქვს რომელიმე ქრონიკული ან თანდაყოლილი დაავადება, რომელიც მაინცდამაინც არ აწუხებს და ამა თუ იმ ვირუსული ან სხვა ინფექციის ფონზე მძიმე სეფსისით ავადდება.
ხშირია შემთხვევა, როდესაც აქვთ მანკი ან სხვა თანდაყოლილი პათოლოგია (რომელიც მანამდე არ აწუხებდათ, არც კი იცოდნენ მის შესახებ), შეხვდებათ ვირუსული ინფექცია და საოცრად დამძიმებული კლინიკით ბოლოს ჩვენთან ხვდებიან სეფსისური ენდოკარდიტის დიაგნოზით. ყოველთვის, როცა კი ადამიანს აღენიშნება ხანგრძლივი ცხელება, თუნდაც მუდმივად დაბალი ტემპერატურა, პირველ რიგში საჭიროა სეფსისის გამორიცხვა. უნდა გითხრათ, რომ ჩვენთან მოსულ პაციენტთა 25-35%-ს სეფსისის დიაგნოზს ვუსვამთ.
- კიდევ რა სიმპტომები ახასიათებს სეფსისს?
- სეფსისი ისეთი დაავადებაა, რომელსაც ძალიან განსხვავებული და მრავალფეროვანი სიმპტომატიკა აქვს. უმძიმესი ფორმის დროს მოსალოდნელია როგორც მაღალი ცხელება (ტემპერატურის 40 და უფრო მაღალი მაჩვენებლით), ისე სრულიად უცვლელი ტემპერატურა. მაღალი ტემპერატურა ხომ ორგანიზმის ერთგვარი რეაქციაა, სეფსისის მძიმე ფორმის დროს კი ორგანიზმს ზოგჯერ ამ რეაქციის გამოხატვის თავიც აღარ აქვს. იგივე შეიძლება ითქვას ლეიკოციტების მაჩვენებელზე: ზოგ შემთხვევაში თუ ვლინდება მაღალი ლეიკოციტოზი ანუ სისხლში ლეიკოციტების დონის მომატება, ზოგ შემთხვევაში შესაძლოა გამოხატული იყოს ლეიკოპენია ანუ ლეიკოციტების რაოდენობის შემცირება პერიფერიულ სისხლში. ამით იმის თქმა მინდა, რომ კონკრეტული, დოგმატური სადიაგნოსტიკო კრიტერიუმებით მიდგომა ამა თუ იმ დაავადებისადმი, მით უფრო - სეფსისისადმი, არ შეიძლება.
თანამედროვე გაიდლაინებით, ასე ერთმნიშვნელოვნად დაავადების შეფასება და მისი დიაგნოსტიკა არ არის მართებული. ყოველი ადამიანის ორგანიზმი განსხვავებული და ინდივიდუალურია. შესაბამისად, თითოეულ ორგანიზმში ერთი და იგივე დაავადება სრულიად განსახვავებული კლინიკით ვითარდება. ერთი და იგივე პათოლოგია სხვადასხვა ორგანიზმში შესაძლოა რადიკალურად განსხვავებული სიმპტომოკომპლექსით განვითარდეს და გამოიხატოს.
გამოცდილი, მოაზროვნე ექიმის პროფესიონალიზმი სწორედ ის არის, რომ მიხვდეს, რა პათოლოგია, რა ძვრები მიმდინარეობს კონკრეტულ შემთხვევაში კონკრეტული პაციენტის ორგანიზმში, ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში, ყოველ ცალკეულ პაციენტთან მიმართებით ინდივიდუალურად შეაფასოს ამა თუ იმ დაავადების მიმდინარეობა და თავისებურებანი. ეს ყოველივე კი ასე მარტივი არ არის, ცოდნასა და გამოცდილებასთან ერთად კლინიკურ აზროვნებასა და სხვაგვარი ანალიზის უნარს მოითხოვს. მით უმეტეს, მხოლოდ გაიდლაინში გაწერილი დოგმატური პუნქტები და ერთგვარ ჩარჩოში მოქცეული ჩამონათვალი სწორი დიაგნოსტიკისთვის და რაციონალური მკურნალობის დასანიშნავად ვერ გამოდგება.
ვშიშობ, რამდენიმე წელიწადში დიაგნოზის დასმა საერთოდ ვეღარ მოხერხდება, რადგან გამოდის, რომ თუ დაავადების კლინიკური სურათი, მიმდინარეობა, რეალურად გამოხატული სიმპტომები გაიდლაინის რომელიმე პუნქტს არ აკმაყოფილებს, დიაგნოსტიკა და მკურნალობის დანიშვნა არ უნდა მოხდეს. მაგალითად, საერთაშორისო გაიდლაინის შემუშავებაში, როგორც გაირკვა, რეანიმატოლოგებმა, ანესთეზიოლოგებმა და პულმონოლეგებმა მიიღეს მონაწილეობა, ინფექციონისტებს კი, ვისი საქმეც არის პრაქტიკულად სეფსისი, ვისაც უშუალოდ ეხება ეს დაავადება, - ამაში წვლილი არ შეუტანიათ. ამავე გაიდლაინით, სეფსისი მძიმე და უმძიმეს სეფსისებად კლასიფიცირდება. ერთი სიტყვით, ბევრი რამ ჯერ კიდევ დასახვეწი და შესათანხმებელია, მუშაობა და აზრთა შეჯერება კვლავაც გრძელდება.
- რომელი მიკროორგანიზმი იწვევს სეფსისს ყველაზე ხშირად?
- სეფსისს სხვადასხვა მიკროორგანიზმი იწვევს, უმეტესად ბაქტერიები - სტაფილოკოკი, სტრეპტოკოკი, პნევმოკოკი, მენინგოკოკი, ენტეროკოკი, სალმონელა, ეშერიხია და სხვა.
არსებობს სოკოვანი ინფექციით გამოწვეული ანუ კანდიდოზური სეფსისი, ვირუსებით - ძირითადად ჰერპესის ჯგუფის ცალკეული წარმომადგენელებით - გამოწვეული გენერალიზებული ვირუსული ინფექცია, ასევე - უმარტივესებით განპირობებული გენერალიზებული ინფექცია, კერძოდ, ტოქსოპლაზმოზის გენერალიზებული ფორმა.
ბოლო დროს გრამდადებით კოკებთან შედარებით უფრო ხშირად ითესება გრამუარყოფითი ჩხირები, კერძოდ, ჩირქმბადი ჩხირი, ეშერიხია, კლებსიელა, ასევე - ანაერობული მიკრობები.
უნდა ითქვას, რომ სეფსისის გამომწვევი მიკროორგანიზმები არაფრით განსხვავდებიან სხვა კლინიკური ფორმის ინფექციურ დაავადებათა გამომწვევებისგან. მაგალითად, პნევმოკოკის ერთმა და იმავე შტამმა შეიძლება გამოიწვიოს როგორც მსუბუქად მიმდინარე პნევმონია, ასევე უმძიმესი სეფსისი; ერთი და იგივე სტაფილოკოკი ზოგიერთ ორგანიზმში უვნებლად, ყოველგვარი პათოლოგიის გარეშე ბინადრობს ლორწოვან გარსზე (მატარებლობა), ზოგიერთში კი შესაძლოა უმძიმეს სეფსისს დაუდოს სათავე. ამით იმის თქმა მინდა, რომ დაავადების განვითარება გამომწვევის სპეციფიკაზე კი არ არის დამოკიდებული, არამედ ადამიანის ორგანიზმის ინდივიდუალურ მდგომარეობაზე, მისი იმუნური სისტემის სტატუსსა და სხვა თავისებურებებზე. ისიც გაითვალისწინეთ, რომ სეფსისის გამომწვევთა გამოყოფა (სისხლიდან ამოთესვა) ყოველთვის ვერ ხერხდება.
- მაშ, რას ეფუძნება ანტიბიოტიკოთერაპია? რა პრინციპით უნიშნავენ რაციონალურ მკურნალობას სეფსისიან პაციენტებს?
- აკი მოგახსენეთ, რომ ექიმის კლინიკურ აზროვნებას, მის გამოცდილებასა და პროფესიონალიზმს განსაკუთრებული, პრაქტიკულად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სეფსისიანი პაციენტისთვის. სეფსისის მიმდინარეობის, გამოხატული სიმპტომებისა და ორგანიზმის იმუნური სისტემის მდგომარეობიდან გამომდინარე, ექიმმა ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ინდივიდუალურად უნდა გადაწყვიტოს, რომელი ჯგუფის ანტიბიოტიკებით უმკურნალოს პაციენტს.
თავად განსაჯეთ: გენერალიზებული ინფექცია ზოგჯერ ისე ელვისებურად ვითარდება და იმდენად მძიმე ხასიათს იღებს, რომ გამომწვევთა ამოთესვას, გამოყოფილი მიკროორგანიზმების მგრძნობელობის განსაზღვრას რომ ველოდოთ, შესაძლოა ლეტალური შედეგი მივიღოთ. ამრიგად, ყოველი წუთი ძვირფასია და სათანადო მკურნალობაც დროულად უნდა დაიწყოს. სამწუხაროდ, პაციენტები ისედაც უკიდურესად დამძიმებული მდგომარეობით მიმართავენ ექიმს. ისიც უნდა ითქვას, რომ სეფსისის მიმდინარეობაზე გამომწვევის სახეობაც ახდენს ერთგვარ გავლენას, მით უმეტეს - მკურნალობის თანამედროვე მეთოდების ფონზე. მაგალითად, სტრეპტოკოკული სეფსისის მძიმე მიმდინარეობისას ანტიბიოტიკების გამოყენება გაცილებით სწრაფად აუმჯობესებს მდგომარეობას, აქრობს დაავადების სიმპტომებს, მაშინ როცა ანტიბიოტიკებისადმი რეზისტენტული სტაფილოკოკებით გამოწვეული სეფსისი ძალზე მძიმედ ვითარდება, არ ემორჩილება მკურნალობას და მაღალ ლეტალობას იძლევა.
სტრეპტოკოკული სეფსისის დროს ხშირად ზიანდება გულის სარქვლოვანი აპარატი და თირკმელები, მაშინ როცა გონოკოკური სეფსისის დროს დარტყმას ძირითადად საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატი (სახსრები, მყესები) იღებს.
ანტიბიოტიკოთერაპიასთან ერთად სეფსისის მკურნალობაში ყოველთვის ჩართულია ანტიკოაგულაციური საშუალებებიც. მოგეხსენებათ, სეფსისის დროს სისხლის შედედების სისტემა დიდ ცვლილებებს განიცდის, ვითარდება თრომბოჰემორაგიული სინდრომი, რომელიც მაჩაბლის სინდრომის სახელწოდებით არის ცნობილი.
პროგნოზი სეფსისის ნებისმიერი ფორმის დროს ძალზე მძიმეა. რაც უფრო ადრე იქნება ჰოსპიტალიზებული პაციენტი, რაც უფრო ადრე დაიწყება ინტენსიური კომპლექსური მკურნალობა, მით უფრო მეტია პაციენტის გადარჩენა-გამოჯანმრთელების შანსი.